Morgunblaðið - 24.08.1966, Blaðsíða 12

12
MORCUNBLAÐID
Miðvikudagur 24. ágúst 1960
Jdn Kaldal sjötugur
Hann er fæddur í Stóradal í
Húnavatnssýslu 24. ágúst 1896,
sonur hjónanna Jóns Jónssonar
bónda þar og Ingibjargar Gisla-
dóttur.
Voru systkinin fjögur: Jón
elztur, þá Þorleifur tveim árum
yngri síðan Guðmundur fjórum
árum yngri en Jón og svo Ingi-
björg þremur árum yngri en
Guðmundur.
Jón bóndi Jónsson var sonur
Jóns Pálmasonar, alþingismanns
og konu hans Salómear Þorleifs-
dóttur Þorkelssonar hreppstjóra
í Stóradal.
Ingibjörg var dóttir hjónanna,
Gísla Jónssonar hreppstjóra í
Hvammi í Ytri Laxárdal og Ragn
heiðar Eggertsdóttur Þorvalds-
sonar hreppstjóra á Skefilsstöð
um á Skaga.
Breytileg æfisaga
Það er óhætt að segja að æfi-
saga Jóns Kaldal og systkina
hans, er ein af breytilegum og
■i þýðingarmiklum æfisögum mik-
illa hæfileikamanna á þessari öld
Má þar annarsvegar líta yíir
stórfellda og alvarlega sorgar
atburði, hvern á fætur öðrum
á æskuárum, en að hinu leytinu
stórbrotna og gæfuríka starf-
semi fullorðins áranna, byggða
á miklum hæfileikum og happa
ríkri vinnu, með vaxandi reynslu
og fjölþættu námi
Þassi systkini eru komin af
ágætum þróttmiklum og ættar-
sterkum foreldrum, er lifðu og
störfuðu á héraðsfrægu og þjóð
kunnu stórbýli mikilllar ættar.
Mátti því gera ráð fyrir mikilli
gæfu og bjartri framtíð í hinni
fögru byggð. En þetta fór á ann
an veg. Hver sorgaratburðurinn
tók við af öðrum og því líkast,
sem óhamingja kaldra örlaga
elti hin ungu efnilegu systkini.
Fyrsta ógæfan var sú að hin
ágæta móðir létzt eftir barns-
burð, þá er yngsta barnið fædd
ist og var hún þá aðeirrs 28 ára
gömul. Næsta sorgartilfellið var
það að yngsti bróðirinnGuðmund
ur dó af blóðeitrun eftir bólu-
setningu, á öðru ári eftir fráfall
móðurinnar. En þar með var
sorgarsagan ekki á enda, því
rúmum þremur árum frá falli
konunnar veiktist faðirinn og
féll í valinn frá hinum ungu
systkinum, sem þá voru þrjú
eftir Það hlaut að hafa í för
með sér, fulla upplausn á hinu
ágæta heimili.
Voru þá ungu systkinin tekin
til fósturs og ummönnunar af
nánustu frændum og nágrönn-
um sem voru foreldrar mínir
er þetta rita hjónin: Ingibjörg
Eggertsdóttir og Pálmi Jónsson
á Ytrilöngumýri, sem voru föður
bróðir og fósturmóðir hinna for
eldralausu barna. Kom það eðli
lega mest til kasta konunnar sem
var ágæt kona kj arkmikil og fórn
fús. Hún elskaði líka og annað-
ist hin ungu systkini eins og hún
ætti þau sjálf, eins og þekkt er
um sumar ömmur. En hin látna
móðir var systurdóttir og upp-
eldisdóttic hennar.
En þessarar góðu fósturmóður
naut skemur en skyldi. Þegar
Jón Kaldal var fermdur vorið
1911 þá minnist ég þess alla tíð
að móðir mín sagði við fólkið
sem var að óska henni til ham
ingju með drenginn: „Mikið
vildi ég óska að það væri hún
Ingibjörg sem nú væri verið að
ferma“ Hún sagði þetta svo á-
takanlega, að sú hugsun greip
mig sem var nærstaddur, að
hún þættist viss um að hún
fengi ekki að lifa það, að sjá
Ingibjörgu sína fermda. Þurfti
eigi heldur lengi að býða þess,
að það hugboð rættist, því fjór
um dögum síðar var hún liðið
lík. Hún dó 8. júní 1911. Greip
hana heiftarleg lungnabólga er
varð henni að bana á fáum dög-
um. Þar með urðu Stóradals
systkinin móðurlaus í annað
sinn og framtíð þeirra á enn
veikari þræði.
En þau fluttu öll fáum árum
síðar til Reykjavíkur, og komust
þá undir skjólgarðinn hjá föður
bróður sínum Þorleiri Jónssyni
póstmeistara og konu hans Ragn
heiðar Bjarnadóttir á Bókhlöðu-
stíg 2.
Um þær mnndir er þau fluttu
suður tóku þau sér ættarnafnið
„Kaldal“ og leit ég svo á , að
það nafn skyldi minna á þær
köldu kveðjur sem örlög æsku-
áranna veittu á hinu forna höfuð
bóli ættarinnar „Stóradal“.
Áður en suður fór hafði Jón
Kaldal verið tvo vetur á Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri og
útskrifast þaðan. En nokkru eftir
að suður kom flutti hann til-
Kaupmannahafnar og stundaði
þar ljósmyndasmíði í tæp 7 ár.
Fyrstu árin sem nemandi en
síðan sem gildur starfsmaður í
þeirri listagrein.
Frístundunum varði hann á
þessum árum til íþróttastarfsemi
Varð hann á því timabili frægur
um öll Norðurlönd sem marg-
faldur sigurvegari í kapphlaup
um í Danmörku og víða annars-
staðar.
Á hann urmul af íþrótta verð
launum margvíslegum, og er
gaman að sjá það safn.
Snemma byrjaði hann að
syngja og er ágætur söngmaður.
Einnig kvæðamaður í bezta lagi.
Árið 1925 setti hann á stofn
ljósmyndastofu við Laugaveg 11
í Reykjavík og hefur þar gefið
sig að starfinu alla tíð síðan.
Hefur og um fjölda ára verið
frægastur og mest eftirsóttur
Ijósmyndari á landi voru.
íþróttastarfsemina lagði hann
ekki niður þegar til Reykja-
víkur kom. Var hann lengi í
stjórn íþróttafélags Reykjavíkur
og formaður þess um margra
ára bil. Einnig var hann lengi
í stjórn íþróttasambands íslands
í Kolviðarhólsnefnd var hann
um nokkurra ára bil. Hann var
og einn af stofnendum hf. Svan-
ur Reykjavík.
Hann kvæntist árið 1940 ágætri
konu Guðrúnu Sigurðardóttur að
nafni. Hefir þeim orðið þriggja
barna auðið, eins sonar og
tveggja dætra. Jón sonur þeirra
er elztur og er hann nú útlærð-
ur byggingafræðingur með góðu
prófi. Eldri systirin „Dagmar“
hefir lært gluggaskreytingu og
er búin að ljúka prófi í þeirri
grein. Yngri systirin Ingibjörg
stundar ljósmyndagerðina í
stofnun föður síns.
Öll eru þessi systkini vel gefin
og ágætt fólk.
Jón Kaldal er sá maður er ég
hefi frá barnæsku skoðaði eigi
aðeins sem einn af mínum beztu
og einlægustú vinum heldur sem
bróðir minn og er það sem og
áður er sagt sönnun þess á
hverju það er byggt.
Á okkar vináttu og bróðurþel
hefir aldreir neinn skuggi fallið
fyrr eða síðar.
Það er víst að hann myndar
mannfólkið betur en allir
aðrir sem ég veit deili á, en þó
svo sé, þá er reynslan svona:
„Gegnum aðra í svipnum sér
sá er hvergi hálfur,
en mesta snildar myndin er
maðurinn þessi sjálfur“.
Hann er frábær maður frá
náttúrunnar hendi. Fluggáfaður
vel vaxinn og fríður sínum létt
ur í hreyfingum, glaðlyndur og
gestrisinn og svo geðfeldur í fram
komu að á betra verður eigi
kosið. í öllum viðskiptum er
hann svo traustur og ábyggileg
ur að öllum hans orðum og lof-
orðum er óhætt að treysta, eins
og því gulli sem enginn brestur
er til í.
Þessum mínum elskulega vini
og bróðir þakka ég nú á merki
legum tímamótum æfinnar, fyrir
margvíslegar ógleymanlegar á-
Vélritunarskóli
SIGRÍÐAR ÞÓRÐARDÓTIUR
Ný námskeið hefjast næstu daga.
Sími 33292.
imnsv
TIL VARNAR rúðugleri
Á að pú.ssa húsið að innan
eða utan? — Einfaldasta
og ódyrasta lausnin er að
nota TRANS V PLAST
EFNIÐ. -- Notið málning-
arrúllu eða pensil til að
bera efmð á með, síðar má
svo fletta himnunni af með
einu handtaki.
BYGGING AVÖRUVERZLtilNiN
NVBORG
HVCRFISOOTU 7*
Einkaumboð: STRANDBERG
hHldverzlun Hverfisgtu 76.
nægjustundir á liðnum áratug-list hans. Rennblautt andlitið er
um. Og ég óska honum innilega
til hamingju með það að honum
skuli hafa tekist það með þrótt
miklum' og öruggum hæfileik-
um, að lyfta sér upp úr undir-
j djúpi sorglegrar örlaga á æsku-
árunum, til þess að verða margra
landa þjóðfrægur íþróttasigur-
vegari og landskunnur snillingur
í merkilegri listagrein sem um
leið hefur veitt aðdáun og vin
áttu fjölda mætra manna innan
lands og utan.
I Ég enda svo þessi orð á þessa
leið:
Hann ég æðstu forsjón fel
fjöllin lyfta vonum
lifi hann áfram lengi og vel
lukkan fylgi honum.
Jón Pálmason.
Sjötugur hlaupagikkur og
listamaður
Nú eru hin sjáandi listamanns
augu hans sjötug. Augu meistar-
ans, sem skjóta án miskunnar
á skorpu sálarinnar og í gegn
um hana, þegar bezt lætur,
beint í sjálft sméttið, andlit
samferðafólksins, með mynda-
vélarlinsum ljósopsins.
Drápstæki taka stórstígustum
breytingum í heimi tækninnar
nú á tímum. Þar næst, sennilega,
i myndavélin með öllum sínum
! tæknitilbrigðum. En hvað um
allar tækniframfarir, Rolliflexa,
Hasselblada og Leikuvélar og
hvað þær nú allar heita, þá fara
fáir í skóna hans Jóns Kaldal
í dag, þegar kemur til listrænnar
mannamyndagerðar, sem sannar
bezt, að sönn list er allt annað
og meira en einber og köldtækni,
haldreipi margra ófrumlegra
■ listamanna. Jón notast nefnilega
ennþá við hálfrar aldar gamlan
linsurokk. Og það er engan bil-
5 bug að finna á Kaldal ennþá,
í þessari mannlegu rjúpnaskyttu
1 ljósmyndalistarinnar, sem hæfir
oftast, jafnvel í fyrsta skoti,
þegar sá gállinn er á honum og
hann leggur frá sér „marghleyp-
una“ eða hraðhleypuna, sem
hann verður að buna á almenn
ing vegna vegabréfa og ökuskír
teina. Við vandasamara og fínna
„skytterí“ miðar hann á bráð
sína og eygir með sálrænum,
haukfránum listamannsaugum
betur en flestir aðrir. Og hann
kann líka allra manna bezt að
gera að bráð sinni sjálfur í marg
víslegum pæklum og kryddvökv
um í myrkvakompunni, þar sem
hann stendur með uppbrettar
skyrtuermar og hrærir í „andlit
um“ í trogum við skímu rauðrar
ljósglætu með næmum fingur-
gómum. Svo tekur hann hressi-
lega í nefið og það kviknar líf í
laugað og borið út úr myrkrinu
fram í dagsljósið til þerris. Og
ósjálfrátt virðist aðeins eitt
skorta á sköpunarverkið: sjáll't
lífsöskrið.
Eiginkona listamannsins frú
Guðrún Kaldal á þakkir skildar
fyrir að hafa tekizt að fá þennan
hæverska og hljóðláta manna*
myndasnilling til að halda sýn-
ingu á verkum sínum í hinum
skemmtilega sýningarsal Mennta
skólans á þessum tímamótum í
lífi hans.
Það er ekki of mikið tekið
upp í sig að segja, að sýningin
sé merkur listviðburður, ekki
af því að þar eru svo mar; ar
myndir af svo mörgum lis a-
mönnum þjóðarinnar, heldur ein
mitt af hinu, að einn og sannur
listamaður í ljósmyndalist hefir
litið þá réttu, næmu auga og
útfært ásamt fjölda annarra í
„SVART OG HVÍTT“, sem er
heiti sýningar hans og hinn eðli
legi sálarlitur okkar margra
kolleganna; „Black and White“.
Sýningin er á heimsmæli-
kvarða, enda hafa fáir núiif-
andi eða lífsliðnir landar hlotið
aðra eins viðurkenningu fyrir
list sína úti í hinum stóra heimi
og Jón Kaldal. Hann hefurhrepot
hver verðlaunin öðrum glæ ;i-
legri á alþjóðlegum samsýnir g-
um víða um lönd, þar sem er u
rusli var veitt viðtaka. Prr 5-
mennið Jón hefir lítið sem ek t-
ert sagt frá sigrum sínum,
kannski til að forðast gamla gaur
þann ljóta og leiða, landlæja
lalla; hann öfundsjúk og óvilúar
hug. í sambandi við að kunna að
þegja detta mér í hug orð Oscars
Wilde, er hann viðhafði um s-
lendinga til hrellingar Amerí-
könum eftir fremur kalc ar
kveðjur í Vesturheimi: „TI e
Icelanders discovered America,
but they were so wise that th .y
did not tell anybody about it“,
eða „íslendingar fundu Ameríku,
en þeir voru svo vitrir, að þeir
sögðu engum frá því“.
Kaldal var líka vitur að hafa
ekki sigra sína í flimtingum. Því
hefir hann ekki mætt teljandi
kala kolleganna. Þó tók þetta
hlýja valmenni upp ættarnafnið:
Kaldal, en er Jónsson, Jónssonar
Pálmasonar alþingismanns eldra.
Jón Kaldal er fæddur í Stóra-
dal í Húnaþingi 24. ágúst 1895,
Langafi hans var Þorleifur ríki
í Stóradal. Móðir Kaldals var
Ingibjörg Gísladóttir, hrepp-
stjóra í Hvammi í Laxárdal, Jóns
sonar. Kvæntur er Kaldal Guð-
rúnu Sigurðardóttur, fallegri
konu og reykvískri. Af henni er
tvímælalaust ein bezta mynd sýn
ingarinnar, verðlaunamynd frá
London. Börn eiga þau þrjú:
Jón arkitekt, Dagmar glugga-
Framhald á bls. 13.