Morgunblaðið - 13.11.1965, Blaðsíða 12

12
MORCUNBLAÐIO
Laugardagur 13. nóv. 1965
Nýr fróðleikur um grasmjöl
í fóðri mjólkurkúa
eftir Gunnar
Bjarnason
á Hvanneyri
um grasmjöl í fóðri mjólkurkúa
ÉG skrifa all oft greinar um
grasmjölsframleiðslu þessi árin,
því að ég tel grasmjölið vera
(beztu landbúnaðarframleiðslu ís
lands til útflutnings í bráð og
lengd og þar blasi framtíð þessa
atvinnuvegar bjartast við. Einnig
skrifa ég um grasmjölið til að
vekja bændastéttina og forystu-
menn hennar á Aiþingi og í bún
aðarþingi til umbugsunar og að-
gerða, og í þriðja lagi tel ég það
skyldu að skrifa gegn og hrekja
-ófræðilegar fullyrðingar og af-
stöðu ýmissa búfróðra manna
ium grasmjölsframleiðslu og gildi
hennar fyrir islenzkan búskap.
Þegar unnt er að sýna fram á,
að 'það þarf miklu minni upp-
foætur á hverja verðeiningu, sem
fæst fyrir útflutt grasmjöl en á
útflutt kjöt eða útfluttar mjó.lk-
urvörur, hvers vegna er þá verið
að stórskaða þjóðfélagið með
því að binda vinnuafl í fram-
leiðslu búfjárafurða úr jurta-
fóðrinu í stað þess að stofna til
framleiðslu grasmjöls til útflutn-
ings? Það mun þurfa minna fjár-
magn til stofnkostnaðar á gras-
mjölsverksmiðjum en til bygg-
inga á öllium þessum skepnuhús-
um, sem búfjárframleiðslan
krefst. Að vísu hef ég éKki hand
bærar tölur hér til að gera sam-
anburð, en ef rétt væri haldið hér
á málefnum landbúnaðarins, séð
frá framléiðslusjónarmiði og
hagfræðilegu sjónarmiði, þá væri
einhverjar af fræðimanna-stotfn-
-unum landbúnaðarins látnar gera
svona rannsóknir. Hins vegar er
ljóst, að það þartf bæði áhuga,
hugkvæmni og þekkingu til að
stofna til skynsamlegra atvinnu-
málarannsókna bæði í búskap og
öðrum atvinnugreinum. Því mið-
-ur er lítils að vænta í þessum
efnum af rannsóknarstofnun
landbúnaðarins eins og málum
nú er þar komið, því að for-
stöðumaður hennar hefur það
sem eins konar hugsjón að
vinna gegn notkun og útbreiðslu
hins íslenzka grasmjöls í stað
þess að gera á því rannsóknir.
Nýlega sagði Mbl. frá merki-
legum rannsóknum á gildi gras-
mjöls í fóðri svína og alifugla,
sem ég tók úr erlendum fræði-
ritum. Þar minntist ég á um-
ræður um gildi grasmjölsins i
fóðri mjólkurkúa. Ýmsum er
torskilið það reikningsdæmi,
enda er það í mörgum liðurn.
Mönnum dylst hið leynda tap,
sem á sér stað í svo ríkum mæli
bæði í jurtunum sjálfum, er líð-
ur á þroskaskeið þeirra, þar sem
meltanleiki prótína hraðminnkar
og auðleyst kolhydröt breytast í
torleyst trénissambönd, einnig
dylst mönnum tapið við hirðingu
og gerjun þurrheys- og votheys-
verkunar.
Ég hef verið viitni að því, að
hátt settur búnaðarráðunautur
héit því fram af áhugahita, að
það borgaði sig miklu betur fyr-
ir bændur að súgþurrka hey sitt
með því að láta hitna í því og
blása svo röku loftinu burtu en
nota til þess hráolíu og þann út-
búnað, sem til þess þartfnast.
Dæmið lítur samt þannig út í
einföldum reikningi:
Hitinn, sem myndast við gerj-
itn heysins, er unninn af gerlum
úr auðleystustu og verðmætustu
kolhydrötum og prótínum. Hvert
kg af maísmjöli gefur um það
bil 1800 kaloríur af þessum auð-
meitu næringaretfnum. Hins veg-
ar gefur 1 kg af hráolíu um 9000
kaloríur. Bóndinn þarf að kaupa
5 kg af maísmjöli í stað þeirrar
orku, sem hann notar úr heyinu
til að fá sömu hitaorku og fæst
ur 1 kg af hráolíu. Hvert kg af
hráolíu kostar nú um kr. 1,70
en 5 kg af maísmjöli kostar nú
um kr. 30,00.
Þessi hagsýni er svo sem í sam
ræmi við aðra hagfræði ríkjandi
landbúnaðarstefnu, sem einkenn
ist atf verðmætasóun hvert, sem
litið er tiltölulega fjölmennri
bændastétt, sem samkv. hag-
skýrslum er langtekjulægsta
stétt landsins og verðuppbótum
og niðurgreiðslum sem gerir
svipaða upphæð og nemur öllum
launatekjum bændastéttarinnar.
Þá vík ég aftur að grasmjöl-
inu og gildi þess í fóðri mjólkur-
kúa, en til að sýna á hvaða stigi
umræður og athuganir um það
mál eru á Norðurlöndum, ætla
ég hér að þýða sem næst orð-
rétt stutta grein um það eftir
danska dýralækninn, R. Vind í
Nexö, er birtist í september-
hefti tímaritsins „Dansk Land-
brug“, sem er málgagn samein-
uðu dönsku búnaðarfélaganna
(De samvirkende danske land-
boforeninger):
„Verksmiðjuframleiðsla þurrk
aðs grænfóðurs er nú í hröðum
vexti í Danmörku. Árið 1962 var
heildarframleiðslan á grasmjöli
(gxönmel) ca. 35,000 tonn, 1964
ca. 90.000 tonn og 1965 verður
hún miklu meiri, ca. 115-120,000
tonn, og hafa verksmiðjurnar
(törrestationerne) þurft að vísa
frá miklu magni atf hráefni af
1. slætti þessa sumara, sem
bændur höfðu ekki tryggt sér
þuirrkun á fyrir fram. Auk gras-
mjöls og grasköggla er nú einnig
framleitt graskex (græsurikett-
er) í vaxandi mæli, og einnig er
þurxkaður úrgangur frá sykur-
rófnauppskerunni. Þessi öflugi
áhugi fyrir verksmiðjuverkun
grænfóðurs vitnar um mikla
þörf landbúnaðarins fyrir vinnu-
sparandi framleiðsluaðferðir og
er þessi framleiðsluaukning gras
mjöls áþreifanleg staðfesting á
gildi þessarar framleiðslugreinar
á sviði jarðyrkjunnar. En búfjár-
ræktin lýður einnig vegna mann
eklu, og háir það mest nautgripa
ræktinni eins og mönnum er
kunnugt. Þessi mannekla ex
bæði bein og óbein orsök minnk-
andi þrifnaðar í fjósum og við
mjaltastörf og versnandi heilsu-
fars kúnna. Við núverandi tækni
legar aðstæður og fóðrunarvenj-
ur fær bóndinn alls ekki nógan
tíma til að hugsa sem nauðsyn-
legt er um þrifnað við fjósa-
störf og mjaltir og um heilsu-
gæzlu kúnna. Þetta kemur svo
fram í lakari mjólkurgæðum og
verra heilsutfari bústofnsins.
Því miður verkar manneklan
einnig á öðrum sviðum á mjólk-
urgæðin og heilsufar, þar sem
framleiðsla og geymsla gróffóð-
urs og fóðrun með þurrheyi, vot-
heyi og rófum gerist með of
miklu handahófi og ónákvæmni.
Illa geymdar rófur, slæmt vot-
hey og illa verkað þurrhey eru
staðreyndir, sem dýralæknar sjá
daglega í störfum sínum. Það er
minni hluti bænda, sem hefur
nógu stórar og góðar geymslur
til að geta framleitt 1. flokks
fóður úr uppskerunni. Allt of
víða eru mjólkurkýr • fóðraðar
með allt of slæmu gróffóffri. Af-
leiðingin er versnandi flokkun
mjólkurinnar og heilsuleysi, sem
enn eykur óþrifnaðinn, þegar
þarmarnir veikjast (diarré). Af
þessum sökum fá mjólkurbúin
nú mjólk atf mjög misjöfnum
gæðum, sem veldur þeim erfið-
leikum, sórstaklega í ostafram-
leiðslunni. Ekki er aðeins um að
ræða aukningu á gerlafjölda,
heldur koma til skaðlegri gerlar
en áður og þetta finnst á bragði
og lykt mjólkurinnar, sérstak-
lega er hér um að ræða votheys-
keiminn sem verður áberandi við
slæma verkun votheysins.
Ræktun og súrsun grænfóðurs,
sem hefur komið í staðinn fyrir
rófnaræktina að undanförnu,
hefur leyst mikinn vanda mann
eklunnar á akrinum, en þetta
hefur svo á hinn bóginn haft
í för með sér vandræði hvað
snertir þrifnað, heilsufar og
vinnslu mjólkurinnar á mjólkur-
búunum. Og fyrir utan laus-
göngufjósin hefur votheysverk-
unin ekki bætt um vegna mann-
eklunnar í fjósunum því að þar
krefst það ekki minni vinnu en
rótarávextirnir.
Gunnar Bjarnason
Fjárfrek jarðyrkja (intensiv
plamtedyrkning) krefst sáð-
skipta, og þar er nautgriparækt
mikilvægur liður. Hvernig sem
bollalagt er um nýtingu jurta í
sáðskiptiræktinni, komum við
ætíð að þeirri staðreynd, að
nautgripirnir eru öruggustu og
beztu kaupendur mikils hluta
af uppskerunni og aukaafurðum
jarðyrkjunnar. Veðurfar og jarð-
vegsástand hér í Danmörku er
betur fallið til framleiðslu á
grösum og gróffóðri en til korn
ræktar.
Menn undrast, að mjólkurbúin
hafi ekki meir en raun ber unr
vitni reynt með ransóknum og
fjárhagsaðgerðum að hafa áhrif
hér á til úibóta. Að vísu hafa
mjólkurbúin haft nóg um að
bugsa við sína eigiin skynvæð-
ingu (rationaliseringu) og sam-
einingu mjólkurstöðvanna, en
það verður takmarkað gagn af
nýrri tækni og bættum vinnu-
brögðum á mjólkurvinnslustöðv-
uinum, þegar gæðum mjólkiurinn-
ar frá bændum er venjulega
áfátt.
Þessi fjölþættu vandamál
(kompliserede problemstilling)
hafa leitt framsækna mjólkur-
framleiðendur og ræktendur
nautgripa (mere avancerede
kvægbrukskredse) inn á leiðir
verksmiðjuverkaðs fóðurs. Þessi
mikli áhiugi fyrir veríksmiðju-
verkuðu fóðri meðal framsæk-
inna bænda var kominn í Ijós,
áður en nokkrar tilraunaniður-
stöður lágu fyrir frá opiniberum
rannsóknarstöðvum. Þeir höfðu
sjálfir gert nok-krar rannsók.n-
ir og athuganir á málinu á und-
an tilraunastöðvunum. Svo
breiddist áhuginn fyrir þessum
fóðurtegundum út um landið að
samtalsleiðum (Nabovirkning).
Áhrif verksmiðjufóðurs á heil-
brigði nautgripa og gæði bús-
afurða (levendsmiddelkvalitet).
Það er örugg reynsla fyrir því,
að heilbrigði kúnna hefur batn-
að til miuna, þar sem verksmiðju
þurrkað fóður hefur verið tekið
í notkun, og tekjuaukning, sem
það gefur búinu greiðir oft auka
kostnaðinn við þessa fóðuröflun.
Hér er dæmi tekið: Á kiúabúi,
þar sem fóðrað hafði verið með
sykurrófnaleifum, salassa, súrs-
uðu rófnakóli og votheyi veikt-
ust 7 kýr á einum vetri af „slæm-
um súrdoða" (klinisk ketose),
6 kýr veiktust af föstum hildum
eftir burð og mikið bar á skotu
(diarré), og þurfti dýralæknis-
aðgerð í einu slíku tilviki.
Næstu 3 vetur á eftir, þegar
skipt hafði verið um fóður og
gefið verksmiðjuverkað græn-
fóður í staðinn fyrir súrfóður og
rófur, veiktist á þeim tíma að-
eins ein kýr af skotu (nýbæra,
offóðruð á nýju rófnakáli),
tvisvar á þessum þremur árum
kom fyrir, að kýr losnuðu ekki
við hildir og súrdoða varð
aldrei vart. Nú vita menn, að
þegar 7 kýr í 30—40 kúa fjósi fá
slæman súrdoða á einum vetri,
þá hafa margar aðrar liðið af
„leyndum súrdoða" (subklinisk
ketroes). („SuJbkliniskir sjúk-
dómar leynast mönnum og koma
þeir í ljós í lækkaðri nyt kúnna,
lömuðum vexti ungviðis, slæmri
fóðurnýtingu og öðru slíku).
Það er ekkert vafamáli, að fóð-
urumskiptin í þessu fjósi hafa
greitt ríkulega fyrir aukin út
gjöld við vélþurrkun fóðursins.
Líti menn á heilbrigðisástand
danskra nautgripa í heild, þá er
ljóst, að umbætur á fórðrunar-
aðferðum og fóðurgæðum er
brýn nauðsyn.
Því miður hefur fjárhagslegt
tap af völdum kúasjúkdóma ver-
ið algerlega órannsakað mál
fram á síðustu ár. Mat á þessu
verður að fara eftir ágizkunum
að nokkru leyti, opinberum
skýrslum og umimælum dýra-
lækna samkvæmt reynslu þeirra
í daglegum störfum.
Um sjúkdóma nautgripa höf
um við þó nýlega fengið mikil-
vægar upplýsingar vegna rann-
sókna Landbúnaðarháskólans
Horsens-héraði. Var haldin ná-
kvæm skýrsla yfir störf dýra
lækna og sjúkdómsgreiningu
þeirra á svæði, sem nær yfir
2,7% af kúastofni landsins. Tafl-
an hér á etftir er gerð eftir
þessum rannsóknum, en reiknað
er út fyrir alla Danmörku:
í því sambandi reksturútreininga
búsins byggða á jarðræktartil-
raunum, tækni- og vinnurann-
sóknum eða á fóðurtilraunum,
sem eingöngu taka tillit til orku-
gildis í þungaeiningu fóðursins
•og orkuþarfa kúa við ýmsar að-
stæður, heldur verður einnig að
taka með í þennan reikning
áhrif fóðursins á heilbrigði
kúnna og gæði og hreinleika
búfjárafurðanna til vinnslu og
neyzlu (de animalske ravarers
hygiejniske kvalitet). Þegar rætt
er um hagfræðina í sambandi
við að fóðra mjólkurkýr með
verksmiðjuþurrkuðu græntfóðri,
er oft bent á, að slík fóðrun sé
vafasöm, þar sem hvert kg. af
þurrefni þess sé nokkru dýrara
en kg. þurr'efnis í votheýi, þar
sem orkugildið er sama í báðum
tilvikum í þurrefnisþunga samkv.
dönskum rannsóknum. Slík rök-
færsla er haldlítil án nauðsyn-
legra athugasemda. Þegar meta
skal nothæfni verksmdðjuverk-
aðs grænfóðurs í framtíðinni í
nautgriparæktinni verður að taka
tillit til að meta fjölþætt atriði,
og skulu þessi nefnd. hér sér-
staklega:
1. Hirðingar- og geymslukostn-
aður.
2. Þurrefnis- og næringar-
efnatap við hirðingu og geymslu.
3. Vinnutímafjöldi og vinrtu-
kostnaður við framkvæimd fóðr-
unar og hirðingar.
4. Stofnkostnaður í vinnuvél-
um og bygginigum.
5. Næringargildi við ólíkar að-
stæður.
6. Áhrif fóðursins á heilbrigði
dýranna og gæði búfjárafurð-
anna til vinnslu eða neyzlu.
Verksmiðjuverkun grænfóðura
sparar vinnu á akrinum, veldur
miklu minni hirðingar- og
geymslutapi og minni rýrnun
næringarefnanna. í fjósinu er
þurrkað grænfóður miklu léttara
í meðförum, sparar vinnu og
auðveldar notkun vinnuvéla. Það
krefst ein-nig miklu minna
geymslurúms í hlöðum, það er
hreinlegt í meðförum og eykur
hreysti búfjárins og er mjög
hollt, nema gefið sé óhóflegt
magn af graskögglum í einu.
Það, sem hér hetfur verið bent
á, hefur glætt vonir manna um,
að verksmiðjuverkun nautgripa-
Sjúkdómsgreiningar á dönskum kúm árið 1963:
1. Fjöldi mjólfcurkúa ca. 1.400.000
2. Sjúkdómsgreiningar allls — 900.000
3. Júgur- og spenasj úfcdómar — 460.000
4. Fæðingarhjálp — 60.000
5. Fastar hildir — 100.000
6. Meltingartruflanir og efna skáptingar — 125.000
7. Kálfsburðarsótt — 90.000
8. Klauía og fótaaðerðir — 35.000
9. Aðrir sjúfcdómar — 35.000
Þessar 900.000 sjúkdómsgrein- fóðurs bæði úr grænfóðri og
ingar af 1.4 millj. kúa svarar til
að 60—6ö% af kúm landsins
þarfnist læknisaðgerða á ári
hverju. Það er fullkomlega víst,
að miklu fleiri kýr en hinar
töldu 125 þúsundir líði á hverju
ári af efnaskiptasjúkdómum og
meltingartruflunum. 1 fyrsta
lagi er alls ekki algengt að kalla
á dýralækni, þótt kýri fái efna-
skiptasjúkdóm og skotu, og í
öðru lagi eru leyndir efnaskipta-
sjúkdómar og leyndar meltingar-
truflanir mjög algcngar, þar
sem fóðrað er mifclu af rófum
og meðalgóðu eða slæmu vot-
heyL Þessir efnaskiptasjúkdóm-
ar eru alvarlegir, þar sem þeiir
eyðileggja mótstöðu l únna gegn
öðrum sjúkdómum og smituin,
s.s. föstum hildum, ótfrjósemi,
kálfaláti o. fl. Þessir sjúkdómar
eru líka afdirifaríkir í sambandi
við fjósþrifnaðinn og gæði mjóik
urinnar, sérstaklega þegar afleið-
ing þeirra verður júgurbólga,
legbólga eða skota.
Heiibrigði búfjárins og gæði
búsafurðanna eru í dag þættir,
sem hafa örlagaþýðingu fyrir
hagkvæman rekstur kúabúanna
og mjólkurvinnslustöðvanma.
Þessir örlagaþættir búskaparins
hatfa svo mikið gildi, að það þartf
að endurskoða afstöðuna til
framleiðslu á, s-k- ódýru gróf-
fóðri handa mjólkurkúm. Þetta
vandamál er þess eðlis, að það
dugir ekki eingöngiu að athxuga
rófnaleifum geti hjálpað til muna
við að leysa núverandi vandamál
nautgriparæktarinnar. Þesisi mál
þurfa því öll að rannsakasit
saman á víðtækum grundvelli,
og hér í landi eru í vændum
miklar líffræðilegar og hagnýtar
rannsóknir, sem munu skera úr
um, að hve miklu leyti fóðra beri
dansikar kýr á verksmiðj uverk-
uðu grænfóðri, að einhverju
leyti eða að öllu leytL
Hingað tid. hafa athuganir og
reynsla bændanna sjálfra verið
svo jákvæð, að hún kreíur nú
og kallar á hraðar athuganir og
rannsöknir“.
j i höudl tntnni.
að auglýsing
f útbreiddasta blaðlnu
borgar sig bczt.