Morgunblaðið - 17.12.1967, Blaðsíða 8

Morgunblaðið - 17.12.1967, Blaðsíða 8
MOKGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. DES. 1967 • • r Ornólfur Arnason skrifar um LEIKLIST Þrettándakvöld eða Hvað sem jb/'ð viljið „Komdu feigð, komdu feigð svöl og fel mig þar sem síprus grær; svíf á braut, svíf á braut, kvöl, mig sveik í tryggðum ein yngis- mær. Á hjúpinn ljósa leggið þó lyngið rauða; sú ást var djúp sem dapran bjó mér dauða.“ Er þetta söngur manns, sem ástin hefur dregið til dauða, en situr nú á sjálfs sín leiði og grætur? Nei, þetta kvæði syng- ur fiflið Fjasti í Þrettándakvöldi Shakespeares við Orsínó hertoga til a'ð hjálpa honum að kynda angurværan ástartrega í brjós.ti sínu. „Þetta áttu fyrir ómak- ið,“ segir Orsínó og gefur fífl- inu skilding. „Ekkert ómak, herra; ég hef ánægju af að syngja,“ svarar Fjasti. Og fífl- ið kveður hertogann með þessum orðum: „Jæja, þunglyndisguðinn geymi þig, og skraddarinn saumi þér treyju úr hverflitu silki, því hugur þinn er lit- brigðasteinninn sjálfur. Ég vildi senda menn með slíka stað- festu á sjó, svo þeir gætu alls- staðar og alltaf ekið seglum eft- ir vindi, því þannig komast menn bezt áfram. Far vel“. Þetta er sannarlega sérkenni- legur tónn í gamanleik. Á því leikur þó enginn vafi, að Þrett- ándakvöld er gamanleikur. Áhorf endum síðustu 365 ára hefur hann að minnsta kosti aðallega fært gleði, ánægju, og er senni- lega sá gamanleikja Shakespea- res, sem oftast er fluttur. Lík- lega er það einmitt vegna þessa lífsþreytta, dapra tóns, sem er samfelldur þráður í texta verks- ins og umvefur allt glensið og ævintýralega atburðarásina, að við hrífumst svo undarlega af þessu leikriti meistarans gamla. í fáum leikritum Shakespea- res eru eins margar leiðir fær- ar í túlkun hinna ýmsu persóna og Þrettándakvöldi. Texti hvers hlutverks er svo margræður vefnaður, að í honum má finna geysilega mismunandi persónu- sköpun stoð með því einu að velja áherzlur, þ. e. að rekja þætti textans á ákveðinn hátt, án þess að mótsagna kenni. Hinar raunverulegu söguhetjur Þrettándakvölds eru þrjár: Or- sinó, hertogi í Iliríu, Ólivía, auð- ug greifynja, sem hertoginn ber óendurgoldna ást til, og Víóla, aðalsmær, sem komizt hefur lífs af úr skipbroti vi'ð strendur Ili- ríu, klæðizt karlmannsfötum, gengið í þjónustu Orsínós, öðlazt hylli hans og gerzt sendiboði með bónorð og fagurgala á vit Ólivíu, enda þótt Víóla sé sjálf orðin ástfangin af hertoganum og vilji ekkert fremur en að eign- ast hann sjálf að ektamaka. Óli- vía fellir hins vegar þegar í stað hug til sendiboðans fríða, missir á svipstundu alla þá staðfestu, sem hún hefur haft gagnvart kvonbænum Orsínós: „Hvað þá! Er veikin svona fljót að festa rætur? Mér finnst öll prýði þessa unga manns læðast me'ð þeirri leynd, sem ekki er hægt að var- ast, innum augu mín. Þá það.“ Þetta er auðvitað hið mesta ófremdarástand og engan veginn hægt að leysa það með þessum persónum einum, svo að allir megi vel við una. Þessvegna skýtur upp kollinum tvíbura- bróðir Víólu, Sebastían. Hann tekur Ólivía þegar í misgripum fyrir Víólu (Sesaríó) og giftist honum í snatri. Hertoginn gerir sig svo auðvitað harðánægðan með Víólu í sárabætur. Á yfirborðinu er þetta heldur fáránleg saga, sem knýttur er á hamingjusamlegur endir til að allir geti haldið glaðir í sitt ból eftir sýninguna. En þegar við könnum málið dálítið nánar, kennir sömu grasa í efniviði end- isins og öðrum þáttum verksins, SANA- UMBOÐIÐ SÍMAR 40 7-40 & 40 910 Leikarar „Þrettándakvöldsi“ í Þjóðleikhúsinu. lífsþreytu og dapurlegs hugar- fars. Það er heldur ósennilegt, að hjónaband Ólivíu og Sebas- tíans, sem klórar sér í höfðinu, hugsar sig um augnablik, en tek- ur síðan bónorði þessarar fögru, ríku konu innan tveggja mínútna frá því hann lítur hana augum í fyrsta sinn, eða Víólu og Orsí- nós, sem játast henni umsvifa- laust um leið og hún tilkynnir, að hún sé kona en ekki karl, — séu mjög traust, t. d. a'ð ást Orsínós jafnist að stöðugleika á við ást Víólu á honum. Shakespeare skrifaði Þrett- ándakvöld á sama tíma og Júlíus Cæsar og Hamlet (1599—1600). Augljóst er, að hann hefur ekki verið mjög léttur í skapi eða haft mikið álit á raunverulegri tilveru eða varanleika ástar flestra manna á öðru fólki, er hann fæst við smíði þessa verks. Að ástæðum þessa má leiða margar getur, — að hann hafi orðið fyrir djúpum vonbrigðum skömmu áður og/eða fundizt aldurinn vera að færast yfir sig (hann hefur verið 36 til 36 ára), en um það verður sennilega aldrei grafizt fyrir með nokk- urri vissu. Svipað merki um dapurt hugarfar Shakespeares er að finna í öllum þremur leik- ritunum, sem hann samdi á þessu skeiði, svo að eðlilegt er að rekja rætur þess til persónulegs lífs hans. Þótt texti Þrettándakvöld sé allur talsvert frábrugðinn fyrri gamanleikjum Shakespeares t.d. Jónsmessunæturdraumi og Sem yður þóknast, er það einkum í einni persónunni, fíflinu Fjasta, sem hinn dapri tónn lífsreynsl- unnar fær beina útrás. Fjasti er ekki líkur neinu öðru fífli. Hann er ekki gáskafullur, heldur miklu fremur angurvær, beizkur, hætt- ur að búast við nokkru góðu af lífinu og tekinn að kæra sig kollóttan um hag sinn. Beinast liggur við að skilja hann svo, að hann sjái jafnt í gegnum eigin moðreyk og annarra, hirði ekk- er um það lengur, en hafi gam- an af að syngja, því að með söngnum þyki honum hann vera í tengslum við einhvern óhlut- lægan veruleika og stöðugleika, sem hann hafi engin dæmi fund- ið um meðal mannfólksins. Þær persónur, sem eingöngu túlka kæti og gáska í Þrettánda- kvöldi, eru eiginlega aðeins tvær, þjónustustúlka Ólivíu, María hin ærslafulla og fíflið Fabían. Herra Tobías búlki, drykkfelldur skálk- ur, frændi Ólivíu, er skopgerv- ingur, oftast leikinn sem ein- földuð mynd af Falstaff, grallara, sem Shakespeare skapaði síðar, en hefur varla til að bera sorg- lega eðlisþætti hans. Herra An- drés agahlýr er hreinræktuð farsapersóna, dregin í skopleg- ustu mynd og nýtur sáralítillar miskunnar höfundar. En þá er ég kominn að þeirri persónu, sem mörgum hefur orðið eftirminni- legust af góðum sýningum Þett- ándakvölds, Malvólíó, bryta Óli- víu. Hann er grátt leikinn af Tobíasi og Maríu, og er sú saga hlægilegasti hluti leikritsins, grátt gaman, hláturvaki, sem gefur geysimikla möguleika, en er þó engan veginn vandalaust. Malvólíó er ein- att leikinn af reyndum gam- anleikurum, enda veltur allt skopið á persónu hans. Ástæða þess, að Þrettánda- kvöld skírskotar svo mjög til fólks annarra alda og ólíkra þjóð félagshátta, er auk venjulegrar snilli meistarans fyrst og fremst hin mörgu, en skíru litbrigði verksins, sem birtast t. d. í andstæ’ðu rómantískrar, ævin- týraglaðrar atburðarásarinnar og tímalausrar speglunar manns- hugans í textanum. Gamanið í leiknum er líka sjaldan eintómt skop, heldur sú djúpsæja kímni, sem greinir gamanleik frá farsa, af því að skopið er blandið með- aumkun og skilningi á persónu hins hædda. Fá leikrit þykja mér tilvald- ari fyrir leikhús, sem slá vill tvær flugur í einu höggi, að sýna verk, sem líklegt er að allir hafi mikla ánægju af, og taka þó ekki niður fyrir sig í vali verkefnis. Þá er einnig vel til fundið hjá Þjóðleikhúsinu að sýna Þrettándakvöld á jólunum, úr því að sú hefð er komin á að sýna þá eitthvað „af léttara taginu“. Þetta leikrit er einnig þmskavænlegt fyrir starfslið leik hússins, texti verksins er ótæm- andi rannsóknarefni og persón- umar verðar þess að glíma við fyrir hvern leikara. Leikstjórum hefur alltaf þótt Þrettándakvöld freistandi verk, vegna þess hve frjálsar hendur það gefur um ýmsa hluti, en hins vegar er það þeim mun kröfuharðara um skynsemi, næmi og yfirsýn leik- stjórans, því að fátt er aumara að sjá á leiksviði en „nýstárlega tilraun“ þeirra, sem ekki þekkja eðli verksins, er þeir færast í Fram’hald á bls. 17.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.