Morgunblaðið - 21.06.1966, Blaðsíða 17

ÞrfójuíagBT 91. }úní 1966
MORGUNBLAÐID
„ÉG er hvorki stjórnmálamað-
ur — né lýðskrumari. Ég er rit-
höfundur, skáld. En af lanigri
og biturri reynslu hef ég komizt
að raun um, að iþað er hættu-
leg blekking að ætla, að skáld
og iistamaður geti virt að vett-
ugi hina miklu hugsjónábaráttu
okkar tíma.
Lesendur bóka vænta þess að
finna þar ljósa og skýra túlkun
á skoðunum og hugmyndum rit
höfundarins. Þeir vilja fá svör
hans við öllum Iþeim spurning-
um, sem brenna þeim á tungu:
Hver er kjarni alræðis öreig-
anna? Hver er hin sanna merk-
ing friðsamlegrar sambúðar?
Hvað er alþjóðlegur kommún-
ismi?
Og nú, þegar ég s'krifa skáld-
sögu. tel ég mér skylt að lýsa
því yfir, að bæði Stalín og
Krúsjeff voru morðingjar, sem
gerðu Rússland að feiknstóru
fangelsi, — og að sovézkur
kommúnismi er ekki annað en
önnur mynd þjóðlegs fasisma,
í engu frábrugðinn nazisma“.
Maðurinn, sem svo mælir, er
Valery Tarsis, rússneski rithöf-
undurirm, sem af sovézkum yfir
völdum hefur verið yfirlýstur
geðsjúfclingúr og hefur nú misst
borgararéttindi sín í heimaland
inu.
Blaðamönnum gafst í gær
kostur á að hitta þennan mann
að máli Og hlusta á vitnisburð
hans um kommúnismann og
stjórnarfarið í heimalandi hans.
Ekki varð af framkomu hans
ráðið, að þar væri á ferð maður
'bilaður á geðsmunum. Á hinn
hóginn var ljóst, að Tarsis er
skapmikill og ör, harður í horn
að taka og ótrauður baráttumað
ur fyrir því, er hann telur rétt.
Snöggar handahreyfingar hans,
skarpt augnaráð og svipbrigða-
ríkt andlitið gera málflutning
hans mergjaðri en ella.
Tarsis er maður fremur lágur
vexti, en þrekvaxinn og ber
enn menjar heimsstyrjaldarinn-
ar síðari, er hann saerðist á fæti
Og handlegg og förlaðist heyrn.
í upphafi blaðamannafundar-
Ins kynnti Baldvin Tryggvason,
framfcvæmdastjÓTi Almenna
ibókafélagsins gestinn — sem
hingað er kominn í boði AB og
Stúdentafélags Reykjavíkur, og
flytur fyrirlestur á vegum
þeirra í Sigtúni £ kvöld kl. 9,
svo sem kunnugt er. Fundinn
sátu einnig Aðalsteinn Guðjóns
sen, formaður Stúdentafélagsins
og Lev A. Rahr, rússneskur
flóttamaður, sem búsettur er í
Þýzkaiandi og starfar þar við
útgáfu rússneskra ritverka, sem
sovézk yfirvöld hafa neitað að
láta birta. Rahr er Tarsis til að-
stoðar m.a. sem túlfcur, þar eð
Tarsis hefur ekki fullt vald á
enskri tungu.
Tarsis er af griskum ættum,
fæddur árið 1906 í Kiev í
Ukrainu og hlaut þar fyrstu
menntun sína. Háskólanám
stundaði hann í Rostov — og
að því loknu vann hann hjá
rússnesku bókaforlagi, sem sér-
fræðingur í evrópskum bók-
tg er sannfærour um, að
kommúnisminn er röng kenn
— og trúi að kristin siðfræði
og trú sé cina leiðin....
Menjar stríðsins, heyrnar-
ðeyfa....
Staiin og Krúsjeff voru
morðingjar ....
—tíu miiljönir hafa látið lífið
í fangabúðum kommunista .
Andstaða listamanna og menntamanna eflist óðum.
Tarsis á blaðamannafundi:
Stalín og Krúsjeff voru
morðingjar sem gerðu Rúss
land að feiknstöru fangelsi
menntum. Hefur hann þýtt
fjölda bóka vestrænna höfunda
og skrifað margt um Vestur-
landabókmenntir m.a. mikið rit
um nútima bókmenntir á Vest-
urlöndum. Fyrstu ritsmíðar
Tarsis, smásögur, birtust á ár-
unum 1920—1930. Árið 1939 hóf
'hann skáldsagnagerð, en er
fram liðu stundir reyndist hon-
um ókleift að fá útgefin verk
sín og fór svo að lokum, árið
1960. að hann smyglaði úr landi
handriti að skáldsögunni ,,Bláa
flaskan“. Útkoma þeirrar bók-
ar vakti mifcla reiði sovézku
valdhafanna og komust þeir að
þeirri niðurstöðu, að hann ætti
hvergi heima nema á geðveikra
hæli.
Þegar Tarsis varð laus af geð
veikrahælinu m.a. fyrir milli-
göngu margra vestrænna rithöf
unda, skrifaði hann bókina
„Ward 7“, sem fræg er orðin
fyrir lýsingar hans á hælisvist-
inni. Kemur sú bók út hjá Al-
menna bókafélaginu í haust.
Sem kunnugt er kom Tarsis
hingað frá Bandaríkjunum, þar
sem hann hefur dvalizt s.l. sex
vikur og haldið nokkra fyrir-
lestra fyrir háskólastúdenta.
Lagði hann þar grundvöll að
frekara fyrirlestrahaldi og fer
aftur vestur um haf í septem-
ber. Héðan heldur hann áfram
til Zurieh í Sviss, þar sem verið
er að gefa út stóra mynd-
skreytta bók um Rússland, með
texta eftir Tarsis. Þá eru í
vændum ýmis ný verk eftir
Tarsis, unnið er að útgáfum á
skáldsögum, ljóðum og gaman-
leik eftir hann og um þessar
mundir vinnur hann að nýrri
skáldsögu, sem kallast mun
„Ekki Iangt frá Moskvu".
Tarsis hefur enn ekki á'kveðið
hvar hann sezt að — hann
er hinn bjartsýnasti um að kom
ast heim, áður en langt um líð-
ur, — „en eins og þið vitið er
ég einhleypur, konan mín er
dáin — ef til vill hitti ég ein-
hverja unga og elskulega
stúlku, sem tekur mig að sér“
sagði skáldið og hló glaðhlakka
lega.
Tarsis fór hörðum orðum um
sovézka ráðamenn. líkti þeim
við Ku Klux klan, — og sagði,
að þeir létust vera vinir fólks-
ins, en það væri víðs fjarri veru
leikanum, þeir væru kúgarar
fólksins og fjandmenn. „í næst-
um hálfa öld hafa þeir unnið
að því að þurrka út frelsi og
réttlæti — og traðkað á sjálf-
stæði þjóðanna, sem þeir eiga
yfir að ráða“, sagði Tarsis og
bætti því við, að tíu milljónir
manna hefðu látið lífið í fanga-
búðum sovézkra kommúnista
frá því þeir tóku við völdum.
Dæmigerð fyrir aðfarir komm-
únista væru örlög grískra
manna, er búsettir hefðu verið
í Sovétríkjunum — þeir hefðu
verið tvö hundruð þúsund en
væru nú ekki fleiri en tuttugu
þúsund.
Á hinn bóginn sagði Tarsis,
að andstaðan gegn kommúnist-
um hefði eflzt mjög á síðustu
árum, hvorki fangelsanir né
vist á geðveikraihæli ’hefði dreg-
ið úr þeirri baráttu. Áróðurinn
og tilraun stjórnarvaldanna til
að ala fólkið uipp í blindum
kommúnisma hefði orðið til
þess eins að efla andstöðu fólks
ins og dýpka hatur þess á yfir-
völdunum. Einkum ætti þetta
við um menntamenn og lista-
menn. „Fyrir nokkrum árum
var fólkið hrætt við valdhaf-
ana, sagði hann — en nú er
svo komið að valdhafarnir óttast
fólkið“. Enda væru ráðamennirn
ir í Kreml sjálfum sér sundur-
þykkir, þar berðust um völdin
tveir hópar manna, annars veg-
ar Stalinistar undir forystu
Shelepins — hins vegar svokall
aðir pragmatistar, með Kosygin
forsætisráðherra að forystu-
manni. Þessir menn og fylgis-
menn þeirra hötuðu hver ann-
an.' Tarsis sagði, að mótmæla-
aðgerðir gegn stjórnarvöldun-
um væru tíðar orðnar í Sovét-
ríkjunum og fólkið væri ófeim-
ið við að gagnrýna yfirvöldin,
er það ræddist við á götum úti.
Ennfremur væri dreift and-
kommúnískum ritverkum og
tímaritum sem gefin væru út
með leynd. Hann ræddi sérstak
lega um samtök ungra skálda
og listamanna — SMOG — sem
hefðu innan sinna vébanda
fjölda fólks ,sem ekki gæti sætt
sig við hina andlegu kúgun og
samræmingu og bryti gegn
kommúnískum lögum. Samtök
þessi væru byggð á smærri
leynihreyfingum svo sem
„Fönix“, „Syntax" og .Boomer
ang“, sem myndazt hefðu eftir
fráfall Stalíns. Tarsis sagði að
rússneskar bókmenntir væru nú
að rísa úr rústum og kvaðst vilja
leggja á það áherzlu, að þrátt
fyrir nær fimmtíu ára kommún
íska uppfræðslu ættu hinar
nýju rússnesku bókmenntir ræt
ur sínar í hinni sönnu og sí-
gildu bókmenntahefð Rússlands
en ekki í líflausum kommún-
iskum bókmenntum. „Það eru
Dostoyevsky, Blok, Pasternak,
Akhmatova og Tsvetaeva, sem
hvetja hina ungu rússnesku rit
höfunda til dáða“, sagði Tarsis.
Til þessara nýju bókmennta
kvað Tarsis teljast a.m.k. tvö
hundruð ung skáld og nefndi
nöfnin Aleinikov, Leonid Gub-
anov, Vladimir Bukovsky, Yuri
Galanskov og Yury Stepanov.
Þessir menn væru lítt þekktir,
þar eð þeir gætu ekki fengið
ritverk sín birt opinberlega —
hið eina, sem almenningur
fengi að vita um þau, væri af
skammarskrifum sovézkra
blaða og tímarita. Menntamenn
þekktu verk þeirra iþó mætavel
og frá þeim breiddist vitneskjan
smám saman út. Fólkið væri
sólgið í góð skáldverk og vildi
xnikið til vinna að fá þau í
hendur. Nefndi Tarsis sem
dæmi um áhuga og einskonar
„svartamarkaðssölu“ á bókum,
að meðan verk Pasternaks feng
ust ekki gefin út, hefðu margir
greitt tíu rúblur fyrir það eitt
að fá að lesa vélrituð ljóð hans,
er gengu manna á milli.
Er Tarsis sagði, að í Sovét-
ríkjunum væri ekki hægt að
gefa út heiðarlegt ritverk, var
hann að því spurður, hvort
hann teldi bókina „Dagur í
lífi Ivans Denisovich" eftir
Solzbenitsyn ekfci heiðarlegt
verk. Því svaraði Tarsis svo,
að bók þessi væri hrein imd-
antekning, enda hefðu sovézk
yfirvöld lýst því yfir, að það
hecfðu verið mestu mistök að
gefa hana út. Þá var hann
spurður álits á skáldskap Tvard
ovskys, ritstjóra tímaritsins
NOVI MIR, — en bæði rit-
stjórinn og tímaritið, sem tiefur
þótt í frjálslyndasta lagi, hafa
verið mjög svo umdeild í Sov-
étríkjunum. Tarsis sagði, að sér
fyndist Tvardovsky heldur
furðulegt skáld og bætti við
eftir nokkra umhugsun að
hann væri ekki heiðarlegt
skáld, kvaðst hafa séð síðasta
ljóð hans „Vassily Tjorkin í
öðruim heimi“ í uppskrift fyrir
tíu eða tólf árum og þá hefði
Framhald á bls. 30
mg. .