Morgunblaðið - 09.11.1966, Blaðsíða 17

IflOvfkuíJagur f. nðv. 1988
MORGUNBLAÐIÐ
17
— Ol'iufélögin
Framhald af bls. 12
hafa í huga að hagsmunum neyt
endanna verður því aðeins full
nægt, að þeim fyrirtækjum, sem
falið er að sjá neytendum fyrir
vöruþörfum sínum, sé ekki
íþyngt á þann hátt að þau verði
óhæf til að gegna hlutverki sínu.
Verðlagsyfirvöldum ber því,
með þessi sjónarmið í huga, að
ákveða verðlag sitt þannig að
eðlileg fjármagnsmyndun eigi
sér stað hjá fyrirtækjunum til
að mæta aukinni vörusöiu og
eðlilegum framkvæmdum. A
þetta hefur mikið brostið að
því er varðar starfsemi olíufé-
laganna á undanförnum árum.
Framkvæmd verðlagseftirlits:
Gott dæmi um erfiðleika á
framkvæmd verðlagseftirlits er
eftirfarandi dæmi:
Strax eftir að verðlagseftirliti
á olíu var komið á 1938 hófst
hið venjulega stríð milli verð-
lagsyfirvalda og olíufélaganna
þar sem verðlagseftirlitið tók
upp þann hátt fyrstu árin að
lækka tillögur olíufélaganna um
verð um 3—4 aura pr. lítra.
í byrjun ársins 1942 var skipt
um verðlagsstjóra og hinn nýi
verðlagsstjóri samþykkti tillög-
ur olíufélaganna um verð, með
þeim afleiðingum að á því ári
varð útsöluverð ákveðið þeim
xnun hærra heldur en áður hafði
tíðkast. Þessi verðákvörðun
leiddi til þess að á því ári skil-
uðu olíufélögin allmiklum hagn
aði, að mig minnir kom Olíu-
verzlun íslands h.f. út með um
eina og hálfa milljón króna
nettóhagnað, og eftir að félögin
höfðu talið fram til skatts risu
upp umræður á Alþingi um hinn
gengdarlausa hagnað, sem olíu-
félögin hefðu. Leiddu þessar um
ræður til þess að Alþingi fyrir-
skipaði rannsókn á starfsemi
olíufélaganna, sem þó höfðu selt
á þeim verðum, sem ákveðin
höfðu verið af verðlagsyfirvöld-
um. Oll sanngirni sýndist hins
vegar hafa mælt með því, að
rannsókn þessi beindist fyrst og
fremst að ákvörðun verðiagsyf-
irvaldanna sjálfra. Mál þetta var
fellt niður að ransókn lokmni.
Álagningarreglur á olíur nú:
Þótt starfsaðferðir verðlags-
eftirlitsins væru á fyrstu árum
nokkuð handahófskenndar, svo
sem rakið er hér að ofan, hafa
fullkomnari vinnubrögð verið
tekin upp á síðari árum.
Fyrir frumkvæði olíufélag-
anna var löggiltri endurskoðun-
arskrifstofu á árinu 1958 fengið
það hlutverk að taka upp dreif-
ingarkostnað allra olíufélaganna
á árinu 1957 og finna raunveru
legan dreifingarkostnað pr. tonn
af benzíni, gasolíu og brennslu-
olíu. Miðað við þennan grunn-
kostnað var síðan byggð upp
vísitala fyrir dreifingarkostnað
olíufélaganna. Hefur þessi vísi-
tala fyrir dreifingarkostnað olíu
félagnna síðan verið til viðmið-
unar við ákvörðun útsöluverðs
þótt nokkrar breytixxgar og
minniháttar lagfæringar hafi átt
sér stað síðan.
Reynsla af vísitölu þessari hef
ur reynst góð og hefur sýnt
raunverulega rétta mynd af
hækkun dreifingarkostnaðar eft
ir því sem verðlagsþróunin hef-
ur verið í landinu. Vísitala þessi
hefur verið látin verka á á’agn-
ingu olíufélaganna fyrir dreifing
arkostnaði, en þessi álagning er
ákveðinn krónufjöldi pr. tor.n
eftir tegundum af olíu, þ.e.
magnálagning. Vísitalan verkar
þannig til hækkunar dreifingar
kostnaðarins eftir því sem kostn
aðaraukning fellur til, en jafn-
framt er aukning vörusölunnar
í tonnum látin verka til lækk-
unar á dreifingarkostnaðxnn
þannig, að eftir því sem tonna-
fjöldi eykst, lækkar dreifingar-
kostnaðurinn á tonn. Svo sem
fyrr segir hefur þessi fram-
kvæmd gefið góða raun og gef-
ur rétta mynd af raunveruieg-
um dreifingarkostnaði olíuféiag-
anna á þeim þrem olíutegund-
um, sem þessi vísitala er látir.
verka á.
Hins vegar nemur nettóálagn-
ing olíufélaganna í útsöluverði
aðeins 3% á kostnaðarverð félag
anna, að vfðbættum dreifingar-
kostnaði, en frá þessari álagn-
ingu ber hins vegar að draga
landsútsvar, sem nemur 1.33%
af útsöluverði vörunnar eða sem
svarar því að um það bil helm-
ingur álagningarinnar fyrir
nettóhagnaði gengur til greiðslu
landsútsvars.
Raunveruleg nettóálagning
olíufélaganna nemur því 1.5%,
sem er augljóslega alltof lítið til
að standa undir þörfum félag-
anna hér. Almennt er erlendis
miðað við að nauðsynlegt sé að
hafa í nettóhagnað við hliðstæð
an rekstur 6% af vörusölu, en
4% er talið algjört lágmark
slíkrar starfsemi. Er því fyrir-
fram vitað að olíufélögin hér
búa við miklu þrengri kost en
nokkurs staðar annars staðar
þekkist í þessúm efnum.
Verðlag á olíum hérlendis:
Því er gjarnan haldið á lofti
af mönnum, sem hafa uppi áróð
ur gegn starfsemi olíufélaganna
bæði manna á meðal og á opin-
berum vettvangi, að verðlag hér
á lándi á olíum sé hærra en
nauðsyn ber til og eðlilegt væri.
Það er að vísu rétt að vegr.a
stærðar landsins, víðáttu byggð
arlaganna og erfiðra samgangna
væri eðlilegt að olíur hér á landi
væru dýrari en annars staðar
þar sem um einfaldari dreifingar
hætti er að ræða og betri sam
marííaðurinn hér á landi er til-
tölulega mjög lítill.
Samanburður á söiuverðum
hér að frádregnum opinberum
gjöldum, sem innheimt eru af
olíufélögunum til sameiginlegra
þarfa þjóðfélagsins, við sambæri
leg verð í nágrannalöniunum
sýnir hins vegar að verðlag hér
á landi er siður en svo nærra
en þar gildir, ef borin eru sam- |
an hliðstæð verð.
Til fróðleiks um þessi atriði
eru birtar hér að neðan upplýs-
ingar um núgildandi verð í ná-
grannalöndunum bæði á benzíni
og gasolíu.
Samanburður á verði á gasolíu
hér vfð verð í nágrannalöndun-
um sýnir því augljóslega að verð
á gasolíu hér er mjög sanngjarnt.
Benzínverð:
Verð þau, sem birt eru í neð-
angreindri töflu, eru miðuð við
afgreiðslu frá dælu á b'íveið við
skiptamanns. Taflan sýnir
lægstu oktantölu, sem seld er í
hverju landi fyrir sig, og verð á
þeirri tegund benzíns. Þá' sýnir
taflan ennfremur núverandi út-
söluverð og hversu miklir skatt
ar og önnur opinber gjöld eru
innifalin í verðinu. Mismunur-
inn á þessu tvennu er það verð,
sem olíufélagið fær í söluverði
sínu fyrir hið selda benzín.
Þetta söluverð viðkomandi olíu
félags stendur hins vegar undir
innkaupi benzínsins, flutningi til
landsins, öllum dreifingarkostn-
aði og sölukostnaði. Samanburð-
ur við helztu nágrannalönd eru
svo sem hér segir, og er hæsta
og lægsta verð sýnt eftir þvi
göngumöguleika, auk þess sem sem við a:
nzinverð (aurar pr. litra): Skattar
Oktan Útsölu- oe opinb. Nettó-
tala verð gjöld söluverð
fsland 87 7,05 4,67 2,38
Holland 87 5,54 3,68 1,86
87 6,22 3,68 2,54
Skotland 91 7,03 4,73 2,46
91 7,19 4,73 2,30
Noregur 90 7,11 4,68 2,43
90 7,35 4,71 2,64
Danmörk 90 6,68 4,49 2,19
Svíþjóð 94 7,08 4,75 2,33
94 7,49 4,75 2,74
N-Þýzfcaland 91 5,76 3,52 2,24
Shetlands- og 90 7,03 4,73 2,30
Orkneyjar, 90 7,19 4,73 2,46
Hebrideseyjar 90 7,05 4,73 2,32
90 7,22 4,73 2,49
Meðaltal 6,86 4,48 2,38
Skipaolíur:
Það hefur validð nokkrum
ruglingi í sambandi við umræð-
ur manna á meðal um verðlag á
, olíum hérlendis að samanburður
I er iðulega gerður á svonefndum
skipSolíum (bunker oils) við hið
almenna útslöuverð, sem hér er
ákveðið í smásölu. Skipaolíur
eru erlendis seldar eingöngu til
stórra viðskiptamanna, sem hafa
me’ð höndum rekstur kaupskipa
eða annarra stórra skipa. Hér á
landi hafa skipafélög, sem hafa
kaupskip í millilandasiglingum,
og togarar, sem hafa siglt með
afla, sérstaka samninga um kaup
á skipaolíum (bunkers-samn-
inga), sem gefur þessum aðilum
heimild til þess að kaupa þessar
olíur á hinum sérstöku verðum,
sem ákveðin eru fyrir þær. Skipa
olíur á hinum sérstöku verðum,
sem ákveðin eru fyrir þær.
Skipaolíur eru í öllum löndum
undanþegnar hverskonar tollum
eða sköttum og eru þær afgreidd
ar frá sérstökum tollgeymslum
(bonded stocks). Þessar olíur eru
ennfremur seldar á sérlega lágu
verði af hendi hinna stóru olíu-
félaga, enda er hér um mjög
stóran markað að ræða, sem skipt
ir milljónum tonna árlega. A
undanförnum árum hefur verið
mjög hörð samkeppni í verði í
skipaolíum, einkum á Niðurlönd-
um og Þýzkalandi, og er verð á
þessum olíum nú mjög lágt.
Hér á landi hefur aldrei veri’ð
heimilað að selja sérstakar skipa
olíur á lægra verði, heldur hefur
verðjöfnunin og ákvarðanir verð
lagsyfirvalda og Alþingis um eitt
útsöluverð fyrir allt landið kom-
ið í veg fyrir það að hægt væri
að taka upp slíkt kerfi, sem ann-
ars tíðkast í öllum öðrum vest-
rænum löndum.
Svo sem sést af töflu þessari,
er söluverð hér á landi mjög á-
þekkt við það, sem er í öðrum
löndum, sem tilgreind eru á töfl-
unni. Aðeirxs Holland og N-
Þýzkaland eru me’ð verulega
lægra verð, sem stafar fyrst og
fremst af lægri opinberum gjöld-
um, sem innifalin eru í verðinu.
Það liggur að sjálfsögðu í augum
uppi að mikill munur er á því
hversu miklu meiri dreifingar-
kostnaður er hér á landi í sam-
bandi við benzínsölu en í öðrum
löndum, bæði vegna dreifbýlis,
samgönguerfiðleika og fólks-
fæðar og þar af leiðandi smæðar
markaðsins hér. Ég tel því að
tafla þessi beri augljóslega með
sér að söluverð olíufélaganna
hér á landi, þ.e. þess hluta út-
söluverðsins, sem fellur í hlut
olíufélaganna, sem nú nemur kr.
2.38 pr. lítra, er mjög lágt í sam-
anburði við nágrannalönd, en
innifalið er í verðinu hér verð-
jöfnunargjald 16.5 aurar á lítra
og er því nettóverð kr. 221,5 aur-
ar á lítra.
Gasolíuverð:
Upplýsingar þær, sem gefnar
eru í neðangreindri tÖflu yfir
söluverð á gasolíu hér á landi og
í nágrannalöndunum, er miðuð
skattar í hverju landi fyrir sig
innifaldir en sýndir sérstaklega
í sérstökum dálki.
í flestum löndunum er um
mismunandi verð að ræða eftir
fjarlægðum frá innflutnings- eða
hreinsunarstöðvum (zone pric-
ing system), en í sumum löndum
er aðeins tilgreint eitt verð og
er þá miðað við verð með tank-
bíl á lægsta verðsvæði, þ.e. beint
frá innflutnings- eða hreinsunar-
stöð.
Innifalið í gasolíuverði hér-
lendis eru nú 12 aurar pr. lítra
fyrir sköttum og opinberum
gjöldum, sem innheimt eru beint
í verðinu, og ennfremur verð-
jöfnunargjald 16 aurar pr. lítra,
eða samtals 28 aura pr. lítra, og
nemur því nettóverð hér kr. 1.39
pr. lítra, sem er sambærilegt vi'ð
þau verð, sem upp eru gefin
frá tankbíl í neðangreindri töflu
í öðrum löndum. Ef gasolía er
tekin frá leiðslu hér er hún hins
vegar seld á 5 aurum lægra verði
en það sem tilgreint er í töfl-
unni.
Þá er rétt að láta þess getið að
hitunarolía er önnur tegund olíu
og ódýrari í innkaupi en gas-
olía.
Samanburður við nágranna-
lönd um söluverð á gasolíu er þá
Marolía:
í þessu sambandi er þó rétt að
láta þess getið, að árið 1965 gerði
Olíuverzlun ísland hf. tilraun til
að taka upp sölu á einni tegund
slíkrar skipaolíu. Er hér um að
ræða sérstaka tegund af þungri
dieselolíu (Marine Diesel), sem
nefnd hefur verið marolía, og
notuð er aðallega af stórum
kaupskipum og skipum með þung
byggðar dieselvélar.
Haustið 1964 gaf viðskiptamála
ráðuneytið heimild til þess að
selja slíka olíu til kaupskipa í
millilandasiglingum. Þar sem
markaðurinn var takmarkaður
eingöngu vfð slík skip, var aug-
ljóslega um beina samkeppni að
ræða milli verðs hér í Reykjavik
og kaupverðs skipalána í ná
grannalöndum. Það var því frá
upphafi forsenda fyrir sölu mar-
olíu að hægt væri að taka upp
samkeppnisfært verð hérlendis
við verð í öðrum löndum. Þróun-
in hefur hins vegar orðið sú, að
fjármálaráðuneytið hefur krafizt
þess að greiddur sé söluskattur
og önnur gjöld af marolíu, á sama
hátt og gildir um gasolíu eða áðr-
ar olíutegundir, og hefur þetta
leitt til þess að verð á marolíu
hefur ekki orðið samkeppnisfært
við verð í nágrannalöndunum
og því sala á þessari olíutegund
fallið niður svo til algjörlega.
Er óneitanlega leitt til þess að
vita að þröngsýni íslenzkra yfir-
valda skuli vera slík að þau
vilji heldur láta erlend olíufélög
sitja að þessum viðskiptum en
að gefa söluskattsundanþágu fyr-
ir þessari vörutegund og þannig
greiða fyrir því að íslenzk kaup-
skip gætu keypt eldsneytisþarfir
sínar á samkeppnisfæru verði
hér í Reykjavík.
Ég hef hér áð ofan gert I
stuttu máli grein fyrir helztu
atriðum, er varðar verðlagningu
á olíum hérlendis, og má af því
vera Ijóst að olíufélögin sem slík
hafa mjög takmarkað frjálsræði
við ákvörðun á verði söluvara
sinna, en af því leiðir að um
mjög takmarkaða samkeppnisað-
stöðu er að ræða milli olíufélag-
anna innbyrðis við núverandi áð-
stæður. Virðist vafasamt að rétt-
látt sé að ásafca forráðamenn
olíufélaganna í þessu efni þegar
vitað er að allt fyrirókomulag
þessar mála er ákveðið af öðrum
aðilum, þ.e. af ríkisvaldinu
sjálfu.
SAMKEPPNI l)M GÆÐI
Svo sem að ofan hefur verið
rakið hafa benzín, gasolía og
brennsluolía verið keypt með
milliríkjasamningi milli rikis-
stjórnar íslands og útflutnings-
olíufélags Rússa frá því ári'ð 1953.
Samningur þessi kveður svo á
um að keyptar séu þessar vöru-
tegundir samkvæmt ákveðnum
gæðaflokkum svo sem tilgreint
er í samningunum.
Olíur þær, sem afgreiddar
hafa verið af Rússum samkvæmt
samningum þessum, hafa í aðal-
atriðum verið í fullu samræmi
við þann samning sem gerður
hefur verið á hverjum tíma.
Nokkuð bar þó á því fyrst í stað
að gasolía yrði þungtfljótandi
eða jafnvel storknaði alveg við
lágt hitastig, en samkvæmt samn
ingum þeim, sem gre’ðir hafa
verið allt tímabilið, átti storkn-
unarmark olíunnar að vera fyrir
neðan -=-10°. Stafaði þetta eink-
anlega af því að olía þessi inni-
hélt mikið magn af mikrokrist-
ölluðu vaxi, sem við lágt hita-
stig sezt í síur og stöðvar rennsli
olíunnar. Kom jafnvel fyrir að
dieselbílar stöðvuðust uppi á
fjöllum vegna þessara truflana.
Á síðari árum hafa þessir erfið
leifcar að mestu leyti horfið. Þó
kemur það fðulega fyrir í kulda-
köflum að viðskiptamenn eru i
erfiðleikum með rennsli olíunn-
ar, sem í mörgum tilfellum staf-
Framhald á bls. 21
við afgreiðslu frá tankbíl og eru sem hér segir:
Gasolíuverð (aurar pr. lítra):
ísland 1.67 0.12
— verðjöfnunargjald 0.16
; Holland 1.98 — 2.00 0.32
Skotland (til fiskiskipa) 2.07 — 2.28 0.24
Noregur (til fiskiskipa) 1.46 0.16
— (til bíla) 2.15 — 2.38
—• (hitunarolía) 1.41 — 1.94
Danmörk (til fiskiskipa) 1.46 0.06
— (hitunarolía) 1.35
Svíþjóð (til fiskiskipa) .'... 1.79 — 1.87 0.21
— (hitunarolía) 1.34 — 1.81
N-Þýzkaland (til fiskiskipa) 1.76
Shetland og Orkneyjar
(til fiskiskipa) 2.19 — 2.41 0.24
Hebrideseyjar (til fiskiskipa) 2.21 — 2.43 0.24
Ódýrar kápur
Mikið úrval er nú aftur
til af ódýrum kvenkápum
úr góðum efnum frá
kr. 1000,00, og prjónakáp-
ur með skinnkraga, kr.
1500,00. —
Ennfremur fallegir kulda-
jakkar, samanber mynd,
kuldahettuúlpur og pels-
ar. Stór númer eru nú
aftur tii.
Kápusalan (á 1. hæð).
Sjóklæðagerð ís'.ands hf.
Skúlagötu 51.