Morgunblaðið - 09.10.1966, Side 15

Sunnudagiir 9 okt. 19^8
MORGUNBLAÐIÐ
15
REYKJAVÍKURBRÉF
Á sjóvinnunámskeigi
Eggert Kristjáns-
son látinn
Eggert Kristjánsson var einn
af mestu athafnamönnum sinnar
samtíðar. Hann kom ótrúlega
víða við sögu og sýndi hvar-
vetna áræði en kunni einnig að
rasa aldrei um rá'ð fram. Stund-
um var um hann deilt eins og
flesta þá, sem verulega tilþrifa-
miklir eru. En öll trúnaðarstörf-
in, sem honum voru falin, flest
um langt árabil, sýna, að hann
naut óvenjulegs trausts sam-
Starfsmanna sinna. Þeim þótti
fáum ráðum rétt ráðið nema
hann væri kvaddur til.
Að Eggerti Kristjánssyni er
því mikill mannskaði. Fyrir
tæpu ári var vígður glæsilegur
heimarvistarbarnaskóli í hinni
fornu heimabyggð Eggerts á
Snæfellsnesi. >á bar það með
eðlilegum hætti í tal manna á
meðal hvílíku tjóni byggðarlag-
ið hefði orðið fyrir, þegar menn
eins og Eggert Kristjánsson og
aðrir honum ámóta, fluttu það-
an á sínum æskuárum. Þessi
hugsanarháttur er eðlilegur en
fær þó ekki staðist, þegar bet-
ur er skoðað.
Og auðgar hann, -
þau hafa sama mið
f þúsund ár bjuggu svo að
»egja allir íslendingar í sveitum.
Þéttbýli, þorp og borgir voru
ekki til. Því skyldi aldrei gleymt,
að íslenzk menning er sveita-
menning. Sveitunum eigum við
mikla skuld að gjalda. En á með
an engin önnur byggð fannst í
landinu stóð allt við hið sama.
Þeir, sem hér ólust upp á sein-
asta fjórðungi nítjándu aldar,
lifðu við sömu búskaparhætti og
þó sennilega krapþari kjör en
menn höfðu odðið við að búa
þúsund árum fyrr. Þegar allt
var með felldu gáfu sveitirnar
af sér hinar frumstæðustu lífs-
nauðsynjar en heldur ekki
meira. Kyrrstaða hélst bæði um
fólksfjölda og lífskjör. Breyt-
ingarnar, sem síðan eru orðnar,
blasa nú við öllum. Þær eru ekki
sízt því að þakka, að ungir rösk-
leikamenn hleyptu heimadrag-
anum, reyndu eitthvað nýtt sjálf-
um sér og þjóðinni til fram-
fara. Nú hefur reynslan sann-
að, að íslenzkur landbúnaður á
farsæld sína undir góðum inn-
lendum marka'ði. Án þess mark-
aðar verður starf bóndans að
vonlausu striti. Einar Benedikts-
son sá og sagði rétt, þegar hann
í upphafi þessarar aldar kvað
um Reykjavík:
Af bóndans auð hún auðgast,
verður stærri
og auðgar hann, — þau hafa
sama mið.
Gamalþekkt ill-
kvittni
Menn höfðu haldið, að ill-
kvittnin í garð Reykjavíkur
væri smám saman að deyja út,
en hennar þarf ekki lengi að
leita. Enn brýst hún út jafn-
skjótt og illkvittnismennirnir
þora að láta á sér kræla. Auð-
skilið ætti að vera, að þegar
verðlag fer hækkandi, fram-
kvæmdir vaxandi og hækkandi
tekjur fást ekki fyrr en undir
árslok, þá kunni um sinn að
verða þröngt um greiðslur hjá
þeim, sem við þvílík kjör eiga
að búa. Svo hefur farfð hjá
Reykjavíkurborg nú, ekki sízt
vegna þess, að Landsbankinn
hefur ekki treyst sér til sökum
annarra skuldbindinga að auka
rekstrarlán til borgarinnar. Hina
síðustu mánuði hafa birgðir af
Laugaxd. 8. október -
útflutningsvöru hlaðist upp hér
í landinu, því framleiðendur
hafa viljað doka við og sjá
hvort verðlag hækkaði ekki aft-
ur í áttina til þess, sem var fyrri
hluta árs. Meðal annars af þess
um sökum verður mun þrengra
um lánsfé en ella, enda þess
einnig að gæta, að í gildi eru
nokkrar lánsfjárhömlur til að
verka á móti verðbólgunni. Þa'ð
er raunar eftir öðru hjá ill-
kvittnismönnunum, að þeir þykj
ast vera manna eindregnastir í
baráttu gegn verðbólgunni, en
þeir sýna eindregni sína helzt
í því að hamast á móti öllum
ráðstöfunum, sem gerðar eru
henni til takmörkunar. Þrátt
fyrir þessar sérstöku ástæður
mundi borgin þó hafa komizt
erfiðleikalaust frá þessum vanda,
ef innheimta hefði ekki gengið
nokkru ver nú en t. d. á s. 1.
ári. Á þeim eina lið munar um
20-30 millj. Er þá ekki reiknað
með vanskilum t. d. frá ná-
grannasveitarfélagi, Kópavogi,
þar sem stjórnarandstæðingar
hafa meirihluta. í stað þess að
útskýra hið sanna samhengi fyr-
ir almenningi og birta rang-
færslulausar, hreinskilnar skýr-
ingar borgarstjóra er tækifæri'ð
notað til þess að róðast gegn
honum og Sjálfstæðisflokknum
í heild. Þar sem framþróun er
jafn ör og umbætur jafn mikl-
ar og hér, verður aldrei kom-
izt hjá nokkrum vaxtarverkj-
um. Spurningin er, hvort menn
vilja magna þá eða að reyna að
leysa vandamálin með góðvild
og skilningi eftir því, sem þau
ber að höndum.
Skuggahlið
tækniframfaranna
í orði kveðnu a. m. k. fagna
allir hinum miklu síldveiðum.
Jafnframt segja menn með réttu,
að úr þessum veiðum hefði orð-
ið lítið sem ekki, ef ekki hefði
notið við vísinda og tæknifram-
fara. Vísindamennirnir hafa leið
beint um hvar helzt væri afla
von. Stærri veiðiskip og ný
veiðitækni gera mögulegt að ná
í aflann langt undan ströndum
landsins. En sömu skipin verða
ekki notuð samtímis til síldveiða
og til að afla þorsks handa hrað-
frysithúsunum. Síldveiðileysi
við Suðvesturland ásamt upp-
gjöf togaraútgerðarinnar magn-
ar erfiðleika hraðfrystihúsanna.
Síðustu mánuði bætist við verð-
fall, sem menn hafa raunar í
lengstu lög vonað, að ekki yrði
varanlegt. En það er ekki nóg
með, að stærstu og bezt búnu
bátarnir leggi nú höfuðstund á
síldveiðar, vegna aflamagnsins
verður minni bátum óhjákvæmi
lega erfiðara að keppa við þá,
þ. e. bjóða sambærileg kjör.
Ofan á þetta bætist verðbólgan.
Hér eru margar samverkandi á-
stæður og vandinn verður ekki
leystur nema að öllu sé gætt.
Vissulega þarf að draga úr
vexti verðbólgunnar. Það þarf
einnig að búa minni bátum og
togurunum möguleika til að geta
aflað. Eins og nú er komið er
slíkt vonlaust nema því aðeins,
að togararnir fái endurheimt
verulegan hluta af sínum gömlu
fiskimiðum. Fjöldi þeirra er nú
miklu minni en áður og fróðir
menn telja, a’ð það muni ekki
spilla fiskistofni, þó að togveið-
ar bæði fyrir hina eiginlegu
togara og minni báta væru leyfð
ar á tilteknum stöðum. Fyrir
þessu hefur enn ekki náðst
nægilegt fylgi. Héraðasjónar-
mið hafa ráðið þar úrslitum.
Þeir sem láta slík sjónarmið
ráða, verða þá að gera sér grein
fyrir afleiðingunum.
Lygin löngum
þeirra aðalvopn
Menn eru svo lengi vanir
rangfærslum, útúrsnúningum og
raunar beinni lygi í málflutningi
Tímans óg Þjóðviljans, að þeir
láta sér ekki bregða vi'ð smá-
muni í þeim efnum. Það hlýtur
þó að vekja nokkra athygli, þeg I
ar Tíminn tekur sig til og snýr I
við ummælum, sem höfð voru í j
sjónvarpi fyrir augum og eyr-
um tugþúsunda. Ætla mætti, að
blaðinu sjálfu þættu slík vinnu-
brögð ekki hyggileg. Alltof marg
ir gætu af eigin sjón og heyrn
dæmt um rangfærslurnar og
fyllst tortryggni gegn þeim, sem
leyfir sér að fara ranglega með
ummælj, sem svo auðveldlega
má staðreyna. En Tíminn þekk-
ir af áratuga reynslu, að ótrú-
lega langt má komast með lyg-
inni. Fólk festir sér ekki svo
mjög í minni það, sem í skynd-
ingu ber fyrir augu þess og
eyru. Þess vegna telur Tíminn
að hægt sé a'ð telja mönnum trú
um, að allt annað hafi verið
sagt en raunverulega fór fram
Endurtekning ósannindanna á
þarna að bera eigin skilningar-
vit tugþúsundanna ofurliði. Til
viðbótar bætist, að Tíminn er
liðsterkastur í þeim landshlut-
um, sem enn njóta ekki sjón-
varps svo að þar truflar eigin
skynjun trúgirnina ekki með
sama hætti og hér. Á þetta er
minnst vegna endurtekinna
rangfærslna Tímans á því sem
Bjarni Benediktsson sagði um
hugsanlega samvinnu við Al-
þýðubandalagsmenn og hug-
myndina um þjóðstjórn.
Kjósendur ákveða
stefnuna
Orðrétt hljóðaði það, sem um
þessi mál var sagt á blaðamanna
fundi sjónvarpsins svo:
Stjórnandi fundarins Eiður
sagði:
„Sjálfsagt er nú ekki fótur
fyrir því, en gaman væri að fá
svar yðar við því, að það ætti
að fjölga stjórnarflokkunum og
bjóða Alþýðubandalaginu aðild
að ríkisstjórn".
Bjarni Benediktsson: „Það er
kveðið á um það í alþingiskosn-
ingum, hvaða stjórnarstefnu eigi
að fylgja, og síðustu alþingis-
kosningar sögðu til um það,
hvaða flokkar skyldu fara með
völd í landinu á næstu árum.
Mér mundi auðvitað verða það
mikil ánægja, að Alþýðubanda-
lagið vildi slást í fylgd með okk
ur — aúðvitað að því áskildu, að
þeir féllust á þá stefnu, sem
kjósendur ákváðu 1963 að fylgt
skyldi“.
Eiður: „Teljið þér nokkrar
horfur á því?“
Bjarni Benediktsson: „Um það
geta aðrir betur sagt en ég“.
Andrés Kristjánsson: „En ef
við horfuih nú svolítið lengur
fram í tímann, forsætisráðherra,
t. d. til kosninganna. Teljið þér,
að eftir kosningar kæmi til
greina fjögurra flokka stjórn
eða þjóðstjórn um stöðvun verð
bólgunnar t. d.?“
Bjarni Benediktsson: „Kosn-
ingarnar verða að segja til um
það, hvernig stjórnarmyndun
verði hátta'ð að þeim loknum,
og flokkarnir auðvitað ganga
með sína stefnuskrá til kosn-
inga, og það er síðan mat á kosn
ingaúrslitum, sem segir til um
það, hvaða úrræði eigi að hafa.
Ég hef takmarkaða trú á þjóð-
stjórn nema alveg sérstaklega
standi á og ég hygg, að sú sé
nú reynzlan víðast. Það getur
vel orðið þannig, að eðlilegt sé
að koma á þjóðstjórn á íslandi,
en ég endurtek það, sem ég
sagði áðan, að þegar menn eru
að tala um stöðvun verðbóig-
unnar og lausn hennar í eitt
skipti fyrir öll, þá er þar um
draumsýn að ræða vegna þess,
að vandamálin eru svo flókin,
og verða svo viðvarandi, að ef
á að hindra það, að þau komi
upp aftur, ja þá yrði þjóðstjórn
að vera að eilífu. Og þó að ég
haldi mikið upp á stjórnarand-
stæðinga, þá efast ég nú um
samlyndið hjá okkur til lengd-
ar, þó að okkur gæti vafalaust
komið saman um að leysa til-
tekin vandamál ef þjóðarþörf
krefur".
Andrés Kristjánsson: „En yrði
það ekki nú alltaf megin verk-
efni og sígilt verkefni að hafa
hemil á verðbólgunni?"
Bjarni Benediktsson: „Jú, jú“.
Sama svarið
Athugun á þessum ummælum
sýnir, að svar Bjarna Benedikts
sonar við spurningum beggja,
Eiðs og Andrésar, er hið sama.
Spurningarnar voru bornar fram
á ólíkan veg og þess vegna varð
svarið ólíkt að orðalagi þótt efni
sé hið sama. Það eru kjósendur,
sem skera úr því við almennar
kosningar hverju sinni hverjir
með völdin skuli fara. Tímann
hefur löngum skort skilning á
þessu úrskurðarvaldi kjósend-
anna. Hið mikla vald Framsókn
armanna i íslenzkum stjórnmál-
um hefur að mestu byggst á
ranglátri kjördæmaskipan, ó-
jafnrétti á milli kjósenda um
frumstæðustu mannréttindi.
Framsóknarmenn vita það nú
m. a. vegna þess, að um það
var vitnisburður sveitarstjórnar
kosninganna í vor ótvíræður, að
núverandi stjórnarflokkar eru
enn í ríflegum meirihluta á með
al kjósenda. Engu að síður skrif
ar Tíminn, t. d. 25. ágúst s. 1.
eins og þa'ð sé fjarstæða, að
þeirri stjórnarstefnu, sem kjós-
endur ákváðu að fylgt skyldi,
eigi að framfylgja. Tíminn vill
láta allt aðra a'ðila í landiriu,
sem sé menn, sem sannanlega
skortir mikið á að hafa meiri-
hlutafylgi, segja fyrir um hvaða
stefnu fylgt skuli. Þjóðstjórnar-
talið byggist á því, að þeir eru
vonlausir um að fá einir eða með
Alþýðubandalaginu nógan styrk
til að geta stjómað. Á vinstri
stjórnarárunum var helzta sjálfs
hólið það, að búi'ð væri að setja
Sjálfstæðismenn til hliðar þ.e. að
þeir hefðu engin áhrif lengur i
landinu. Nú á það að vera lífs-
skilyrði fyrir þjóðina hvað sem
líður hennar eigin vilja, er birt-
með Sjálfstæðisflokknum I
stjórn!
Strákurinn með
rottubúrið
Auðvitað er hugsanlegt, að svo
standi á, að þjóðstjórn allra
flokka sé æskileg. Enn hefur
aldrei tekizt að mynda þvílíka
stjórn á íslandi. Samlyndið í
þriggja flokka stjórnum hefur
reynzt mun verra en í tveggja
flokka. Því ólíklegra er, að það
yrði betra, ef flokkarnir væru
fjórir. Um þetta verður ekkert
fullyrt fyrirfram, þó r líkurnar
bendi allar á einn v:_,. En til-
gangslaust er að mynda nokkra
stjórn nema þeir, sem að henni
standa, séu sammála um lausn
helztu vandamála. Þess vegna
tjáir ekki fyrir minnihlutaflokka
að segja: „Okkur kemur ekki til
hugar að fylgja stefnu meiri-
hlutans og við skulum sjá til
þess, að í þjó'ðfélaginu verði svo
miklar truflanir, að hún verði
óframkvæmanleg, í því skyni að
meirihlutinn neyðist til að
hverfa frá sinni stefnu og taka
upp okkar!“ Þetta er sama að-
ferðin og áður hefur verið lýst
um strákinn, sem vildi selja
rottugildru en fékk það svar, að
þar væru engar rottur, og sagði
þá: Svo skal ekki lengi verða,
og hleypti rottunum lausum inn
í húsið. Slíkir starfshættir gefa
ekki mikla von um jákvæðan á-
rangur og jafnvel þeir, sem
helzt sýna þó einhvern þroska
um þessar mundir innan Fram
sóknar, halda fram vinnubrögð-
um, sem lítils góðs er af a'ð
vænta. Steingrímur Hermanns-
son skrifaði nýlega grein fulla
af rangfærzlum, þar sem hann
vék að því, að verkalýðsfélög-
in hefðu lítt fylgt eftir kröfum
um grunnlauna hækkanir á s. 1.
vori. Þarna er sama ögrunin og
menn eru orðnir vanir frá Tím
anum til þeirra verkalýðsfor-
ingja sem vilja hafa hemil á
kröfugerð. Ekki vegna þess að
þeim sé út af fyrir sig annt um
stefnu stjórnarinnar, heldur af
þvi að þeir hafa sannfærzt um,
að einmitt hófleg kröfugerð er
forsenda þess að hagfelldir samn
ingar náist. Út í bláinn er. þeg-
ar Tíminn talar um það, að
verkalýðurinn hafi í síðustu
samningager'ðum, þ. e. bæði sum
arið 1964 og 1965 „fært fórnir“.
Sannleikurinn er þvert á móti
sá, að þessir samningar reynd-
ust verkalýðnum hagkvæmari
heldur en nokkrir aðrir samn-
ist í ákvörðun meirihluta kjós- ingar af því að hóflega var í
enda, að bæði Framsókn og Al- sakirnar farið einkum í júni-
þýðufoandalagsmenn fái að vera tsamkomulaginu 1964.