Morgunblaðið - 31.10.1965, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 31.10.1965, Blaðsíða 10
10 MOR.CU N BLAÐID Sunnudagur 31. október 1965 Um efni bókarinnar og sögu í stuttu máli VÍNLANDS - KORTiÐ Islenzkar heimildir og ferð Eiríks Gnúpssonar af í sagnaritun íslendinga og hversu lauslega er á það drep- ið vilja sumir fræðimenn, (s.s. Gathorne-Hardy og H. Her- mannsson) hafa til marks um að málið hafi verið Islending- um hversdagsleg vitneskja. Onnur skýring og ekki ósenni- legri er sú, að atburðir þessir hafi þá verið orðnir svo fjar- lægir. Engu að síður ber þetta vitni sögulegri hefð, rótgróinni og alþekktri sem nær allt aftur til tíma Ara fróða og fyrsta landnáms í Grænlandi. Ferff Bjarna ein næg sönnun Töluvert ber í milli með Eiríks sögu rauða og Grænlend- inga spgu og m.a. segir í hinni síðari frá fimm Vínlandsferð- sanna að norrænir menn hafi fundið Ameríku“. Þessu til við- bótarsönnunar eru svo textarn- ir á Vínlandskortinu, þar sem segir frá Bjarna. í*að sem sögunvm ber mest í milli er það, að Grænlendinga bók getur ein ferðar Bjarna Herjólfssonar og hvernig hann fann Vínland fyrir þá tilvilj- un," að harm hrakti af lcið og segir síðan að Leifur hafi gert sína för vestur í beinni afleið- ingu af för Bjarna og með það fyrir augum að kanna þar land og nema. í Eiríks sögu segir aftur á móti frá því, hversu Leifur fann Ameríku á mjög svipaðan hátt og fyrri frá sögnin um Bjarna, hann hafi borið af réttri leið frá Noregi I.andsýn Vinlands. — Leifur heppni og menn hans úti fyrir ströndum heldur skipaður að Görðum í Grænlandi fyrr en 1124 og má af því marka að Eiríki hafa ver ið ætluð umsvif utan við form- lega kirkjulega embættisskip- an. Áður hefur það verið al- mennt hald fræ'ðimanna að Ei- ríkur biskup hafi ekki komið aftur úr vesturför sinni 1121 (eins og segir í annálum íslenzk- um, en talin er hafa verið farin 1117, ef stuðzt er við það sem á kortinu segir, og dánardægur Pascals páfa, þess er gerði Eirík út af örkinni, 1118) og G. Storm gefur jafnvel í skyn að hann hafi aldrei komizt til Vínlands. En ef textinn á kortinu er tek- in trúanlegur var ekki einasta að biskup kæmist á leiðarenda, heldur dvaldist hann á Vín- landi í a m.k. eitt ár og kom þaðan aftur heim með upplýs- ingar um landið, sem hann hef- ur getað haft með sér suður á bóginn til Evrópu og sem ef til vill eru frá runnar upplýs- ingar er á byggjast textamir á kortinu. Svo virðist sem her séu komnar síðustu heimildir um Vínland, sem okkur eru kurtnar af frásögnum þeirra er til þekktu allra staðhátta. Hvaðan sá er Grænlandskort- ið gerði hafði fróðleik sinn um Eirík biskup Gnúpsson og hans ferðir er ekki vitað, en við get- um getið okkur þess til, að upp- f SIÐUSTU grein um Vínlands bókina var fjallað um Græn- landsteikninguna á Yale-kort- inu, sem fyrir sakir nákvæmni •innar þótti að sumu leyti harla tortryggileg þó sönnur yrðu á það færðar, að allt myndi með felldu um hana. Nú verður áfram haldið frásögn Skeltons í lauslegri þýðingu og endursögn Mbl. og segir næst frá Vínlands teikningunni á kortinu. í upphafi kaflans segir hann: Afrit það af Vínlandskortinu, sem okkur hefur nú borizt í hendur, var gert tæpum fjórum áratugum eftir að farin var síð- ust ferð mili Noregs og Græn- lands, og kannske hafa enn verið strjálar ferðir til Græn- lands er gert var kort það, er við nú höfum eða frumrit þess. Þó eru allar líkur á, að frum- kortið hafi verið töluvert eldra, Og nákvæm, teikningin af vest- urströndinni er sennilega frá því áður en Vestribyggð lagð- ist í eyði á fyrri hluta fjórt- ándu aldar. í>að er nokkuð athyglisvert, að Konungsskuggsjá, sem sam- in er um 1250 minnist ekki á Vínland eða aðra landafundi vestanhafs á víkingaöld, og lýs- ir það dável tímamismun þeim á heimildum er skrásetjarinn hafði úr að moða um Grænland og Vínland. Ferðir norrænna manna til Hellulands, Mark- lands og Vínlands höfðu verið farnar meira en fjórum öldum áður en teiknað var afrit það af kortinu, er við nú höfum með höndum. Þeim var lokið um 1030 (í síðasta lagi) og höfðu ekki í för með sér neitt varanlegt landnám eins var t.d. um Grænland. Aðeins er getið landtöku í Ameríku þrisvar síð ar og ekki sannað mál). Fjög- ur hundruð ára bilið fram til þess er Vínlandskortið var gert, er því aðeins brúað í íslenzk- um heimildum um atburði tí- undu og elleftu aldar. í>ó sögur þær, sem eru helztu heimildir okkar fyrir Ameríku- fundi norrænna manna hafi ekki verið færðar í letur fyrr en á fjórtándu öld, er efni þeirra vafalaust byggt á frá- aögnum, sem gengið höfðu mann fram af manni allt frá víkingaöld. Minnast má í þessu sambandi orða Bretans Gat- horne-Hardy (sem m.a. þýddi „Gullna hliðið'* á ensku) um „sannleika, hlutleysi og ná- kvæmni“ í söguflutningi þess- um tíma þann er leið áður en sögurnar voru færðar í letur. Allt um það er bilið töluvert, tæp öld eða þrjár kynslóðir. Vínlands er fyrst getið í skráðum heimildum í bók Adams biskups af Brimum ár- ið 1070 eða þar um bil og má af því marka, að eitthvað hafa evrópskir menn þá um landið vitað þó biskupinn geti ekki ferða þangað. í íslenzkum heim ildum er Vínlands fyrst getið i íslendingabók Ara fróða (c. 1124) þar sem hann drepur á að í Vínlandi búi sama þjóð og áður hafi byggt Grænland, en síðan fer af því fáum sögum, fyrr en koma til skjalanna Eiríks saga rauða og Græn- lendinga saga. Það hversu fátt er um Vínland skráð framan um er á leiðarenda komust og einni er mistókst, en í Eiríks sögu segir frá tveimur ferð- um er höfðu erindi sem erfiði og einni er fyrir fórst. Sumir fræðimenn (s.s. H. Hermanns- son og G. Storm) telja að ekk- ert mark sé á Grænlendinga sögu takandi sökum ýmislegs ósamræmis og frávika og frá- sögnum af yfimáttúrulegum at- burðum, en aðrir (s.s. Hov- gaard og Gathorne-Hardy, sá er áður sagði frá) fara bil 6. Vín- lands- grein: 4í beggja og fá úr báðum eina samfellda sögu sem ber saman við hvoruga í öllu. Segja þeir að það sé eðlileg söguleg þró- un, að saman renni fleiri ferð- ir í eina og ekki sé hægt að hafna Grænlendinga söfU. fyrir það eitt, að sitthvað í henni geti ekki verið satt. Eins segir hún mjög nákvæmlega frá því, er Bjarni Herjólfsson fann Ameríku 986, en þess er ekki getið í Eiríks sögu. Gathorne- Hardy segir um þetta, að „hvað sem þeir fræðimenn hafa haft við ferð Bjarna a'ð athuga, sem ekki hafa getað komið henni fyrir innan -ramma ' enninga sinna ......er það víst, að ef við ættum engar heimildir aðr- ar um Vínland mundi ferð þessi ein saman nægja til þess að heim til Grænlands. í Grænlend inga sögu er sagt frá ferð Þor- valds Eiríkssonar, bróður Leifs, vestur og dauða hans þar í bardaga við Skrælingja, en í Eiríks sögu er Þorvaldur sagð- ur skipsmaður Þorfinns karls- efnis og hafi látið lífið í þeirri ferð. Þá segir Eiríks saga ekki frá vesturför Freydísar, systur Leifs, sem Grænlendinga saga lýsir. Fræðimenn greinir mjög á um, hvar norrænir menn muni hafa komið að landi í Ameríku og verður enn ekki sagt til um það með neinni vissu. Það hef- ur síðast verið lagt til þeirra mála er Ingstad hinn norski reit um fornminjafundina í L‘Anse-aux-Meadows, skammt frá Bauld-höfðanum á Ný- fundna landi, og verður ekki farið nánar út í þá sálma, enda mikið mál að rekja allar vanga veltur fræðimanna um það. Trúboðsferð til Skrælingja? Frá Vínlandsferð Eiríks bisk ups Gnúpssonar segir á Vín- landskortinu all-ítarlega og leik ur mikill vafi á, hver verið hafi tilgangur ferðar þessarar, hvort biskup hafi haldið vestur að þjóna þar kristnum mönnum, er þar hafi dvalizt eða hvort honum hafi verið ætlað að boða skrælingjum trú. Textinn á Vínlandskortinu rennir ótvíræðum stoðum und- ir „trúboðskenninguna“ (er H. Hermannsson heldur fram), þar sem segir m.a. frá stöðu biskups og umboði úr páfagarði þeim orðum, að augljóst er að honum hafi verið falið að útbreiða kristna trú utan endimarka Grænlands. Hann er sagður le- gáti páfa eða sendimaður á kortinu, en þess er ekki getið annars staðar. Biskup var ekki Góð bók FYRIR allmörgum árum kom út bók ein ágæt, er ég las þá mér til mikils fróðleiks og ánægju. Síðan hef ég oft litið í bók þessa, ýmist lesið mikinn hluta hennar eða kafla úr henni. Bók þessa gaf Leiftur h.f. út 1952. Hún nefnist Ævi Jesú og er samin af dr. theol. Ásmundi Guð mundssyni, sem þá var prófessor en síðar biskup íslands, svo sem kunnugt er. Þetta er stór bók, alls um 390 bls. í stóru broti og fylgja henni 20 myndir vandlega prentaðar (í sex litum) eftir mál verkum hins fræga málara Carl Block og 3 uppdrættir. Yfir höf- uð er afar vel frá bókinni geúg- ið, letur og pappír ágætt og próf- arkalestur vandaður. Þar sem hér er um strangvís- indalegt rit að ræða, gert af há- lærðum, gáfuðum og prýðilega ritfærum manni, kom mér nokk- uð á óvart, er ég í dag talaði við forstjóra h.f. Leifturs, að frétta, að enn er nokkuð óselt af riti þessu. Enda hef ég ekki séð það í gluggum bókaverzlana undan- farin ár — ekki einu sinni fyrir jólin. Ef til vill hefur fólk ekki gert sér grein fyrir því, að hér er um sagnfræðilegt rit að ræða, ævisaga Jesú Krists, sem byggð er á öllum tiltækilegum rann- sóknum á handritum og skoðun- um sagnfræðinga, jafnvel einnig getið ýmissa fáránlegra getgáta, svo sem að Jesús hafi aldrei ver- ið til (A. Drews, Brandes o.fl.) en nútíma vísindamenn hafa al- runalegar heimildir fyrir þvl eins og fyrir landfundi Bjarna Herjólfssonar séu íslenzkar. Allt um það, segir Skelton rennir kortið stoðum undir þá ályktun, að tæpri öld eftir vest- urferðir víkinganna, hafi verið svo komið sögu, áð engin byggð norrænna manna hafi verið i Vesturheimi og týndar hafi verið siglingaleiðir þangað. (Næsta grein birtist í blaðinu á þriðjudag). Athugasemd: Vegna mistaka í umbroti birtust ekki réttir textar með tveimur myndanna í greininni um Grænlandsteikninguna á Yale-kortinu (5. grein) og text- ar þeir, er settir voru við mynd irnar höfðu ruglast — eins og lesendur hafa vafalaust gert sér grein fyrir. Réttir mynda- textar fara hér á eftir: Efri myndin: Samanburður Grænlandsteikningarinnar á Vínlandskortinu og uppdráttar- ins af Grænlandi á nútíma korti. Tölurnar vísa til eftir- talinna staða: 1. King William Land, 2. Liverpool Land, 3. Scoresbysund 4. Cape Dan, 5. Kangdlersuak 6. Angmagssalik, 7. Cape Farewell, 8. Juliane- haab (Eystribyggð), 9. Godt- haab (Vestribyggð), 10. Diskó- flói, 11. Umanakfjörður 12 Up- ernavik, 13. Melvilleflói, 14. Cape York, 15. Kane Basin, 16. Petermannfjörður, 17. Peary Land. Neðri myndin: Sjóleiðin til Grænlands á miðöldum. B. tákn ar Bergen, F. Færeyjar, R. Reykjanes, S. Snæfellsnes, G. Gunnbjarnarsker, H. Hvarf, E, Eystri byggð, W. Vestribyggð. Efri leiðin og sú gleiðstrikaðri er sjóleið Eiríks rauða, sem far in var fram eftir 12. öld, sú neðri er sjóleiðin er síðar var upp tekin, þegar ísar urðu far- artálmi á hinni fyrri. veg kveðið þessar getgátur niður, má þar t.d. nefna Will Durant í hinni ágætu bók Rómaveldi (Menningarsjóður 1963-1964 þýð. Jónas Kristjánsson). Það sem kom mér til að rita þessi fáu orð, er, að nýlega er komin út ensk þýðing á Æfi Jesú. Nefnist bókin í ensku þýð- ingunni The supreme life, þýðing gerð af dr. Kristni K. Ólafsson, forseta lúterska kirkjufélagsins i N.-Ameríku. Dr. Kristinn var mikill lærdómsmaður og er það næg trygging fyrir því að hér er um vandaða þýðingu að ræða og einnig eykur það hróður höfund- arins, dr. Ásmundar Guð- mundssonar' að bókin er talin þess virði að þýðast á eitt víð- lesnasta mál veraldar. En geta má nærri að margar bækur um ævi Jesú Krists eru til fyrir á ensku. Það er kunnugt að margir Vest ur-íslendingar og afkomendur þeira, er ekki kunna lengur ís- lenzku ,eru miklir kirkjunnar menn. Virðist mér það tilvalið að frændur og vinir þessara kristnu Vestur-íslendinga sendi þeim The supreme life. Eins og áður er sagt, er hér um bæði fróðlega og skemmtilega bók að ræða og að öllu leyti þess verð að vera lesin með athygli. Einnig vil ég leyfa mér að benda á það að bókaverzlanir ættu að hafa bókina á íslenzku á boðstólum nú fyrir jólin því ég hygg að það hljóti að vera af vangá að þessi prýðilega ævisaga er ekki fyrir löngu seld upp í einni eða fleiri útgáfum. 21. 10. ‘65. Þorsteinn Jónsso-

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.