Morgunblaðið - 27.04.1968, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1968

Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri: Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar: Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
í lausasölu: Kr. 7.00 eintakið.
Áskriftargjald kr. 120.00 á mánuði innanlands.
IÐNAÐUR
í UPPB YGGINGU
Skoðunarferðir um svert-
ingjahverfið Harlem
¥ ræðu þeirri, sem Jóhann
Hafstein, iðnaðarmálaráð-
herra flutti við setningu
ársþings iðnrekenda sl. þriðju
dag gerði hann samanburð á
tveimur 6 ára tímabilum,
1955—1961 og 1961—1967 og
kom í ljós að á fyrra tímabil-
inu hafði aukning fjármuna-
myndunar numið 1230 millj.
króna og er þá fjármuna-
myndunin bæði tímabilin
reiknuð á föstu verðlagi árs-
ins 1967. Þessar tölur sýna
glögglega þá staðreynd, sem
raunar er öllum ljós, að mik-
il uppbygging hefur orðið í
íslenzkum iðnaði á undan-
förnum árum, eða frá því að
viðskiptahöft og fjárfesting-
arhömlur voru afnumin við
upphaf viðreisnar. Á þessu
árabili hafa ný iðnaðarhverfi
risið í höfuðstaðnum og
myndarleg verksmiðjuhús
verið byggð víðsvegar um
landið og fjölmargar verk-
smiðjur hafa endurnýjað
vélakost sinn og hafið fram-
leiðslu á nýjum vörum.
En þrátt fyrir þessa miklu
uppbyggingu í iðnaðinum á
tiltölulega stuttum tíma,
hljóta menn einnig að viður-
kenna, að iðnaðurinn hefur
staðið frammi fyrir algjör-
lega nýjum viðhorfum, sem
óhjákvæmilega hafa skapað
honum töluverða erfiðleika,
og tekið hann nokkurn tíma
að laga sig að. Fram til árs-
ins 1960 hafði iðnaðurinn
vaxið upp í skjóli mjög
strangra innflutningshafta,
en verzlunarfrelsið, sem upp
var tekið á því ári leiddi að
sjálfsögðu til mikils inn-
— flutnings á vöru, sem veitti
innlendum iðnaði harða sam-
keppni, bæði í verði og gæð-
um.
Þótt þessi breyting hafi
óhjákvæmilega valdið iðnað-
inum verulegum erfiðleikum,
verður því vart trúað, að
iðnrekendur sjálfir hefðu
heldur viljað búa við inn-
flutningshöftin og fjárfest-
ingarhömlurnar áfram, enda
hefur innlendur iðnaður
brugðizt á þann hátt við hin-
um nýju aðstæðum, að ljóst
-er að hann er fullfær um að
standast samkeppni við er-
lendar iðnaðarvörur.
í setningarræðu sinni á
ársþingi iðnrekenda sagði
Gunnar J. Friðriksson, for-
maður Félags ísl. iðnrekenda
m.a.:
„Við verðum nú að horfast
í augu við þá alvarlegu stað-
reynd, að litlar líkur eru fyr-
ir því, að framleiðsla og út-
flutningur sjávarafurða og
landbúnaðarvara geti í ná-
inni framtíð náð þeim vexti
og verið svo arðvænlegur að
hann geti gert okkur kleift að
halda hér uppi því velferð-
ar- og menningarríki, sem
við viljum hafa og boðið
fólkinu svipuð lífskjör og
gerast meðal nágrannalanda
okkar. Ef þetta tekst ekki
eigum við á hættu að dug-
mesta og bezta fólkið flytji
burt af landinu. Samskipti
milli þjóða eru orðin það
mikil, að við getum ekki ein-
angrað okkur þótt við vild-
um. Við verðum því mark-
visst og af fullri einurð að
stuðla að örum vexti þess,
sem lífvænlegt er og leita
ótrauðir inn á nýjar braut-
ir. Við verðum að stefna að
því að sem flestir vinni sem
arðbærust störf, aðeins með
því getur hér dafnað blóm-
legt atvinnulíf, sem veitir
næga atvinnu handa öllum,
sem vilja vinna. Blómlegt
atvinnulíf er undirstaða
menningar. Ég þekki þess
ekki dæmi, að menning hafi
dafnað þar sem atvinnulíf er
í rústum og fátækt ríkjandi.“
POUL REUMERT
KVADDUR
poul Reumert hefur verið
*• kvaddur hinztu kveðju.
Með honum er til moldar
hniginn stórbrotinn listamað-
ur. Um hann hefur verið
sagt, að hann væri ekki að-
eins mesti leikari Norður-
landa, heldur og einn snjall-
asti leikari Evrópu um sína
daga. Persónur þær er hann
skapaði verða áhorfendum
hans ógleymanlegar.
Poul Reumert var frábær-
lega fjölhæfur listamaður.
Hann var geysilegur starfs-
maður og gerði jafnan mikl-
ar kröfur til sjálfs síns. Lista-
mannsferill hans var allur
hinn glæsilegasti, allt frá því
að hann kom fram sem ung-
ur maður til hinna efstu ára.
Þegar Poul Reumert kvænt |
ist Önnu Borg, tengdist hann
íslandi traustum og órjúf-
andi böndum. Sambúð og
samstarf þessara tveggja
miklu listamanna var ís-
lenzku listalífi ómetanlegur
styrkur. Þess vegna þakkar
íslenzka þjóðin líf og starf
Poul Reumerts. Minning
hans mun lengi lifa á fslandi.
UM gervöll Bandaríkin hafa
menn heyrt um svertingjahverf-
ið Harlem í New York — og
reyndar um allan heim. En
hversu margir eru þeir, sem
heyra hafa Harlem getið, sem
vita hvernig hverfið er í raun
og veru? Samkvæmt upplýsing-
um frá Ferðamálaskrifstofu
New York borgar (New York
Convention and Vistiors Bur-
eau) geta nú ferðamenn í borg-
inni séð og heyrt af eigin raun,
hvernig þar er umhorfs, með því
að fara í fjögurra klst. skoðun-
arferð um þetta heimsfræga
svertingjahverfi.
Harlem hefur áður verið haft
með í skoðunarferðum um borg-
ina. En fyrirtækið „Penny
Sightseeing Co.“, sem er í eigu
svertingja og rekið af þeim, tel-
ur fulla ástæðu til að gefa ferða-
mönnum kost á því að kynnast
„hinu sanna Harlem“.
Flestir líta á Harlem sem fá-
tækrahverfi. Hinar nýju skoðun
arferðir draga ekki fjöður yfir
fátæktina þar, en draga einnig
fram í dagsljósið þá staðreynd,
að Harlem býr einnig yfir eigin
menningu og sögu. í skoðunar-
ferðunum er t.d. bent á þá stað-
reynd, að í Harlem eru óvenju
margar kirkjur, m.a. eru 12
kirkjur í einni húsaröðinni.
Harlem er svo sannarlega fjöl-
breytilegt hverfi. Það var Peter
Stuyvesant frá Hudson Bay fé-
laginu, sem byrjaði að byggja
þar árið 1658, og á tímabili var
Harlem eitthvert fínasta hverfið
í New York borg. Það var svo
árið 1902, að Philip Payton,
svartur fasteignasali, byrjaði að
kanna möguleikana á því að
flytja þangað svertingja frá
neðri hluta Manhattan-eyjar
Þegar svertingjarnir komust að
raun um, að þarna voru betri
lífsskilyrði og meiri tækifæri, þá
gerðu þeir ættingjum og vinum
boð um að koma. í dag er Har-
lem eitthvert þéttbýlasta svæði í
öllu landinu.
Landfræðilega séð er Harlem
5Vz fermíla svæði á milli 110.
strætis og 168. strætis á Mann-
hattan eyju. Þar búa bæði fá-
tækir og ríkir. Þar eru t.d. mörg
hús, sem teiknuð eru af hinum
víðfræga arkitekt Stanford
White og eru að fegurð til í
engu eftirbátar húsa í fínustu
hverfum borgarinnar, húsa, sem
sum voru teiknuð af D. M. King,
sama arkitekt og byggði undir-
stöðu Frelsisstyttunnar.
í Harlem eru kirkjur af öllum
stærðum og gerðum. Sumar eru
í gömlum verzlunum og söfnuð-
urnir aðeins fáeinar sálir. Sum-
ar eru stórbrotnar byggingar allt
frá bernsku borgarininar. Árið
1892 var byrjað að byggja St.
John dómkirkjuna, sem nær yfir
11 ekrur við Amsterdam-breið-
götu. Hún er enn í byggingu.
Þegar henni verður lokið verð-
ur hún stærsta dómkirkja í gotn
eskum stíl í heiminum og mun
rúma 15 þúsund manns í sæti.
Mörg fyrirtæki í Harlem eru
í eigu svertingja og eru rekin af
þeim. Meðal þeirra eru bankar,
eins og t.d. Carver Savings and
Freedom National. Stjórnarfor-
maður þess banka er Jackie Rob-
inson, sem fyrrum var þekkt
„baseball" stjarna. Veitingastað-
ir bera nöfn frægra svertingja,
bæði íþróttamanna og skemmti-
krafta, eins og t.d. Wilt Chamb-
erlain og Count Basie.
í skoðunarferðum um hverfið
vekur leiðsögumaðurinn athygli
á þekktum byggingum og
íbúðarhúsum. Sugar Hill (Syk-
urhæð) er eitt þekktasta íbúðar-
svæðið. Meðal fyrri íbúa þar má
nefna Duke Ellington, Joe Louis
og sirkus-jöfurinn John Ringl-
ing North.
í skoðunarferðum þessum er
stanzað á þremur stöðum í
hjarta Harlem og fer leiðsögu-
sögumaðurinn með ferðamanna-
hópinn í gönguferð um göturn-
ar. Einn viðkomustaðurinn er
Harlem-útibú Almefnningsbóka-
safnsins í New York, þar sem sjá
má hið fræga Schomberg-safn
svertingjabókmennta. Á einum
viðkomustaðnum gæða ferða-
mennirnir sér á kjúklingum og
vöfflum. Á þriðja staðnum er
stanzað til að sjá sýningu í App-
ollo leíkhúsinu, þar sem heims-
frægir skemmtikraftar koma
fram, eins og t.d. Ella Fitzger-
ald, Pearl Bailey, Miriam Mak-
eba og Jim Brown.
Á mótum vesturhluta 131.
strætis og Sjöundu breiðgötu
vekur leiðsögumaðurinn athygli
á Tré vonarinnar, trjábol, sem
umluktur er járngrind til minn-
ingar um Bill Robinson, svert-
ingjadansaranum. Trjábolurinn
er tákn vonar fólksins í þe^u
hverfi.
Til að taka þátt i skoðunar-
ferðunum um Harlem verður að
panta fyrirfram hjá Penny
Sightseeing Co. Þátttökugjald er
8 dollarar fyrir fullorðna og 6
dollarar fyrir börn 12 ára og
yngri. Er máltíðin ininifalin í
verðinu og aðgangseyrir að App-
ollo leikhúsinu.
Þeir, sem óska nánari upplýs-
inga um skoðunarferðir um Har-
lem eða önnur hverfi í New
York geta skrifað til New York
Convention and Vistiors Bureau,
90 East 4nd Street, New York,
N.Y. 10017.
(Frá Upplýsingaþjónustu
Bandaríkjanna).
Rannsóknir á Grænlandi í sumar
vegna offjöigunarvandamál síns
í sumar fer óvenjulegur vís-
indalegur leiðangur til héraðs-
ins kringum Upernavik í Norð-
Vestur Grænlandi. Er tilgang-
urinn að athuga hvernig íbúar-
nir þarna hafa aðlagast aðstæð
um á heimsskautasvæðinu. Þessi
rannsókn er liður í umfangs-
miklu alþjóðlegu viðfangsefni
sem miðar að því að auka mögu
leikana og tryggja meira oln-
bogarými fyrir mannkynið í þess
um yfirhlaðna heimi okkar. Ef
til vill mætti orða það svo, að
hugsanlega geti Grænland orðið
hæli flóttafólki af of þéttbýl-
um svæðum.
í leiðangrinum í sumar verða
vísindamenn frá Noregi, Dan-
mörku, Svíþjóð, Finnlandi Banda
ríkjunum og Kanada, en forustu
og undirbúning hefur dr. med.
Jörgen Balslev Jörgensen, frá
mannfræðilegu rannsóknarstofn
uninni við Kaupmannahafnarhá-
skóla.
Rannsóknirnar eiga að fara
fram í Augilagtox í Upernavik-
héraði á Grænlandi, þar sem búa
um 150 manns, að lang mestu
leyti eskimóar. íbúarnir þarna
lifa á selveiðum og veiðum á
landi. Er ætlunin að leiðangur-
inn rannsaki heilsufar fólksins,
líkamlegt þrek og framtaksvilja
og yfirleitt alla þá margvíslegu
þætti er varða aðlögun að heim-
skautaaðstæðum til að halda í
sér lífinu.
Forsendan fyrir slíkum athug
unum hlýtur að vera sú, að
hvert einasta mannsbarn sem
fæðist eigi rétt til nægilegs
hluta af gæðum jarðar til að
því sé tryggður tilveruréttur
með nægri næringu og einnig
náttúrulegt umhverfi er leyfi
velferð, heilbrigði og góða lifn-
aðarhætti almennt. Nútíma
tækni hefur haft í för með sér
þéttbýli í borgum, sem alltaf
fara stækkandi. Þessi iðnþróun
og borgamyndun, sem stöðugt
leggst á með meiri þunga, eyði-
leggur náttúruna, truflar og
breytir vatninu við strendurnar
og loftinu í, yfir og utan við
borgirnar.
Það rými, sem fólkinu er ætl-
að, minnkar og þrengir að því,
og erfitt er að halda sambandi
við hina upprunalegu náttúru.
Margir þættir sem manninum eru
nauðsynlegir til að hann fái
I þrifist og liðið vel, eru eyði-
! lagðir og gefast þannig tilefni
' til sjúkdóma, lélegs heilsufars
| og minnkandi starfshæfni. Al-
varlegir sjúkdómar, eins og
hjartveiki, lungnakrabbi og kro
i niskt bronkitis sýna þetta áþreif
anlega með sívaxandi tíðni sinni
Rannsóknir á Grænladi í
sumar miða að því, að afla vitn
eskju um líkamlega undirstöðu
tfyrir starfshæfni og velferð
j mannsins. Þessar vísindalegu
j rannsóknir ásamt samskonar
| rannsóknum á fleiri stöðum, eins
, og á sérstökum aamaþjóðflokk-
; um í Norður-Finnlandi, munu
| hafa mikla þýðingu í sambandi
við útbreiðslu nútíma menning-
ar til svæða, sem nú eru talin
| tæknilega nær óhæf og illa nýtt
og fyrir vandamálin sem þá rísa.