Morgunblaðið - 12.07.1966, Síða 17

Þriðjudagur 12 júlí 1966
MORCUNBLAÐIÐ
17
Rússlandsgrein
Framhald af bls. 13
upp þá venju að hafa „opið
hús“ 1 vinnustofunni þriðja
dag hvers mánaðar, — og nú
var einmitt 3. maí. Einn við-
staddra sagði að framan af
hefðu fáir valdir vinir og
kunningjar komið þar saman
og rætt um allt milli himins
og jarðar, bókmenntir og list-
ir, bæði sovézkar og erlendar,
eftir því sem tök væru á að
fylgjast með. Síðan hefði gest-
um fjölgað smám saman og
hann kvaðst hræddur um, að
héldi svo áfram, yrðu þessi
kvöld ekki eins skemmtileg
og áður, — umræður yrðu þá
ekki eins frjálslegar og opin-
skáar.
Frú Erika bar fram alls
konar gimilegar vei'tingar,
brauð og kex með kavíar og
öðru lostæti og var þessu
rennt niður með góðum veig-
um, vodka, léttu vini og
lettnesku tei, sem engu lí'kt-
ist meira en íslenzku grasatei.
Þarf ekki að orðlengja, að
við áttum þarna einstaklega
skemmtilegt kvöld, gátum tal-
að við fólk af ýmsum stéttum,
að verulegu leyti án túlka og
þegar á leið var skipzt á ís-
lenzkum vöggu- og rímnalög-
um og lettneskum, trega-
blöndnum söngvum um sjó-
mennsku og ást.
Við fundum þetta kvöld, að
lettnesikt þjóðerni er Sovétinu
yfirsterkara, hvað, sem hver
segir, — enda þótt Lettar séu
ekki nema 60% íbúa landsins
og margt hafi verið gert til
þess að berja niður í þeim
þjóðernistilfinninguna. Eitt-
hvað virðist þó vera að létta
hömlunum, — til dæmis var
mér sagt að nú fengju Lettar
aftur að halda hátíðlega Jóns-
messuna, eins og fyrir hemám
Sovétstjórnarinnar. ,Af hVerju
var það ekki leyft spurði ég í
kjánaskap mínum — og hlaut
að svari góðlátlegt glott: „af
því það var þjóðarsiður og
gat ýtt undir þjóðernistilfinn-
ingu og þjóðernishreyfingu“.
— Er þá allt slíkt horfið?
— Já, svo er sagt, var svar-
ið.
Einhver fór að tala um
ferðalög — spurði hvort ís-
lendingar ferðuðust mikið.
Kom þá fram, að nú virtust
vera að vænkast möguleikar
SoVétmanna til að ferðast —
„það hefur ekki verið leyft,
sérstaklega ekki þeim. sem
átt hafa ættingja erlendis —
en nú munu þess dæmi, að
menn fái leyfið". Auðveldara
er fyrir Letta, sem erlendis
búa, að fá að koma til Lett-
lands enda komu fjölmargir
í heimsökn á sl. ári, er minnzt
var 25 ára afmælis Sovét-
stjórnar í Lettlandi. Einnig
varð ljóst af umnæðunum, að
Lettar hafa ekki gleymt því,
að Búsar fluttu landsmenn
þeirra burt nauðungarflutn-
ingum í þúsunda tali.
„Ibúar Lettlands voru um
tvær milljónir í byrjun stríðs-
ins þar af 77% Lettar, — um
800.000 manns féllu í stríð-
inu eða fóru burt — og
þeir flúðu ekki allir, því mið-
ur — og nú eru
Sbúar landsins aftur orðnir
tvær milljónir". Lettar hafa
ekki heldur gleymt nazistum
og þeirra framkomu — en
engu að síður eru þýzk menn-
ingaráhrif of rík í þeim til
þess „að þau verði að fullu
kæfð. heir vilja vestur — þrá
að ferðast til annarra Evrópu-
landa, til Þýzkalands, til
Frakklands og Englands og
fylgjast með því sem er að
gerast þar eftir megni. Einn
piltanna sagði mér, að þýzkt
skemmtiferðaskip kæmi oft til
Biga og sýndi mér mynd af
þessu sama skipi, þar sem það
lá úti á Reykjavíkurhöfn.
Þetta fól'k vissi ótrúlega
margt um Island. Annar piltur
hafði lesið öll s'káldrit Gunn-
ars Gunnarssonar, sem þýdd
höfðu verið á þýzku fyrir
•tríð. Hann hafði líka lesið
Kiljan — allir þekktu Kiljan
— en hann hélt meira af
ur í þessu húsi.
Gunnari.
Samt var margt spurt um
Island — hvort enn væri til
fólk eins og Sal'ka Vaika
eðg Bjartur í Sumarhúsum,
hvernig Islendingum gengi að
halda sjálflstæði með banda-
ríska flotastöð í landinu, —
hvernig Bandaríkjamenn
kæmu fram, — hvort íslend-
ingar kynnu að meta frelsi og
þjóðerni og hvort yngri kyn-
slóðir sem ekki vissu hvað
það væri að vera undir ann-
arra oki, gerðu sér ljóst hvers
virði það væri að vera frjáls
þjóð? „.. við höfum næstum
gleymt því hér í Lettlandi
.. margir —, enda stóð sjálf-
stæðið svo stutt“.
Við ræddum nokkru nánar
um sögu Lettlands og þann
tkna, sem landið var sjálf-
stætt. Eins og kunnugt er við-
urkenndu stórveldin, þar á
meðal kommúnistastjórnin í
Rússlandi, sjálfstæði Eystra-
saltsríkjanna haustið 1918. Til
þe9s tíma höfðu Lettar nær
sleitulaust lotið erlendum yf-
irráðum; — Þjóðverja frá 1158
—1562, Pólverja til 1629, Svía
til 1721 og rússneska keisara-
dæminu þaðan í frá til 1918.
Allan þennan tíma voru þó
þýzkættaðir menn yfirstétt
landsins og þýzk menning
allsráðandi. Lettneskir bænd-
ur losnuðu ékki úr ánauð fyrr
en á öðrum tug nítjándu ald-
ar. Á seinni hluta aldarinnar
efldist hinsvegar mjög menn-
ing þeirra og menntun og
lettneska bændastéttin ruddi
sér braut langt fram úr rússn-
eskum bændum, sem þá voru
ujþ.'b. 10% íbúanna. I landinu
reis upp öflug samvinnuhreyf-
ing og upp úr bændauppreisn-
inni 1905 spratt sjálfstæðis-
'hreyfingin. Tækifærið til sjálf
stæðis kom loks í stríðslokin
1918, eftir mikla ólgutíma í
innanríkismálum og blóðuga
heimstyrjöld, þar sem Rússar
og Þjóðverjar s'kildu við land-
ið í flakandi sárum og efna-
hagslegri rúst.
Ég spurði hvernig stjórn,
landsins hefði verið fyrir
heimstyrjöldina síðari og fékk
það svar, að framan af sjálf-
stæðistímabilinu hefði allt
gengið vel en eftir 1934 hefði
ríkt nánast fasistastjórn —
„en þó aldrei mjög slæm og
framfarir urðu þá verulegar
og menningarlíf blómgaðist.
En svo kom stríðið og þar með
búið“.
Sennilega er óþarft að rifja
upp það sem síðan gerðist.
Griðasáttmáli Stalins og Hitl-
ers og leynisamningur þeirra
og hrossakaup um Eystra-
saltslöndin voru með slíkum
endemum.
En eins og einhver sagði:
„Hverju skiptir sjálfstæði lít-
illar þjóðar, þegar hagsmunir
stórvelda eiga í hlut .... Síð-
an yppti hann öxlum, brosti
og sagði: ,,En kannski fer allt
að lagast úr þessu“. Mbj.
■ Utan ur heimi
Framhald af bls. 12
leizt ýmsum ástandið ófélegt
og vildu helzt láta Buganda
lönd og leið.
Af því varð þó ekki og var
landið lýst verndarsvæði
Breta 1894 og var þá og fram
til aldamóta í umsjá utan-
ríkisráðimeytisins brezka og
hafa Bugandamenn oftlega
vitnað til þess á sfðari árum
og neitað að viðurkenna yfir-
stjórn Nýlendumálaráðuneyt-
isins, sem sett var yfir landið
aldamótaárið. Þá hafa þeir og
verið því mótfallnir að stofnað
yrði sambandsríki allra A-
Afríkuríkja og lögðust gegn
því þegar í upþhafi er málið
var reifað 1931. Helzt vildu
þeir hverfa aftur til fyrri
veldis- og velmektardaga og
vera sjálfstætt ríki en um það
náðist ekki samkomulag og
var þá málum skipað á þann
veg að Buganda skyldi verða
sérstakt fylki í Uganda og
hafa töluver’ða sjálfstjórn,
meiri en önnur furstadæmi,
sem til ríkisins voru lögð.
(Þess má geta hér innan sviga
að nafnið Uganda er til kom-
ið fyrir þá sök að túlkar
Breta í Buganda forðum
daga töluðu swahilisku og
slepptu B-inu framan af nafn
inu og kölluðu landið Uganda,
en það nafn festist síðan við
land það allt er Bretar lögðu
undir sig á þessum slóðum).
Ekki gekk þó allt snuðru-
laust framan af og árið 1953
var Kabaka Buganda, furst-
inn Mutesa, sem áður sagði
frá, útlægur gerr af Bretum
fyrir ósamvinnuþýðni er hann
neitaði að tilnefna þingmenn
fyrir Buganda á Ugandaþing
og bar því við, að á því þingi
myndi hagsmuna furstadæmis
ins ekki gætt sem skyldi.
Héldu þá margir að ekki
myndi saga Kabakans lengri,
en það fór á annan veg því
þegnar hans linntu ekki lát-
um fyrr en hann fékkst heim
aftur og var þá settur til ríkis
samkvæmt nýrri stjórnarskrá
er kvað á um skipulag, er nálg
aðist þingræðisbundið konung
dæmi, en í raun réttri var það
svo, að með völd í Buganda
fóru ættarhöfðingjar til þess
skipaðir af furstanum Mutesa
og voru ekki allir sáttir við
þessa skipan.
Er Afríkuríkið Uganda var
formlega stofnað var ákveðið
að skipa Kabaka Buganda,
sem var mestur virðingarmað
ur furstanna í Uganda, forseta
landsins alls en lítil völd voru
honum ætluð. Ekki leið því á
löngu áður en sundurþykki
varð með Mutsea fursta og
forsætisráðherra Uganda Dr.
Milton Obote, sem vildi ráða
lögum og lofum í landinu og
þá líka í furstadæminu Bu-
ganda og þótti illt að þetta
auðugasta og fjölmennasta
fylki Uganda skyldi ekki lúta
sér sem önnur fylki í landinu
og hafði við orð áð eflaust
sæti furstinn á svikráðum við
sig.
Tæplega fæst úr því skorið
hvort Kabaka Buganda hafi í
raun og veru haft uppi ein-
hver áform um að steypa Dr.
Obote af stóli, því eins og
áður sagði tók forsætisráð-
herrann sjálfum sér virðingar
stöðu Kabakans, embætti for-
seta Uganda snemma þessa
árs, og sendi síðan í maí s.l.
her manns að gera aðför að
höllu furstans og taka hann
höndum ef þess væri kostur.
En furstinn komst undan eins
og sagt hefur verið frá og sit-
ur nú í Englandi og leggur á
ráðin um hversu skuli haga
heimkomunni síðar. „Ég er
enginn glæpama’ður", segir
Mutesa II, „það var ekki ég
sem braut lög og rétt á lands-
mönnum heldur Dr. Obote
sem hafði að engu stjórnar-
skrá rikis míns“.
u9 auglýslng
í útbreiddasta blaðlnu
borgar sig bezt.
Jttar&wtbfafób
JAMES BOND
Xr~ ~Xr~
Eítiz IAN FLEMING
James Bond
BY IAN FLEMING
BRAWINS BY JOttN McLUSKY

ANIA looksd
TAKTLED AS I I
s- ENTERED_OUR. I
Tania varð undrandi á svipinn, þegar
ég kom aftur inn í klefann og greip eina
töskuna.
Er þetta dulmálsvélin?
Auðvitað. Ég sagði, að ég mundi koma
með hana. Hversvegna treystir þú mér
ekki?
Vegna þess að þrír rússneskir
eltu þig hingað.
Hún leynir mig einhverju.
njosnarar
JÚMBO

•*—
•-K-
Teiknari: J. M O R A
Skyndilega hrópar Spori, sem nú er
kominn talsverðan spöl á undan þeim:
— Við erum komnir. Sjáið þessar stein-
runnu ófreskjur hér. Alveg eins og Nony
sagði.
Leiðangursmenn bera nú saman bækur
sínar — ef lýsing Nony er rétt þá liggur
gjótan við rætur klettanna. Framundan er
næturdvalarstaður þeirra, og Spora líður
nú miklu betur.
En Júmbó verður að draga svolítið úr
fögnuði hans: — Það er réttast að við
nálgumst þessar gjótur með gætni — það
gæti átt sér stað að glæpamennirnir hefðu
leitað þarna skjóls.