Morgunblaðið - 07.11.1965, Síða 10

10
MORGU N BLAÐIÐ
Sunnudafur 7. nóv. 1965
VINLANDS - KORTIÐ
Lm efni bókarinnar
og sögu í stuttu máli
„Vínlandskortið hvatning
til frekari rannsóknaéé
HÉR FER á eftir áttunda og sí3
asta greinin um VÍNLANDS-
BÓKINA og fjallar um túlkun
George D. Painters á niður-
stöðum vísindamannanna, er
rannstíkuðu Vínlandskortið og
Tartarafrásögnina og tengsl
þeirra.
Síðasti kafli bókarinnar heit-
ir „The Tartar Relation and the
Vinland Map, an Interpretat-
ion“, eða „Tartarafrásögnin og
Vínlandskortið, túlkun", eftir
George D. Painter. Margt at-
hyglisvert er um kafla þennan,
en í honum setur Painter fram
ýmsar skoðanir, sem stangast
nokkúð á við þær sem sam-
starfsmaður hans, R. A. Skelt-
on, hefur iátið í ljósi fyrr í bók
inni. Painter segir sjálfur i upp
hafi kaflans: „Ég er þakklátur
Mr. Vietor og Mr. Skelton' fyr-
ír þá miklu uppörvun, sem þeir
hafa sýnt mér með því að-bjóða
mér að setja hé^ fram persónu-
legar og stundum all-ævintýra-
legar skoðanir mínar í þessari
„túlkun“. Andspænis svo furðu
legu skjali, svo flóknu og um-
deilanlegu, sem Vínlandskortið
er, virðist leyfilegt og jafn-
vel gagnlegt, að kanna tiltekna
möguleika til hins ýtrasta, en
þó innan þess ramma er sann-
anir heimila. Það má ljóst vera
hverjum lesanda, að skoðanir
þessar, að því leyti er þær bæta
upp eða víkja frá skoðunum Mr.
Skeltons á sömu fyrirbærum,
eru hér fram bornar sem eins
konar „eftirþankar“, eins og
meira eða minna sennilegir
möguleikar og án þess að ætl-
unin sé áð vekja neinar deilur",
Var höfundur Vínlands-
kortsins Fransiskusarmunkur?
Síðan gerir Painter frekari
Grænlenzkt skip ber að ströndum Vínlands og áhöfnin býst til landgöngu. Skip norrænna
manna til forna voru haffær í bezta lagi, eins og sjá má á því, a» árið 1893 sigldi yfir Atlants
haf skip eitt gert að fyrirmynd víkingaskips frá 9. öld og fór með 11 hnúta hraða þegar bezt
lét og reyndist hið nýtasta sjóskip.
segir George D, Painter
Böllaleggingar um höf-
und kortsins, landnám
norrænna manna í
Ameriku og Vínlandsferð
Eiríks biskups 117-1121
grein fyrir þessum skoðunum
sínum og athugunum og vitnar
m.a. fyrst í smáatriðum til Tart
arafrásagnar Carpinis, en ekki
verður farið út í þá sálma hér,
enda ekki höfuðatriði í niður-
stöðum bókarinnar. Þess má þó
geta, áð Painter telur töluverð-
ar líkur á því að höfundur Vín-
landskortsins og skrásetjari
Tartarafrásagnarinnar sem því
fylgi hafi verið af reglu heilags
Franz af Assisi „Hann hefur
aðgang að sem næst týndri
Tartarafrásögninni, handriti að
frásögn Fransiskusarmunks,
sem fært er í letur af öðrum
Fransikusarmunki að frásögn
þriðja Fransiskusarmunksins,
yfirboðara hans úr reglunni.
Kortið ber vitni sérstökum á-
huga á trúboði og kristnum
söfnuðum á hjara veraldar, í
Mið-Asíu, á Grænlandi og Vín-
landi, söfnuði Nestóríana í
Kína, konungdæmi Prester
John (sem í sögum var fyrst
sett niður í Ethíópíu, en síðar
í Indíalöndum) og Fransiskusar
munkar höfðu alla tíð, allt frá
því er reglan var stofnuð, látið
trúboð til sín taka af meiri
áhuga en nokkur önnur regla,
jafnvel meiri en regla Dómini-
kana. Hin týnda „Inventio For-
tunatis" (handrit, sem fyrr er
getið), er fjallaði um löndin
langt í norðri, var einnig hand-
rit Fransiskusarmunks, þó ó-
líklegt sé reyndar, að höfundur
Vínlandskortsins hafi stuðzt við
þá ritgerð í nokkru. Ef til vill
gefa orðin „fratres nostri ord-
inis“ í skyn að kortahöfundur
hafi einnig verið Fransiskusar-
munkur. — Voru kannski Sögu
spegill Vincents (frá Beauvis)
og handritið áð Tartarafrásögn-
inni afritað í einu og sama
Fransiskusarklaustrinu í V-
Þýzkalandi?“ spyr Painter.
Hann heldur áfram: „Nokkrir
hinna lengri texta á Vínlands-
kortinu eru teknir beint úr
Tartarafrásögninni og einstaka
setningar'úr henni er að finna
á því víða. Afstaða höfundar-
ins til ritaðra heimilda skiptir
miklu máli er við hugleiðum
kortaheimildir hans. Breytti
hann kortaheimildunum til
samræmý Við Tartarafrásögn-
ina eða frásögninni til samræm-
is við kortaheimildirnar eða
jafnvel hvorttveggja? Höfund-
ur gengur framhjá Tartarafrá-
sögninni, sem hlutlægri heim-
ild af einstaklega óvísindalegu
skilningsleysi, en tekur aftur á
móti. þótt undarlegt kunni að
virðast, víða upp úr henni orð-
rétt heilar setningar og lengri
klausur".
Þá segir Pair.ter, að í Vín-
landstextanum sé höfundur
augsýnilega trúverðugri en
ráða megi af því sem hann segi
um Gamla heiminn, aftur á
móti sé kort hans af Gamla
heiminum mjög trúverðugt af-
rit og ætla megi, aö sama muni
gilda um teikninguna af Vín-
landi og Grænlandi. Með öðrum
orðum, Painter heldur'því fram,
að á teikningum kortsins sé
meira að byggja en á meðfylgj-
andi textum. En hann bætir því
við, að þó höfundur Vínlands-
kortsins hafi umgengizt korta-
heimildir sínar af trúmennsku
og kortaafrit hans sé skilmerki
lega unnið, sé ekki þar með
sagt, að heimildarkort hans hafi
sjálf ven.ð trúverðug afrit af
frumkortinu. Hana bendir á, að
útlínur Grænlands muni senni-
lega litlum stakkaskiptum hafa
tekið í meðförunum, ef dæma
megi eftir því hversu ótrúlega
nákvæmar þær séu og nærri
lagi, en aftur á móti sé teikning
in af Víniandi, að því er virðist,
lokastigið á löngum ferli sí-
ýktra útlina. Segir Painter, að
□---------------------□
VIII. og
síðasta
Vínlands-
grein
□—--------------------□
mikið ríði á að „endurskapa"
hina upprunalegu Vínlands-
teikningu, frumkortið, sem
hann telur leitt af sögulegri
hefð og muni hafa verið laus-
legur uppdráttur án stuðnings
við landfræ'ðilega reynslu.
Segir ekki til um staðsetningu
landafunda norrænna manna
í Ameriku
Þá víkur Painter að því,
hverjar líkur séu fyrir því að
til hafi verið slíkt „frumkort“
Vínlandskortsins og segir: „Ef
til er nokkur slík sönnun, er
hennar aðeins að leita á kort-
um (Sigurðar skólameistara)
Stefánssonar og (Hans Poulson)
Resens, þar sem þessi kort
ein geta gert nokkurt tilkali til
þesc að hafa haldið við nor-
rænni kortagerðarhefð fyrir
daga, „endurfunda“ norðaustur-
stranda Ameríku á fimmtándu
og sextándu öld, að Vínlands-
kortinu einu undanteknu.
Síðan lýsir Painter þessum
kortum tveimur nokkru nánar
og verður það rakið hér laus-
lega. Segir hann, að á báðum
kortunum sjáist útlínur land-
anna þriggja í Ameríku er
norraenir menn fundu og svipi i
þeim mjög til útlína þeirra á
Vínlandskortinu og bendi til
þess að kortin eigi sér sameig-
inlegan uppruna. Resen blskup
segi sjálfur tvívegis að hann
hafi gert kort sitt eftir íslenzku
korti, sem hann telji vera
„margra alda gamalt“. Aftur
á móti sé töluverður munur á
útlínum korta þessara og bendi
til mismunandi uppruna þeirra,
sem og sú staðreynd, að fló-
arnir tveir eða • víkurnar,
sem aðskilja lönd þess eru
breiðar og grunnar á korti
skólameistara og virðast því
nær upprunalegu myndinni,
sem Vínlandskortið hefur vik-
ið frá, þar sem aftur á móti
dýpri og þrengri vikurnar á
korti Resens biskups eru nær
hinni ýktu mynd á Vínlands-
kortinu.
Til þess að mæla 1 mót þess-
um ályktunum yrði að færa
fyrir því rök: a. að kort Resens
biskups sé afrit af korti Sigurð
ar skólameistara, þrátt fyrir
mun þann sem á þeim er og
þrátt fyrir skyldleika korts
Resens og Vínlandskortsins, b.
að sú staðhæfing Resens, að
hann hafi þarna afritað
fornt íslenzkt kort sé ó-
sönn (og er tæpast árennilegt,
þó umliðinn sé töluverður tími,
að ásaka æruverðugan kirkj-
unnar mann um að fara með
fleipur, segir Painter) og c.
að Sigurður skólameistari hafl
gert kort sitt eftir skráðum
heimildum og d. a’ð skyldleiki
þess við Vínlandskortið sé því
tilviljun ein.
Painter minnir á, að Skelton
hafi leitt sterkar líkur að ofan-
greindu fyrr í bókinni og það
sé ekki á hans færi að hrekja
kenningar Skeltons, en engu að
síður vilji hann setja hér fram
aðra kenningu, sem sé þá, að
kort Sigurðar skólameistara og
Resens biskups eigi sér ekki
sameiginlegan uppruna tvö ein
en aftur á móti séu þau bæði
og Vínlandskortið einnig af
sömu rótum runnin.
Síðan heldur Painter áfram
samanburði korta þesssara og
segir m.a. að mun þann sem sé
á útlínum strandlengjunnar
ímynduðu er tengi norð-austur
Grænland Rússlandi sé auðveld
Framhald á bls. 12
Blað úr Hatiksbók, snjáð og
slitið, þar seia skráð er F.iríks
saga rauða. Á blaði þessu seg-
ir frá þvi er d arðanmenn sigldu
suður og hitU fyrir ,Jjöld húð-
keipa“ sem ro»ð' v*r „dökkleit-
um mönnum, stóreygum og
breiðleitum“.