Morgunblaðið - 16.11.1965, Síða 16

10
MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 16. nóv. 1965

Ö'tgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Ritstjórnarfulltrúi:
Auglýsingar:
Ritstjórn:
Auglýsingar og afgreiðs^a:
Askriftargjald kr. 90.00
1 lausasölu kr.
Hf. Árvakur, Reykjavík.
Sigfús Jónsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6.
Aðalstræti 6. Sími 22480.
á mánuði innanlands.
5.00 eintakið.
NATO 1969
lll'iklar umræður fara nú
fram innan aðildarríkja
Atlantshafsbandalagsins, um
starfsemi bandalagsins og
skipulag eftir 1969, en svo er
ákveðið í sáttmála bandalags
ríkjanna, að hvert um sig geti
með árs fyrirvara sagt sig úr
því 1969. Þess vegna er ekki
óeðlilegt, þótt nú hafi hafizt
umræður um það, hvort nauð
synlegt sé að breyta að ein-
hverju leyti skipulagi At-
lantshafsbandalagsins, þar
sem ný viðhorf hafa skapazt
frá því sem var þegar það
var stofnað 1949.
Hernaðarstyrkur Atlants-
hafsbandalagsins hefur alger-
lega stöðvað frekari framsókn
Sovétríkjanna í Evrópu, og
með nokkrum rökum má
segja, að „kaldur friður“ hafi
skapazt í þessum heimshluta,
en kalda stríðið færzt til ann-
arra heimsálfa, sérstaklega
Asíu.
Nauðsynlegt er að ná sam-
komulagi á næstu árum innan
Atlantshafsbandalagsins um
nokkur mál sem nú er um
deilt meðal aðildarríkja þess,
sérstaklega af hálfu Frakka.
Þar er um að ræða m.a. á-
kvörðunarvald um beitingu
kjarnorkuvópna, sem nú er
að mestu í höndum Banda-
ríkjamanna. Ýmsar hugmynd
ir hafa verið uppi um sam-
eiginlegan kjarnorkuher At-
lantshafsbandalagsins, en eng
in þeirra hugmynda, sem
fram hafa komið í þeim efn-
um, hafa náð almennu fylgi.
Einnig verður að hafa í
huga hin sérstöku vandamál
Þjóðverja. Sameining Þýzka-
lands er þeirra aðalmál, og
þeim er af skiljanlegum
ástæðum annt um að starfi
bandalagsins og stefnu verði
hagað á þann veg, að hags-
munir þeirra verði ekki fyrir
borð bornir.
Inn í þessa mynd koma svo
almennt þau nýju viðhorf,
sem skapazt hafa með sífellt
nánara samstarfi Evrópuríkj-
anna í efnahagslegum og
stjórnmálalegum efnum, og
hvert samband þeirra við
Bandaríkin á að vera miðað
við nýjar aðstæður.
Allt eru þetta mál, sem
samkomulag þarf að nást um
á næstu árum. En greinilegt
er, að Atlantshafsbandalagið
hefur fyllilega náð tilgangi
sínum. Því hefur tekizt að
stöðva framsókn kommún-
ismans í Evrópu. Hins vegar
er engum blöðum um það að
fletta, að víki Atlantshafsrík-
in af verðinum, grípa komm-
únistar jafnskjótt tækifærið
til þess að styrkja aðstöðu
sína á meginlandi Evrópu.
Þess vegna er nauðsynlegt, að
hin hernaðarlega samvinna
Evrópuríkjanna, sem tekizt
hefur innan Atlantshafsbanda
lagsins, haldi áfram, en jafn
nauðsynlegt er einnig, að
starfsemi þess og skipulag
verði mótuð og markist af
þeim nýju viðhorfum, sem
skapazt hafa í Evrópu í stjórn
málalegum og efnahagslegum
efnum.
Þær umræður, sem fram fara
um þessi mál í Atlantshafs-
bandalagsríkjunum eru mik-
ilvægar og gagnlegar, og
verða vonandi til þess að
starfsemi bandalagsins eflist
í samræmi við nýjar aðstæð-
ur.
HITAVEITAN OG
ÞINGVALLAVATN
Fhregn Mbl. sl. sunnudag um
* framtíðaráform hitaveit-
unnar til þess að sjá höfuð-
borginni fyrir nægilegu heitu
vatni í framtíðinni, hefur að
vonum vakið talsverða at-
hygli. Fæstir hafa sjálfsagt
búizt við því að til þess kæmi,
að Þingvallavatn kæmi okk-
ur að notum við upphitun
húsa í Reykjavík, en þó er
það svo, eins og fram kom
í viðtali við hitaveitustjóra
hér í blaðinu, að allar líkur
benda nú til þess að vatn úr
Þingvallavatni verði hitað
með varmaorku frá Nesja-
völlum, og leitt með aðveitu-
æð til Reykjavíkur.
Stórkostlegt átak hefur ver-
ið gert í hitaveitumálunum á
síðustu fjórum árum, átak,
sem hefur lækkað mjög hit-
unarkostnað í höfuðborginni.
En borgin stækkar og fyrir
heitavatnsþörfum nýrra íbúð-
arhverfa þarf að sjá. Þess
vegna er ánægjulegt, að Hita-
veitan hefur þegar hafið at-
huganir og undirbúning að
því, hvernig fyrir þeim þörf-
um verði bezt séð.
VANDAMÁL
LITLU BÁTANNA
Q j ávarútvegsmálaráðherra
^ hefur nú skipað nefnd
fimm þingmanna til þess að
athuga hag og rekstrarhorfur
báta, að stærð 45 til 120 rúm-
lestir. Hér er vissulega um
þarft framtak að ræða. Þessi
stærð báta hefur átt við vax-
andi erfiðleika að etja síðustu
árin. Síldveiðarnar eru stund
aðar aðallega á hinum nýju,
stóru fiskiskipum, sem eru
allt að á fjórða hundrað tonn
að stærð, útbúin fullkomnum
tækjum og sem geta sótt á
fjarlægari mið en litlu bát-
arnir.
Hins vegar er til í landinu
Njósnarar segja frá
Birtar endurminningar njósnaranna Olegs
Penkovsky og Gordons Lonsdales
UM ÞESSAR mundir
eru að koma á markað í
Evrópu tvær bækur, sem
víst er að vekja muni
heimsathygli. Eru það frá-
sagnir tveggja nafntog-
aðra njósnara, sem mjög
komu við sögu í heims-
fréttunum ekki alls fyrir
Gordon Lonsdale, alias Kon.
n Molody.
löngu. Annar þeirra er
sovézki ofurstinn Oleg
Penkovsky, sem tekinn
var af lífi í Sovétríkjun-
um vorið 1963, fyrir njósn
ir í þágu Vesturveldanna.
Hinn er Gordon Lonsdale,
sovézki njósnarinn, sem
starfað hafði á Vesturlönd
um í u.þ.b. tuttugu ár, áð-
ur en upp um hann komst
í Bretlandi. Hann var
dæmdur í áratuga fanga-
vist, en var síðan afhent-
ur Sovétstjórninni í skipt-
um fyrir brezka kaupsýslu
manninn Greville Wynne,
sem var milligöngumaður
milli Penkovskys og
stjórna Vesturveldanna.
★
Segir þar mest frá fimm
ára starfi hans sem njósnara
í Bandaríkjunum, m.a. frá
því hvernig honum tókst að
afla upplýsinga um eld-
flaugasmíoi Bandaríkja-
manna.
Bók Lonsdales, — sem
reyndar heitir réttu nafni
Konon Trofimovich Molody
er þegar komin út og nefn-
ist „SPY“. En bók Penk-
ovskys, sem er væntanleg þá
og þegar nefnist ,,The Penk-
ovsky Papers“.
Ástæðan til þess, að Penk-
ovsky tók að njósna fyrir
Vesturveldin var sú, að hann
missti gersamlega trúna á hið
kommúníska þjóðfélagskerfi
var gagntekinn ótta við, að
kjarnorkustyrjöld brytist út
milli Austurs og Vesturs og
auk þess bar hann óslökkv-
andi hatur til Nikita Krús-
jeffs, þáverandi forsætisráð-
herra Sovétríkjanna. Eftir
því sem segir í endurminn-
ingum hans, setti hann sig
oftar en einu sinni í sam-
band við stjórnir Vesturveld-
anna, áður en þær fengust
til þess að trúa því, að hann
vildi og gæti gert þeim gagn
sem njósnari. Fór þó svo á
þeim sextán mánuðum, sem
hann starfaði fyrir þær, að
hann reyndist einhver bezti
og ómetanlegasti njósnari er
þær hafa haft í sinni þjón-
ustu. Hann hafði aðgang að
alls kyns leyniskjölum og
hafði auk þess bæði kunn-
áttu og hæfileika til þess að
meta gildi þeirra upplýsinga,
sem hann gat komizt yfir.
Enda var hann lærisveinn
margra hinna hörðustu og
færustu Rússa, þeirra á með-
al stórnjósnarans Ivans Ser-
ovs og Sergei Varentsovs,
sem hafði yfirumsjón með
eldflaugasmíðum. Sjálfur
var Penkovsky ofursti að
tign, sem fyrr segir og starf-
aði í leyniþjónustu hersins.
Meðal upplýsinga, sem
Penkovsky veitti Vesturveld-
unum voru ýmsar mjög mik-
ilvægar varðandi Berlín og
Kúbu. Sagði hann frá fyrir-
ætlunum kommúnista um að
reisa ,Berlínarmúrinn, en
stjórnir Vesturveldanna virð-
ast ekki hafa trúað honum
þá. Síðar sagði hann frá eld-
flaugastöðvum Rússa á
Kúbu og byggði Kennedy, þá
verandi Bandaríkjaforseti að-
gerðir sínar verulega á þeim
upplýsingum, er honum bár-
ust frá Penk’ovsky.
Greville Wynne, milligöngu-
maðurinn brezki, sem hand-
tekinn var í Rússlandi, sagði
á fundi með blaðamönnum
fyrir helgina, er frá útkomu
bókarinnar var sagt, að hann
hefði þá trú að Penkovský
hefði tvívegis komið í veg
fyrir kjarnorkustyrjöld.
Wynne sagði, að Penkovsky
hefði skrifað bók sína í laumi
á kvöldin og nóttunni og
handritinu hefði verið laum-
að úr landi eftir sömu leið-
um og handritum að ritverk-
um þeirra Abram Tertz og
Boris Pasternaks. Hefðu
stjórnir Bretlands og Banda-
ríkjanna fengið það í hend-
ur, látið þýða það og annazt
útgáfuna. Auk þess að fjalla
um helztu mál, þar sem
njósnastarfsemi hans kom
við sögu segir Penkovsky
þar frá lifnaðarháttum sov-
ézkra ráðamanna, svalli og
ólifnaði og gefur lýsingar á
drykkjuveizlum í Kreml.
Greville Wynne kvaðst
þess fullviss, að ástæðan til
þess að Sovétstjórnin féllst á
að hafa skipti á honum og
Lonsdale hafi verið sú fyrst
og fremst, að henni hefði
borizt til eyrna, að unnið
væri að þýðingu og útgáfu á
handriti Penkovskys — og
hefði viljað geta gefið út end
urminningar Lonsdales, til
þess að vega upp á móti áhrif
unum. Sumir fréttamenn,
brezkir, eru hinsvegar þeirr-
ar skoðunar, að Vesturveldin
hafi þá fyrst ákveðið að géfa
út bók Penkovskys er frétt-
ist, að fyrir dyrum stæði að
gefa út bók eftir Lonsdale.
Hversu svö sem því hefur
verið háttað, eru báðar líkleg
ar til þess að vekja mikla
athygli.
í báðum bókunum munu
tilgreind nöfn ýmissa manna,
sem höfundar segja hafa
starfað sem njósnara, þar á
meðal ýmissa, sem starfa í
utanríkisþjónustum beggja
aðila. Er talið, að það eigi
eftir að valda stjórnunum í
Washington London og
Moskvu nokkrum heilabrot-
um að finna út hverjum
megi treysta og hverjum
ekki. Á hinn bóginn munu
ekki ýfeja miklar upplýsing-
ar um það hverra upplýsinga
njósnararnir öfluðu.
Mynd þessi er hin síðasta sem birtist af Oleg Penkovsky.
Var hún tekin í Moskvu er hann hlýddi á uppkvaðningu
dauðadóms yfir sér vorið 1963.
mikill fjöldi af þessum minni
bátum, sem eru í góðu lagi, en
erfitt virðist hafa verið að
finna nægileg verkefni fyrír
að undanförnu.
Er þess að vænta, að nefnd
sú, sem sjávarútvegsmálaráð-
herra hefur skipað, finni ein-
hverja lausn á vandamálum
þessara báta, og hægt verði
að nýta þá betur þjóðarbúinu
í hag