Morgunblaðið - 07.06.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDGAUR 7. JUNT 19m
íslandsvinur í
— Ræða Karls Rolvaag sendiherra
við setningu Daniel Willard
Fiske-skákmótsins
Ilerira M-e nrrt amál ará ðhe r ra,
herra borgarstjóri, senidilherra
Sovétríkjanna, heiðraða sam-
koma.
Daniefl. WEl'ard Fitefce, sem
heiðraður er með skáfcmóti þessu,
fæddist í New Yortk 11. nóvem-
ber 1831. Þegar hann vajr á fyrsta
ári í hásfcóla fékfc hanan svo mik-
iim álhuga fyrir norrænm fræð-
um, að hann hætti í Skólanum,
fékk vinnu á sfcipi til að komast
tifl Kaupmannahaínar og hóf nám
við háskóiann þar. Vann hann
fyrir sér sem blaðamaður og
enskukennark
Kynntist hann þar m(ör|gium fs-
lendinguim og kenndi einn þeirra
bomum íslenzku. JókBt áhugi
hans á íslenzkum bóikroenntuim
og roenningu mjög og varð að
ástráðu lífe hans.
Eftir að hatfa dvalist í eitt ár
í Kaupmannahötfn ætlaðd hann
til fslands en óíhentugar sigiing-
ar korou í veg fyriir að atf því
@æti orðið, eins og otftar varð á
næstu tveirruir ár.um. Þess í stað
flór hann tifl Svíþjóðair og stund-
aði nám við Uppsalahásfcófla á
árunum 1850 tifl 1852. Þaðan hélt
hann ti'l New York og hótf störtf
sem bókavörður við hið fræga
AiStor bókasafn, þar sem hann
vann til 1859, er hann gerðist
ritari amerísfca landtfræðifélags-
ins t eitt ár. Næst gerðiilsf hann
diplomat og var senidiráðsriltari í
sendiráði Bandaríkjanna í Vín
1860 til 1862. Frá 1862 til 1868
starfaði hann sem blaðaroaður
og ritstjóri í Syracuse New Yorlk,
þar sem hann varð tounnur fyrir
ritstjórnargreinar sínar, sérstak-
lega þá sem hann skritfaði eftir
morðið á Abraham Linooln.
Árið 1868 var hann sfcipaður
próflessor og yfirbókavörður við
hinn nýstotfnaða Cornell háiskóíia
í Ithaka í New York ríki. Var
hann mjiög framsýnn í mennta-
málum og framtfarasinnaður. Sem
dæmi má netfna að hann hatfði
bókasafnið opið níu kiiukfcutíma
á dag, sem var þá óþeklkt. Hann
var einhleypur og tók mókinn
þátt í Mfi stúdentanna og naut
mifcilla vinsælda meðal þeinra.
Öllum sínum peningum eyddi
hann í bækur, aðaiflega íslenzkar
bækur. En áhugamál hans voru
margvísieg, svo sem landafræði,
saga, persnaska og arabiska, jafn
frarot norrœnum frœðum og
skák.
Hann kom í fyrsta sinn tiil Is-
lamds árið 1879 og var bvarvefna
tekið sem þjóðhetju, er hann
ferðaðist um landið. Var hann þá
orðinn kunnur fyirir greinar sín-
ar Um ísland í erlend blöð og
tímarit.
reynd
Fiske kvæntilst 1880 Jeanne
McGraw, sem var af ríkri fjöl-
skyldu í Ithaca. Settulst þau að
í Florence á Ítalíu, þar sem hún
dó aðeins rúmu ári eftir að þau
giftu sig. Lét hún etftir sig millj.
diollara, sem gerði það roöguflegt
fyrir Fiske að helga sig eingöngu
hugðarefnum etftir það. Sjálflur
lézt Daniel WiLlard Fiske árið
1904 er hann var á flerð í Frank-
fuirt, 73 ára að aflldri.
Fiske var á sínum tíma einn
mesti fræðimaður um skák, sem
þá var uppL 1857 tók hann þátt
í fyrsta sfcákmóti sem hafldið var
í Bandarífcjiumum. Var hann val-
inn til að sjá um útgátfu skák-
tímarits, ásamt himuim mikla
sfcáfcmanni Paufl Morphy, og sáu
þeir um útgáfu American Chess
Monthly í fjögur ár.
Árið 1900 hótf hann útgáfu
skáfctíroarits á íslenzku og hélf
þvi gangandi í þrjú ár. Sendi
hann skátoborð og menn í skóla
ag tifl einstatolinga, sem hann
vissi að höfðu áhuga, auk þess
sem hann sendi borð og slfcák-
roenn á hvert heimili í Gríms-
ey. Örvaði þetta svo ábnga
manna fyrir skáfc að Tafl-
félag Reykjavífcur var stofnað
seint á sama ári. Gaf hann félag-
inu skákborð, bækur um skák;
verðlaun og peninga. Þegar hann
lézt hafði hann lokið við fyrra
bindið, af tveimur áætluðum, af
bók sinni Chess in Iceland and
in Icelandic Litterature.
Fiske gaf Landsbókasafninu
safn sfcáfcbófca, sem þá var það
bezta á Norðurlöndum. En fram-
lag hans til íslenzkra málefna
var ekki bundið við skákina.
1874 þegar haldið var upp á þ^is-
und ára afmæli íslandsbyggðar,
beitti hann sér fyrir að send var
mikil bókagjöf frá Bandaríkjun-
um. Hann var þá ekki vel efn-
um búinn, en samt lagði hann til
fimm hundruð bindi í gjöf þessa.
Eftir frostaveturinn mikla 1880
hóf hann söfnun í Bandaríkjun-
um til hjálpar íslendingum og
1896 frétti hann atf jarðiskjálft-
/i /i FerÖafélag
pðBwsh/íslands
ráðgerir 2 ferðir sunnud.
9. júní.
1. Gönguferð um Brenni-
steinfjööll.
2. ökuferð til Eyrarbakka,
Stokkseyrar, Loftleiða og
víðar. Lagt verður af stað
í báðar ferðirnar kl. 9J frá
Austurvelli. Farmiðar seld
ir við bílana.
Nánari upplýsingar veitt-
ar á skrifstofunni, Öldug.
3, símar 11798 og 19533.
Ferðafélag fslands
ráðgerir fuglaskoðunarferð
á Látrabjarg. Lagt verður af
stað föstudagskvöld 14. júní
og komið til baka að kvöldi
17. júní.
Nánari upplýsingar veittar
á skrifstofunni, símar 11798
og 19533.
unum miklu, sem þá urðu á ís-
landi. Var hann þá staddur í
Svíþjóð og skrifaði greinar í
mörg blöð ,sendi með þeim pen-
inga og kom á stað söfnun.
Eftir 1880 streymdu gjafirnar
til íslands. Fyrr er getið safns af
skákbókum, sem hann gaf Lands
bókasafninu. Fiske gaf Mennta-
skólanum í Reykjavik bókasafn-
ið íþötou, sem netfnt er eftir
bænum þar sem hann bjó. Hann
gaf stórt bókasafn til Grímseyj-
ar og sjóð til eflingar menning-
arlífi í eyjunni, sem nú myndi
jafngilda tveimur milljónum
króna.
En stærsta gjöfin af öllum var
íslenzka safnið í Cornell. Næst
eftir Landsbókasafninu og Kon-
unglega bókasafninu er það
stærsta bókasafn um íslenzk
fræði sem til er. Sá Fiske fyrir
því að safnið hefði nægar tekj-
ur til að vaxa og kaupir það nú
flestar íslenzkar bækur sem
koma út.
En Fiske hafði fleiri áhuga-
mál og vil ég nefna hér nokkur
dæmi, sem sýna hversu víðfeðm
hans áhugamál voru.
Fiske gaf Cornell háskóla
stærstu bókasöfn sem til eru um
ítölsku skáldin Dante og
Petrarca. Þegar hann lézt var
Dante-safnið 7000 bindi og er
enn að stækka.
Fyrir utan þau þrjú söfn, sem
hann gaf Cornell-háskóla, arf-
leiddi hann Landsbókasafnið að
öllum bókum sínum. Hann
studdi Bókmenntafélagið, með
fjárgjöfum, venjulega án þess að
láta nafns síns getið.
Árið 1874 reyndi hann að fá
alþjóðlegu símafélögin til að
leggja síma til íslands og rjúfa
þannig einangrunina, en ekki
tókst það. Hann hafði forgöngu
um stofnun félags til verndar
fornminjum árið 1889 í Reykja-
vík. Hann orti nokkuð sjálfur og
þýddi einnig íslenzk ljóð á ensku.
Hann skrifaði kennslubók í
arabísku með latneskum stöfum,
til að reyna að brúa bilið milli
talaðs máls og ritmáls í Egypta-
landi. Varð bók þessi til að
leggja grundvöll að almennri
menntun þar í landi, enda er
nafn hans ekki síður í heiðri
haft þar en hér á landi.
Hann kenndi íslenzku og ara-
bísku en kunni einnig persnesku,
latínu, grísku og rússnesku.
Hann var fyrsti prófessor sem
fcenndi íslenzku við háskóla vest
anhafs og einn af fyrstu prófess-
or.um í heimi sem kennidu blaða-
mennsiku. Hann gaf miiklar gjatfiir
tiLL Egyptalands og Ítalíiu, en efcki
er mér kunnuigt um þær í smá-
atriðum.
Daniel Willard Fiske var fjöl-
þættur og mikilhæfur maður,
Við hefjum þetta skákmót í
minningu og anda hans.
Arfur okkar eftir hann er sá,
að menn af öllum þjóðum, án til
lits til trúar eða litarháttar, geta
í sameiningu unnið að vináttu
þjóða og friði á jörðu.
„Forsetakynning"
stuðningsblað kjósenda
2. tbl. kom út í morgnn.
Meðal efnis:
Mímir skrifar um trúnaðarmenn
dr. Kristjáns Eldjárn.
Bessastaðaannáll.
Stjörnuspá.
Skoðanakönnun.
Er nauðsynlegt að forseti sé
reyndur stjórnmálamaður?
Og margt fleira.
SÖLUBÖRN, komið að Berg-
þórugötu 1 kl. 10.
ATH. að afgreiðslan er flutt.
STÓR BINGÓ
verður haldið í Hótel Hveragerði laugardaginn 8. júní kl. 8:30.
Glæsilegir vinningar.
Aðalvinningur flugfar til Kaupmannahafnar.
Hinir vinsælu MÁNAR leika fyrir dansi frá kl. 9:30.
Sjálfstæðiskvenfélagið Árnesi.
Plast
Ódýrt plast glært og svart til notkunar í húsgrunna
og í matjurtagarða.
Upplýsingar í síma 40930 og 40097.
Hverfitónar
Tókum upp í gær nýja sendingu af hljómplötum frá
D.G.G. og heildarútgáfu af sinfónium Tchaikovskys.
Húseignin Grettisgata 6,
er til sölu — í hlutum — eða öll, ef viðunandi
boð fæst.
Þeir sem hefðu áhuga, leggi inn nöfn á afgr. Mbl.
merkt: „8765“ fyrir mánudagskvöld.