Morgunblaðið - 20.07.1966, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 20 júlí 1066
■4.
MORGUNBLAÐID
17
SJötugur;
Séra Ingólíur Þorvaldsson
SÉRA Ingólfur Þorvaldsson frá
Ólafsfirði er sjötugur í dag.
Ólafsfirðingar kusu sér þennan
lífsglaða klerk árið 1924, og síð-
an bardúsaði hann með þeim í
folíðu og stríðu, unz hann var
fluttur til Reykjavíkur milli
heims og helju árið 1957. Hann
veiktist skömmu eftir áramótin
og var ekki á marga fiska allt
fram á haust. „Sumarið var
yndislegt, sólskin óg blíða, en
það leiðinlegasta og ömurleg-
asta, sem ég hef lifað“, sagði
séra Ingólfur mér eitthvert
sinn. „Þótt ég fyndi, að ég væri
að hjarna við, þá var ég inni-
byrgður og átti á hættu að verða
aldrei verkfær framar. — Það
er ekki að skapi Ingólfs að vera
lokaður inni; hann er hraust-
menni og hristi af sér slenið.
Nú var útséð um prestskapinn
í Ólafsfirði; séra Ingólfur sagði
af sér og fór með konu sinni,
frú Önnu Nordal norður sumar-
ið 1958 til þess að kveðja söfn-
uðinn. Athöfnin fór fram með
veizluhöldum, gjöfum og fyrir-
bænum eins og gengur. „Það var
eins og meiriháttar jarðarför,
þar sem ég var aðallíkið. Allir
voru ósköp góðir við okkur eins
og reyndar ávallt, og áttu varla
orð til að lýsa, hvað við værum
merkilegt fólk.“ Það hlýtur að
vera merkileg lífsreynsla fyrir
klerka að vera við slíka athöfn,
en Ingólfur segist hafa kunnað
því ágætlega.
Þau héldu til Reykjavíkur,
Anna og Ingólfur, 0g hann fékk
vinnu á skattstofunni. Þar var
hann látinn reikna út stóreigna-
skatt, komst í kynni við „mestu
endileysu“, sem fyrir hann hef-
ur borið um dagana, var mæld-
ur út frá 90° sjónarhorni og að
lokum rekinn, því að annar
þurfti að fá starfann. Þá réðst
séra Ingólfur til Styrktarfélags
vangefinna, stóð þar fyrir fjár-
söfnun og happdrættum, unz
hann söðlaði um og gekk í þjón-
ustu Náttúrulækningafélagsins
og tók að boða mönnúm trú á
heilsusamlega lifnaðarháttu með
viðeigandi baðferðum, sem hann
stundar þó lítt sjálfur. '
Eftir að þau hjón fluttu suður
kenndi Ingólfur einn vetur við
Gagnfræðaskóla Vesturbæjar.
Þar var hann hrókur alls fagn-
aðar í góðum hópi á kennarastof-
unni 0g virtur af nemendum sín-
um. „Það er ekki forpokaður
maður, hann séra Ingólfur ‘,
sagði Jónas Árnason, rithöfund-
ur, eitt sinn við mig á götu.
„Það að kveðja, er að deyja
dálítið“, segja Frakkar, og séra
Ingólfur hefur lifað margar
kveðjustundir. Hann hefur kvatt
marga og verið kvaddur og sér
nú á eftir 70 árum ævi sinnar
dálítið feitlaginn, gráhærður
og virðulegur, þegar hann viil
það við hafa. Ég vona, að hann
misvirði það ekki, þótt maður,
sem því miður hefur aldrei gist
sóknir hans, Ólafsfjörð og
Grímsey, sendi honum kveðju
guðs og sína á þessum alvarlegu
tímamótum og hræri svolítið í
minningapottinum.
Séra Ingólfur er fæddur að
Stærra Árskógi á Árskógsströnd
20. júlí 1896. Foreldrar hans
voru Þorvaldur Þorvaldsson
bóndi að ICrossum og Jónatanía
Solveig Kristinsdóttir Davíðs-
sonar bónda í Haganesi í Fljót-
um. Kona Kristins var
Jóhanna Jónatansdóttir, en Jóna-
tan telur Pétur Zophaníasson
launson Jóns Þorlákssonar
Bægisárklerks, og hefur séra
Ingólfur ekkert á móti þeirri
•ettfærslu. Systir Þorvalds afa
séra Ingólfs, var Snjólaug á
Laxamýri, móðir Jóhanns Sigur-
jónssonar skálds, svo að höfund-
ur Fjalla-Eyvindar og séra Ing-
ólfur eru að öðrum og þriðja.
Hann ólst upp hjá ömmu sinni,
Sigurlaugu Jóhannsdóttur frá
Sökku í Svarfaðardal, og síðari
manni hennar, Gunnlaugi Jóns-
syni frá Minna-Árskógi, en þau
bjuggu á Kross*m á Árskógs-
strönd. Gunnlaugur var lengi
formaður á hákarlaskipum og
hafði heimakennslu í sjómanna-
fræðum, og getur Hagalín harts
í Virkum dögufn.
Ingólfur gekk í unglingaskóla
hjá Snorra Sigfússyni, þá í
Gagnfræðaskóla Akureyrar og
haustið 1916 innritaðist hann í
Menntaskólann í Reykjavík. Þá
var stríð, og hafísar lágu fyrir
landi, þegar Ingólfur skyldi
halda í 5. bekk, svo að hann las
það ár utan skóla. Næsta ár
herjaði spánska veikin, en allir
björguðust þeir bekkjarbræður
undan henni. Eftir stúdentspróf
1919 varpaði hann hlutkesti um
framtiðarstarfið, og kirkjan
varð efst á teningnum. Guð-
fræðiprófi lauk hann 1923 og
var þá kosinn prestur til Þór-
oddsstaðar í Kinn í S-Þingeyjar-
sýslu. Þar var presti ætlaður
bústaður á Vatnsenda við Ljósa-
vatn. Húsakynni voru léleg, og
seint á slætti gerði slíkan veður-
ofsa að heyfengur prests fauk að
mestu út í buskann, vatnið skóf,
svo að ekki sást móta fyrir
Krosshnúk frá bænum og kaupa-
konan lá tárfellandi á stráunum,
sem eftir voru. — Þá hætti séra
Ingólfur búskap og prestsþjón-
ustu í sveit, sótti um Ólafsfjörð
og fluttist þangað 1924 og þar
sátu þau sæmdarhjón til 1958.
Ein af hinum óleystu lífsgát-
um séra Ingólfs Þorvaldssonar
er frú Anna Nordal, kona hans,
dóttir Jóhannesar Nordal for-
stjóra og systir Sigurðar Nor-
dal prófessors. Hún ólst upp á
heimili fósturforeldra sinna,
Rauðará við Reykjavík, við alls-
nægtir, eins og þá taldist. Ég
held, að Ingólfur furði sig á því
enn í dag, að frú Anna réðzt
til ferðar með honum norður í
land fyrir 43 árum. Árstekjurnar
voru 2000 krónur á ári, skuldir
nokkrar frá skólaárunum og
húsakynni tötraleg á prestssetr-
inu. Ferðalag frúarinnar verður
e.t.v. skiljanlegra, sé gætt þess,
að séra Ingólfur er talsvert
rómantískur gleðimaður, söng-
vinn, ljóðelskur og hagmæltur,
þótt ekki sé hann sálmaskáld.
Hann þekkir enga nótu, segir
hann sjálfur, en leikur af fingr-
um fram á orgel og ljóð krefjast
lags. Það hafa orðið til í kollin-
um á honum lög við ýmis kvæði
Davíðs Stefánssonar, Jóhannesar
úr Kötlum auk sálmalaga. Hann
stenzt ekki reiðari en sé honum
borið á brýn, að hann sé tón-
skáld; „Ekki að rugla með hug-
tök. Ég hef gripið í orgel, þegar
mér leiðist, en þá verða til lög
við Ijóð, sem mér eru kær. Fóik
hefur alltaf sungið kvæðin sín
undir einhverjum lögum, búið til
lög, ef með þarf. Það er allt og
sumf'. Ég leiði hest minn hjá
bollaleggingpm um tónsmíðar
Ólafsfjarðarklerksins, en Ás-
kell Snorrason tónskáld hefur
frætt mig og aðra á því, að
hann búi yfir „ótvíræðri 3tór-
gáfu“ sem tónlistarmaður, og
telur bezta lag hans vera við
ljóð Jóhannesar úr Kötlum: „Er
hnígur sól.“ —
Anna kvaddi æskuranninn eg
fór með bónda sínum, sem þá
var grannur og spengilegur í fá
sinnið og vann það kraftaverk
að láta lítil efni standa undir
mikilli risnu. Ekki veit ég,
hvernig séra Ingólfi hefur tekizt
að leggja út af textanum um
þúsundirnar, sem urðu mettar
af nokkrum fiskum og brauð-
hleifum, en hins vegar er hon-
um það undrunarefni, hvernig
konan hans gat gert mikið úr
litlu. Slíka ráðdeildar- og rausn
arkonu hafði hann í rauninni
aldrei dreymt um, og er gest-
risni þeirra hjóna viðbrugðið.
Sálnahirðinn séra Ingólf
þekki ég lítið, en marka nokkrar
vinsældir hans á því, að Ólafs-
firðingar eru iðulega að láta
hann gifta sig og skíra börn sín
hér syðra og lánar þá séra Jón
Thorarensen honum Neskirkju,
ef á þarf að halda. Séra Ingólf-
ur hefur því ekki með öllu lagt
prestsskapinn á hilluna.
En fólk lifir ekki á guðsorði
einu saman því miður, heldur
þarf það einnig brauð og fisk.
í Ólafsfirði bjuggu um 500
manns, þegar séra Ingólfur tók
þar við prestsskap. Húsakynr.i
margra voru bágborin eins og
viðar um þær mundir, hetibrigði
fólks ekki svo góð sem skyldi
og læknislaust. Héraðsiæknir-
bjó í Dalvík, en þangað varð
ekki komizt nema á skíðum eða
sjó á veturna. ,,Ég er nú alveg
hissa, hvað yður þvælist, lækn-
ir minn“, er haft eftir gömlum
Eyfirðingi, sem var að sækja
lækni til fársjúks manns. Séra
Ingólfur gerðist þegar fyrsta
sumarið hvatamaður þess að íá
lækni búsettan í þorpinu, og
málið hafðist fram á tveimur
árum. — í þorpinu þurfti að
mestu að byggja hús og atvinnu-
vegi frá grunni og færa margt
til betri vegar eins og alls stað-
ar hér á landi á þeim tíma, og
Óllafsfirðingar unnu mikið dags-
verk. Séra Ingólfur var sá láns-
maður að vinna með þeim,
leggja hön’d á plóginn á mörg-
um sviðum, og mikið finnst hon
um til um dugnað fólksins.
Hvergi segist hann hafa séð slík
vinnubrögð og í Ólafsfrði, slikar
hamfarir og ofurkapp eins og á
sumarvertíðum, og þar var risið
eitt hið myndarlegasta kauptún
hér á landi, þegar hann lét af
störfum. Klerkur átti sæti í ótal
nefndum, sem störfuðu í þágu
bæjarfélagsins, en ekkert er
fjær honum en það, að telja sig
vera brautryðjanda hins nýja
tíma við Ólafsfjarðarmúla, og
þó var hann það á ýmsum svið-
um. En þótt hann væri hrifinn
af hamförum sóknarbarna sinr.a
í önn dagsins, þá grunar mig, að
hanna hafi kunnað betur við sig
meðal þeirra, þegar berseksgang
ur sumarsins var runninn af
þeim. Á sumrum var erfitt um
félagslíf og kirkjusókn, en það
glæddist er haustaði að, og séra
Ingólfur er manna skemmliieg-
astur í góðum hópi, sniLlingur í
frásögnum, en hlédrægur í marg
menni.
Um 1930 þjónaði hann í tvö
ár Barði í Fljótum' eftir Stanley
Melax. Þangað braust hann úr
Ólafsfirði á skíðum á vetrum,
en hesti á sumrum. Séra Ingólf-
ur er vanur skíðamaður frá
barnæsku og á Sælar endurminn
ingar frá þeim stundum er hann
brunaði í góðu færi ofan úr
Sandskarði alla leið niður að
Brúnastöðum í Fljótum um 10
km leið. — Eftir þessar þjónustu
ferðir var honum trúað fyrir
Grímsey. Það var 1937. Hann
þjónaði fyrstur íslenzkra presta
Miðgörðum úr landi, og stóð svo
í 10 ár. Til eyjanna sigldi hann
á alls konar farkostum, en eink-
um póstbátnum Mjölni, 14—15
tonna báti. Grímseyingar þóttu
honum élskulegt fólk. framfara-
sinnað og framsækið. Á stríðs-
árunum voru siglingar þangað
norður hættulegar sökum tund-
urdufla, en allt tókst slysalaust.
Eitt sinn var hann á leið til eyj-
unnar á póstbátnum Ester, sem
Hallgrímur Guðjónsson stýrði.
Það var dimmt yfir og kvika í
sjóinn, og var Ingólfur löngum
uppi í brú hjá skipstjóra. Hall-
grímur fræddi hann á því, að
hann merkti það af draum, að
hann færist ekki á sjó, svo að
öllu væri óhætt. Rétt að þeim
töluðum orðum sá Ingólfur
hvar tundurdufl flaut aftur með
skipinu, en kastaðist frá því
undan kvikunni. í annað sinn
steypti þýzk Fokke Wulff flug-
vél sér yfir póstbátinn, en þóíti
hann of lítið skotmark og réðst
í stað þess á Súðina. Þegar séra
Ingólfur var að búa börnin und-
ir fermingu á eyjunni þá um
vörið, gerðust þýzkar flugvélar
þar nærgöngular. Heimsóknum
þeirra lauk með loftorrustu yf-
ir eynni og sigri Breta.
Þótt Grímseyjarferðir væru
oft erfiðar og hrakningar fylgdu
þeim stundum á vetrum, þá
mun prestur ekki sjá eftir volk-
inu, því að oft er fagurt á Gríms
eyjarsundi og sóknarbörnin
voru „ágætis myndarfólk", sem
gekk vel til fara og hafði nóg
að bíta og brenna. Það er eng-
inn útnesjabragur á Grímseying-
um í frásögnum séra Ingólfs.
Ferðavolk prestsins í Ólafs-
firði mæddi ekki á honum ein-
um, því að frú Anna sat oft
langa daga ein heima með sýn-
ina þrjá. Hún mun hafa haft
all mikla trú á giftu bónda síns,
og allt gekk ávallt slysalaust,
hvort sem hann reri einn til
fiskjar á skektu sinni eða kleif
Tröllaskaga, sem Helgi Péturs
nef"di svo. Og nú er margt
brtyai sem betur fer. í Ólafs-
firði’Vat ekkert prestssetur, þeg-
ar þau fluttust þangað, heldur
urðu þau að hýrast í leiguhús-
næði m.a. í barnaskólanum
fyrstu árin. En prestssetrið reis
að lokum og þorpið stækkaði,
og það, sem þá kostaði margra
ára þóf að koma í framkvæmd,
þykja nú sjálfsagðir hilutir.
Þótt séra Ingólfur hafi eytt
meginhluta ævi sinnar í vari
Ólafsfjarðarmúla, þá hefur hann
hvorki séð konuna í Múlanum
né Hvanndalabjörgum, og Ólafs
firðingar kunnu lítil skil á huldu
verum. Þó kvað hann Þorgeirs-
bola niður alveg óvilljandi. Boli
tók eitt sinn að binda kýr saman
á hölunum i sveitinni — og gera
annan óskunda. Prestur var beð-
inn að koma á staðinn, kvað
það sjálfsagt, en fór hvergi.
Morguninn eftir mætti hann
manni á götu, sem spurði hann
frétta. Séra Ingólfur kunni eng-
ar. „Fórstu þá ekki frameftir?"
„Við skulum tala um það
seinna“, anzaði klerkur í granda
leysi. — Þar með flaug fiski-
saga. Prestur hafði farið fram
í sveit um nóttina og komið
bola fyrir, því að síðan hefur
hann ekki gert vart við sig í
Ólafsfirði.
Séra Ingólfur er aðeins 70 ára.
Það er sem betur fer ekki hár
aldur á okkar tímum. Af ein-
skærri eigingirni óska ég honum
og fjölskyldu hans langra og
bjartra ævidaga.
Björn Þorsteinsson.
í GUÐFRÆÐINGATALINU er
mynd af síra Ingólfi Þorvalds-
syni, sem gæti gefið til kynna
að ein af mörgum villum og
prentvillum bókarinnar væri, að
maðurinn hefði fæðzt 1896. Mynd
þessi ber nefnilega með sér, að
persónan, sem hún sýnir væri svo
gömul, að hér gætti mikils mis-
skilnings. Hann væri alls ekki
Prestaskólakandidat, þessi mað-
ur, hvað þá úr háskólanum.
Hann hlyti að hafa lokið af
skólagöngu fyrir árið 1846, er
vísir æðri skóla á íslandi var að
verða nógu aumkunnarlega smár
til þess, að sérgreinir háskóla
Evrópu-andagifiarinnar fengi
afleiðslu í prestaskóla. Fram til
þess tíma höfðu heimastúdentar
og Bessastaðastúdentar og alls
konar stúdentar gengið inn í dóm
kirkjurnar á Hólum og í Skál-
holti, og í Reykjavík eftir hrun
stólanna, og þegið vígslu hinna
blessuðu biskupa, sem elskuðu
aðra menn eins og sjálfa sig. —
Þannig gerðust ungir menn
stjórnendur stærsta þáttar fólks-
ins, sem var silfurþráður kirkj-
unnar. Maður talar nú ekki um
trú í þessu samabndi. Hún er
ekki helg opinberlega. En of
heilög hverjum einum til að
veifað sé svo mjög meðfram
breiða veginum eins og menn
villtist af honum ella. Nei. Hann
er beinn og þeir eru víst fáir,
sem leiðast af honum fyrir til-
stilli prestanna. Miklu fremur
af öðrum ástæðum tvennum:
Peningum og hjarta. Tvíeðlis-
kenningin nýtur sín vel í nú-
tímanum. Við erum að tala í nú-
tíð, enda þótt myndin í Guð-
fræðingatali síra Björns gæfi for-
tíðina til kynna. E.t.v. var dul-
inni vitund fyrir að þabka. Hin
gamallega og raunar alveg hræði
lega mynd af hinum herralega
og bersýnilega ofanverðrar
tuttuguasta-aldarmanni minnir á,
að hið gamla og góða íslenzka
stúdentshjarta á hér meiri ítök
en hroki hinna háskólalegu
þankarúna. Maðurinn, sem mynd
in sýndi a.m.k. helmingi eldri
en hann er kemur því inn hjá
okkur, að hann muni vera helm-
ingi betri, en hann lætur uppi
hversdagslega.
Skrifstofumaðurinn Ingólfur
Þorvaldsson, Hagamel 45 í
Reykjavík, heitir hér fyrir norð
an „síra Ingólfur á Ólafsfirði".
Enda þótt tveir prestar í ötulla
lagi hafi setið í gamla Kvíabekkj
arbrauði síðan síra Ingólfur veikt ■
ist og lét síðan af embætti 1953,
hefur síra Ingólfur sízt fölnað í
héraði. Hið sanna gildi hans hef-
ur þyert á móti notið sín meir
og komið enn betur í ljós eftirá,
við hinar nýju aðstæður.
Síra Ingólfur Þorvaldsson er
fæddur að Stærra-Árskógi 20.
júlí 1896. Faðir hans, sem drukkn
aði ungur 1898, var Þorvaldur
Þorvaldsson, Þorvaldssonar, al-
bióður Kristínar í Yztabæ í
Hrísey, móður síra Stefáns pró-
fasts á Völlum Kristinssonar.
Móðir síra Ingólfs var Jónatanía
Sólveig Kristinsdóttir frá Neðra-
Haganesi í Fljótum Davíðssonar.
Lifði hún til elli og dó í Skjald-
arvík við Eyjafjörð sumarið
1956.
Síra Ingólfur varð stúdent 1919
og kandidat í guðfr.-3% ári síðar.
Vígðist hann vorið 1923 eftir að
hafa fengið skipun fyrir Þór-
oddsstað og Lundai'brekku (með
Ljósavatni), en var veittur Kvía-
bekkur í Ólafsfirði vorið eftir. I
iþví brauði sat hann svo meðan
hann gegndi prestsskap, til 1957,
við vinsældir, sem takmörkuðust
af því einu að sóknarbörnin
misstu hann.
Prestsetrið á Kvíabekk var lagt
niður og flutt í kaupstaðinn
nokkru áður en síra Ingólfur
fékk embættið. Bjó hann því
með konu sinni, frú Önnu Nor-
dal, í Ólafsfjarðarkaupstað öll
þau 33 ár, sem þau gegndu þjón-
ustu prests og prestskonu þar.
Enda þótt brauðið væri hægt
með aðeins einni kirkju í kaup-
staðnum, en hin gamla Kvía-
bekkjarkirkja var endurvígð 1958
er síra Ingólfur skilaði af sér
brauðinu, varð prestsþjónusta
•hans fyrirhafnarsöm og erfið
vegna aukaþjónustu í öðrum
prestaköllum. Hann þjónaði
þannig Akureyri haustið 1927,
Barði í Fljótum rúm tvö ár,
1931—1933, Miðgörðum í Gríms-
ey í tíu ár, 1937—1947 og Siglu-
firði háveturinn 1954—1955. En
heima hlaut að sitja á Ólafsfirði
prestskonan. Áhættusamar sjó-
ferðir prestsins „út í Eyju“ ser-
staklega, voru einnig erfiðar
fyrir frú önnu. Óvissa mikil. —■
Þeim varð þriggja barna' auðið:
Vilhjálmur f. 1922, Ragnar 1925
og Sigurður Jóhannes Nordal
1933. Allir eru þeir bræður bú-
settir í Reykjavík og eiga gott
og elskulegt samfélag við for-
eldrana, þeir og þeirra fjöl-
skyldur.
Það er eins og myndin í Guð-
fræðingatalinu hafi skirzt og fegr
azt við hugsunina um afmælis-
Framhald á bls. 21