Morgunblaðið - 16.04.1967, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. APRÍL 1967.
ÍOKMEITIR - LISTIR
- LISTIR
BOKMEiTIR - LISTIR
BOKMEiTIR - LISTIR
„Ungar ömmur á
flandri út og suöur“
— og börnin verða að tá sögur sínar ur bókum
— Rœtt við Ármann Kr. Einarsson rith. um barnabókmenntir
FÁ munu þau íslenzk börn vera,
sem ekki hafa lesið eitthvað eft-
ir Ármann Kr. Einarsson, enda
hefur hann nú í áraraðir staðið
I fararbroddi þeirra íslenzkra
rifhöfunda, er rita bækur fyrir
börn og unglinga. Undirritaður
man glögglega hversu mikill
fengur honum þótti á sínum tíma
að fá bók eftir Ármann og per-
sónur sem hann hefur skapað í
bókum sínum, eins og t.d. Árni
í Hraunkoti, Gussi á Hrauni og
Olli ofviti, gleymast ekki, þótt
árunum fjölgi. Enda mun svo
vera, að þó að Ármann ætli
bækur sínar fyrir börn, munu
ótaldir fullorðnir lesa þær.
Nítján ára gamall sendi Ár-
mann frá sér sína fyrstu bók,
sem innihélt smásögur. Nefndist
hún Vonir. Síðan hefur Ármann
skrifað þrjár skáldsögur: Saga
Jónmundar í Geisladal, Ung er
jörðin og Júlínætur og 21 barna-
og unglingabók. Sumar bókanna
hafa verið gefnar út oftar en
einu sinni og 5 þeirra komið út
á blindraletri.
Einnig hafa vinsældir bóka
Ármanns náð út fyrir landsstein
ana og 9 þeirra verið þýddar á
norsku og nokkrar á dönsku.
Ármann hlaut þýðendaverðiaun
í samkeppni bókaforlagsins
Norges Boglag, í verðlauna-
samkeppni þess um barnabæk-
xrr. „Ég hafði þá nýlega lokið
við handrit bókar, er ég nefndi
Víkingaferð til Surtseyjar og
datt í hug að senda það í keppn-
ina“, sagði Ármann þegar ég í
liðinni viku gerði mér ferð til
hans í þeim tilgangi að spja'la
við hann um barnabókaútgáfu
á íslandi o. fl.
Snéri méi að því að skrifa
bamabækur
Þegar ég hef virt fyrir mér
útsýni úr ibúð rithöfundarins
við Háaleitisbraut og rennt aug
unum y.fir fallegt bókasafn hans,
geri ég það að spurningu, hvort
hann sé hættur að skrifa annað
en fyrir börn?
— Já, ég er hættur því að
mestu leyti, svarar Ármann. Það
er orðið talsvert langt síðan að
ég sneri mér að þessu verk-
efni, og þegar maður er farinn
að vinna að einhverju sérstöku,
held ég, að það sé happasælla
fyrir mann að einbeita sér að
þ'ví, heldur en að dreifa hugan-
um og kröftunum, með því að
vinna að mörgu í einu. Svo kem
ur annað til að ég hef haldið
áfram á þessari braut: Ég hef
orðið var við að margir hafa
sýnt þessum bókum áhuga og
slíkt er alltaf nokkurs virði og
ýtir undir með að halda áfram
og reyna þá að gera betur.
Annars er ég heldur mótfsll-
inn því að flofcka barnabækur
á þann hátt, að sumar eigi að
vera fyrir pilta og aðrar fyrir
etúlkur. Það er skoðun mín að
skörp skil þurfi heldur ekki að
vera á milli bóka hvort þær eru
ætlaðar yngri eða eldri lesend-
um. Góðar unglingabækur eru
einnig fyrir fullorðna og góðar
bækur fyrir fullorðna eru líka
fyrir börn.
— Góðar barnabækur. Hvern-
ig eiga þær að vera?
— Mér finnst að þær þurfi að
vera á góðu og lifandi máli og
i þeim megi gjarnan koma fyrir
fáséð orð eða málshættir, sem
höfða til umhugsunar hjá börn-
um. Efnislega þurfa bækurnar
að vera lausar við alla tæpi-
tungu og væmni, en þurfa jafn-
framt að vera jábvæðar, þannig
að lesendur geti dregið af þeim
'hollan lærdóm. Mér finnst einn-
ig nauðsynlegt, að í frásögninm
sé viss stígandi og hraði og
græzkulaust gaman og kímni
ásamt skringilegum pensónum
spilla ekki fyrir, nema siður sé.
^ — Og nú ert þú afkastamikill
Ármann?
— Ég hef tamið mér að skrifa
eitthvað á hverjum degi. Suma
dagana er afraksturinn lítiU,
aðra meiri. Ég strika mikið út
og breyti í handritinu og kem-
ur þá það sér vel að ég skrifa
allt með blýanti. Ég hef ágæt-
an einkaritara, þar sem konan
mín er, en hún vélritar handrit-
in fyrir mig, þegar ég er búir.n
að ganga frá þeim.
Breytt viðhorf
— Telur þú að bækur gegni
eins miklu hlutverki nú á tím-
um fjölmiðlunartækja og
skemmtana, og áður fyrri.
— Tvímælalaust. Viðhorfin
hjá okkur eru alltaf að breytast.
Ég er ekki það gamall, að ég
muni eftir kvöldvökum á heimil-
unum. En þegar ég var að alast
upp var ekki sá txmi liðinn að
sögur væru sagðar af ömmun-
um, eða öðru fullorðnu fólki. Þá
var miklu meiri tími til að tala
við börnin og veitti það þeim
orðaforða auk þess sem það
hafði mjög þroskandi áhrif.
Þetta kom í stað barna- og ung
lingabóka, sem voru þá nætta
fáséðir gripir.
Þessi tími er liðinn. Nú er hxn
mikla hringrás hraðans sem tek-
ið hefur völdin og sogar að sér
sálirnar, ekki sízt barnanna. Nú
eignást fólk líka börn fyrr og
ömmurnar eru svo ungar að þær
eru á flandri út og suður, og
hafa ekki tdma til að sinna böin
unum, né segja þeim sogur.
Börnin þurfa oft á tíðum að sjá
um sig sjálf, hafa lykil um há’s-
inn og enginn er heima þagar
þau koma þangað úx skóianum.
Þau læra að tala hvert af öðru
á götunni og eru hreinlega ráð-
vilt á hvað er raunverulegt vevð
mæti. Næðistundir til rólagrar
íhugunar og lestrar eru nú færri
hjá börnunum en áður var. Ein-
staka kennari reynir af mætti
að leiðbeina nemendum sínum,
að greina hismið frá kjarnanum.
Fjölmiðlunartæki, svo sem út-
varp og dagblöð eiga sinn þátt
í þessu rótleysi. Góðar bókmennx
ir eru lítið kynntar hjá þeim,
en í þess stað slegið upp ein-
hverju sem vekur athygli úti í
heimi. Bítlar, hávaðahljómsveit-
ir og stjörnur kvikmyndanna
eru dýrkuð sem goð. Síðan er
líka seilzt til unga fólksins með
allskonar glingri eins og t.d.
fegurðarsamkeppnum og t.ízka-
sýningum. Þetta á auðvitað rétt
á sér að ákveðnu marki en höfð
ar samt oftast til hégómaskap-
ar og metings innan skóla og
utan. Þetta er ákaflega in.ian-
tómt en blöðin grípa þetta á löfti
og birta heilar myndasíður af
þessu.
Þeim sem skrifa fyrir börn
fer fækkandi
— Eru ekki fáir höfundar,
sem fást við að skrifa bækur
fyrir börn og unglinga hérlend-
is?
— Ýmsir góðir höfundar hafa
haft það á orði, að hætta að
skrifa fyrir unglinga, sökum
þess tómlætis sem þeim er sýnt,
og nokfcrir hafa gert alvöru úr
því. Fáir ungir höfundar bætast
líka við, svo að íslenzkir barna-
og unglingabókahöfundar eru
séirafáir. Ég tel það mikið nauð-
synjaverk að ýta undir unga
höfunda að skrifa slíkar bók-
menntir, og svo vitnað sé til
Norðurlandanna, er lagt mikið
kapp á slíkt þar. Þar efna bóka-
forlög og sjóðir til verðlauna-
samkeppni höfunda, það örfar
bæði eldri höfunda að leggja
sig alla fram og yngri höfunda
til þess að byrja. Sömuleiðis er
þar efnt til samkeppni á skréyt
ingum slíkra bóka.
— Og er það ekki töluvert af
lélegum barnabókum sem út er
gefið hérlendis?
— Það er enginn vafi á að for-
leggjurum er mikill vandi á
höndum að gefa út barna- og
unglingabækur, ekki síður en
bækur sem ætlaðar eru fuix-
orðnu fólki. Þvi miður er það
nú þannig að mikið er gei ð út
af bókum sem flokkast gefur
undir hreinasta rusl, og bak við
útgáifu slíkra bóka er •'xðeins
hugsun um að hún veiti foriip.gj
aranum hagnað.
Barnabækur móta smekkinn
— Telurðu að barnabækur
komi til með að móta bók-
menntasmekk manna?
— Tvímælalaust. Það sem við
lesum í æsku hlýtur ósjálfrátt
að móta smekk okkar til full-
orðinsáranna. Þetta atriði hafa
frændur okkar á Norður-
löiidunum skilið og auk áð-
urnefnds atriðis má nefna
að þar er árlega haldin
sérstök kynningarvika, þar sem
barna- og unglingaibókmennlir
eru kynntar. Þá eru þar haldnar
sýningar á slíkum bókum,
skreytingum þeirra og frágangi.
Og á meðan á þessari viku stend
ur eru fengnir höfundar til þess
að lesa upp úr bókum sínum í
útvarpi og sjónvarpi. Það þykir
líka viðburður þar ef kunnir höf
undar senda frá sér barnabækur
og er mikið um það talað. Hér-
lendis virðist oft svo vera, að
þegar fólk er orðið fullorðið
virðist það gleyma því að það
hefur eitt sinn verið börn. Börn
eiga sína uppáhaldsrithöfunda
og bíða bóka þeirra með jafn-
mikilli, eða jafnvel meiri eftir-
væntingu en við bíðum bóka frá
okkar uppáhaldshöfundum. Þess
vegna ætti að gera b?rnabók-
menntum jafnhátt undir höfði
og öðrum ritverkum. E í því er
ekki svo varið. Þegar slí ca- bæk
ur koma út og eru sendar til
dagblaðanna, þá er ef til vill
ekki getið um þær, eðx þá að
þær fá pláss í örfáum iínum inn
á milli dánartilkynning a og
minningargreina. Augu fólks
hafa hreinlega ekki opnast enn-
þá fyrir þeirri þyðingu sem þess
ar bækur hafa, og þæ» hafa
hvergi skipað þann sess, sem
þeim hefux borið.
Leiðir til úrbóta
— Og hvað er þá helzt til úr-
bóta?
— Leiðir til úrbóta eru náttúr
lega margar. Á hinum Norður-
löndunum hafa verið settar upp
deildir við bókasöfn, þar sem
unglingabækur frá hinum Norð-
urlöndunum eru til á frummál-
inu. Höfundar í viðkomandi
löndum geta síðan fengið þessar
bækur að láni og kynnt sér þær.
Þetta er auðvitað mikill munur
og yrði íslenzkum höfundum
mikill fengur að, ef slík deild
yrði sett upp hér, t.d. við Borg-
arbókasafnið, og það er tr-ú mín
að hún komi, þótt seinna verði.
Hér vantar líka tilfinnanlega
góð skólabókasöfn. Það eru
byggðir hér nýtízkulegir og
fallegir skólar, en bókakostur
þeirra er af mjög skornum
skammti og árlega er eigin fjár-
veiting til þeirra, heldur koma
börnin með nokkrar krónur í
skólann og þeim er síðan safn-
að saman til bókakaupa. Þetta
er þó víst þannig í framkvæmd-
inni, að þegar nýr skóli hefur
göngu sína, þá kaupir fræðslu-
málastjórnin einhvern vísi að
bókasafni Þá eru það tveir til
þrír bókakassar, pantaðir hjá
einhverju forlagi, _sem liggur
með gamlar bækur. í þeim skóla
sem ég kenni við var þannig t.d.
sendar það gamlar bækur, að
á sumum þeirra var ekki lög-
boðin starfsetning. Ég tók mér
það bessaleyfi að taka þær úr
umferð og geyma þær eins og
hverja aðra minjagripi. Ég tel
það ekki æskilegt að brjóta nið-
ur með þessu það sem við erum
að reyna að byggja upp í staf-
setningunni.
Þáttur Ríkisútgáfu námsbóka
hefur heldur ekki verið sem
skyldi. Þar hefur ekki komið út
ný lestrarbók fyrir barnaskóla
í 30 ár, og gefur að skilja, að
það sem við erum að kenna úr
30 ára bókum er að verða úrelt.
Þar er t.d. svo eitthvað sé nefnt
gamlar mannskaðafrásagnir og
brot úr bréfi frá Vestur-íslend-
ingi, þar sem úir og grúir af
enskum orðum, sem að börn
geta ekki borið fram. Ég skil
náttúrlega að útgáfan hefur i
mörg horn að líta, en tel að úr
þessu þurfi að bæta hið brað-
asta. Það þolir enga bið.
Þá tel ég að það þyrfti að skipa
nefnd valinkunnra manna í sam
starfi við bóksfulltrúa ríkisins
til þess að leiðbeina ksnnurum,
foreldrum og öðrum um val
barnabóka. Fræðsluyfu völdin,
foreldrar og kennarar þurfa að
taka höndum saman og vera á
verði um allt það lestrarefni,
sem ætlað er yngstu iesendun-
um. Ég mundi segja að vísasti
vegurinn til úrbóta sé heilbrigt
aðhald og vakandi dómgreind
fólksins. Ef það er fyrir her.di
fylgir óihjákvæmilega í kjölfarið
að höfundar, þýðendur og útgef
endur gera ströngustu kröfur til
sjálfra sín. Ruislið hverfur þá af
sjálfu sér. því að það hættir að
seljast.
Þá finnst mér að bókmennta-
fræðingar og aðrir þeir er fjatla
um listir, megi ekki gleyma bók
menntum ungu kynslóðarinnar.
Það er misskilningur að það sé
virðingu nokkurs lærdóms-
manns ósamboðið að láta slíkt
til sín taka, — heldur er það
í rauninni sjálfsagður hlutur.
Skilningur og hvatning færustu
manna á þessu sviði, geta orðið
að ómetanlegri lyftistöng fyrir
unglingabókmenntirnar.
— Hefur ekkert verið gert til
að bæta umrætt ástand?
— Það hefur margsinnis ver-
ið bent á það af kennurum og
höfundum, að nær engin gagn-
rýni hefur verið skrifuð um
barna- og unglingabækur. £f til
vill hefur einhver kunningi höf-
undar stungið niður penna og
skrifað um bók hans, en það
er lítið mark takandi á slíkum
dómum. Morgunblaðið á heiður
ski'lið fyrir það, að ríða á vaðið
er það á sl. hausti fékk mann
til þess að skrifa gagnrýni um
barna- og ungiingabækur. Með
þessu tel ég að brotið haifi verið
blað í útgáfu barnabóka, því að
ég þykist viss um að hin blöðm
koma þarna á eftir.
Þá má geta um annað stórt
spor sem segja má að sé í rétta
átt. 1 vetur var i fyrsta skipti
efnt til kynningar á barnabók-
um og barnabókahöfundum í
Kennaraskóla íslands, og held
ég að vel hafi verið til þeirrar
kynningar vandað. Þetta er eins
og ég sagði stórf atriði, því uð
beinast liggur við að það komi
frá kennarastéttinni að glæöa
áhuga barna á bókalestri og von
andi verður í framtíðinni komið
upp sem beztum barnabókasöfn-
um í skólum landsins.
Breytingar á listamannalaunum
Ég spyr Ármann hvað honum
finnist um þær breytingar sem
boðaðar hafa verið á úthlutun
listamannalauna, en það mál er
nú mikið rætt.
— Við höfum rætt þetta mál
mikið í stjórn Félags ísL -it-
höfunda, svarar Ármann. Það er
ýmislegt gott um þetta frum-
varp að segja, en ég tel það höf-
uðkost við breytinguna að flokk
arnir verða færri, en þessi nið-
urröðun sem tíðkaðist hefur ver-
ið ákaflega hvimleið og verkað
sem einkunnargjöf. Hins vegar
finnst mér vanta í þetta frum-
varp ákvæði um starfsstyrki
handa ungum rithöfundum, eða
öðrum þeim sem eru að vinna
að ákveðnu verki. Sömuleiðis
finnst mér það fráleitt, að taka
heiðurslaunin af þeirri fjárveit-
ingu, sem úthlutað er hverju
simni. Eitt verður líka mjög mik
ið atriði, — það hvaða menn
veljast í þá nefnd sem úf/hluta
á listamannalaununum. Þeir
verða að vera réttsýnir og for-
dómalausir.
— En greiðslur til höfunda
fyrir útlán bóka þeirra úr bóka-
söfnum?
— Það er að mínu áliti mik-
Framhald á bls. 22.