Morgunblaðið - 27.11.1968, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR XI. NÓV. 196«
13
Erlendur Jónsson
skriíar um
BÓKMENNTIR
YRKINGAR
Hallberg Hallmundsson:
HAUSTMÁL. 78. bls.
Almenna bókafélagið. Reykja-
vík, 1968.
HAUSTMÁL Haillbergs Haií-
mU'ndssonar er í serin fjölbreyti-
leg bók og sunduírleiit. Ljóðin
gætu verið ort á löngum tíma
við margs konar aðstæður og í
breytilegu umhverfi. Formin eru
af mörgu ta-gi, yrkisefnin úr ýms
um áttum, og má vera ekki ófyr-
irsynju, að fyrsta kvæði Haust-
ljóða heiti-r stutt og laggott —
Vor. Bn óður vorsims 1 daprast,
haustið svífur að með trega og
tómleilka, og síðastia ljóðið ber
æðruiaust beitið: Letrað á kross.
Aðeins fá ljóð Haustmála fram-
kaiUa yndi vorsims. Hin eru fleiri,
sem yfir vokir hauströfekiur og
vetrarkvíði.
Halfberg Hallmunidsson er lið-
tækur hagyrðingur á gaimla vísu
eða getur að minnsta kosti verið
það. Mörgu kvæðinu í Haustmál-
um íiýnist hafa verið „kastað
fr»m“, svo notað sé orðalaig hag-
yrðimga. Hallberg á lítoa saim-
mer'kt með ófláum hagyrðingi,
sem kastair fram vísum undirbún
ingslaust, að hamn getur verið
sterkur í ytra formi, en lítt fund-
vís á hin fíngerðari blæbrigði
skáldskaparims. Yfirhöfuð eru
kvæði Haillbergis auðskilin, og
sum eru aiu'k þess isimellin, hnytt-
in og sniðug og svipar til yrk-
inga, sem menn setja saman til
að lesa upphátt í saimkvæmum,
þar siem ríkir gi’aumur og gieði
og lítið þarf til að vekja hlátur.
Ég nefni í því sambamdi tovæði,
sem heitir Gálgafyndni, og ann-
að, sem heitir Heimtsstyrjöldin
miklia. Hið fyrrnefnda er styttra,
en betur kveðið og þó klénni
bramdari, býst ég við. í»að minnir
é Dorothy Parker.
Að öðru leyti bera Haiuistmál
lítinn keim af kveðsikap fram-
andi þjóða. íslenzk eru þau stoáld
in, sem þar hililir uppi.
Esjan á vori heitir stutt ljóð.
Er það t. d. missýning, að Matt-
hías Johammessen standi álengd-
ar á bak við það? Gömul bama-
gæla heitir annað Ijóð. Það er
eins og samliagning af Davíð og
Tómasi, eiíis og þeir voru fyrir
langa löngu:
LeggSu aftur ljúfan min
litlu augun bláu.
BráSum dofna dagsins vín
og dreymir fjöllin háu.
BráSum dofna dagsins vín;
draumar taka völdin.
ViS skulum ekki vina mín
vaka lengi á kvöldln.
ViS skulum ekki vina mín
vera seint á fótum.
Nóttin ljúfu lögin sín
leikur eftir nótum.
Nóttin ljúfu lögin sin
leikur á tunglskinsstrengi.
ViS skulum ekki vina mín
vaka svona lengi.
Út af fyrir sig er ekkert nema
gott uim það að segja, að skáld
bindi kveðskap siinn með rími og
ljóðsrtöfum og ástundi þannig
forna kveðskaparhefð. En rétt
meðferð ríms ag Ij óðst.afa leysir
skáld ekki undan þeirri kvöð að
vanda val orða sinoa og velja
hverju siinni þaiu orð, sem hæf
efniinu. Það er neyðairúrræði að
komast svo að orði, að „dranmar
taki völdin", engu miður þá Skáld
sé í þeiim vanda statt að finma
orð til að ríma á móiti „kvöldin".
Þegar ég segi, að þessi Gamla
bamagæla sé eins og samlagning
af Davíð og Tóimiaisi, er mér auð-
viitað bæði ljúft og sikytt að tatoa
fram til að forðast hrapallegan
misgkilning, að ég á eimumgis
við áhriif frá Davíð og Tóimasi;
því vitanlega hacfa þeir aldrei ort
svona lagað ljóð.
En áhrifin leyna sér ekki í tii-
teknum orðaisamiböndum. Tóimas
kom eitt sinn með orðaeamband-
ið „loftsins vín“. Hallberg kveð-
ur um „dagsins vín“. Anniars er
Gömu’l barnagæla eindregið snið-
in eftir vöggukvæðum þriðja
áratugarins, Skortir aðeins
stemminguna, sem þá tovað hafa
legið í loftinu. Form má nota aft-
ur og aftur. En lífstónn verður
etoki endurvakimm.
En hvað stoail þá segja um
áhrif þau, sem Hallberg hefur
orðið fyrir af Hanmeei Péturs-
syni og ekki leyna sér í sumium
kvæðum Haustmála, eiins og Vað-
málsklæddur á erliendrd grund,
Heyannir nálgast og fleiri?
Hannes ætti þó að stamda nær
Hallberg en Davíð og Tómi'as, er
ekki 'svo? Að vísu. En Hallberg
tekst etoki heldur að st'iilla sig inn
á byligjiu’lieingd Hannesar, nær ek'ki
þeirri idyllísku tilfinining and-
spænis hritoafeilk stórborgar, sem
Hannesi er svo taimt að laða
fram.
Þá bregður Hal’lberg fyrir sig
nöfnum úr fornri goðafræði
norrænni og leggur út af þeim,
líkt og Böðvar Guðmundsson
reyndi í sinni fyrstu bóik. Hal-
berg hefur ekki, frermur en Böðv-
ari, orðið mikið úr þeim útlegg-
inigum. Og ekki þykir mér sann-
að, að Hallberg hafi lesið Austian
BHvoga, þó sum kvæði hans
megi benda til þess.
Enn önnur skáld gægjast fram
í gegnium Haustmáí; nefni að-
eins eitt dæmi til: kvæðið Tvær
borgir. Upphaf þess minnir á til-
tekin kvæði í Kvæðaikveri Hall-
dórs Laxness.
Það er segin saga, að bein og
9terk áhrif frá eldri skáldum inn
lendum — um atælirngar tala ég
nú ekki — verða fáu skáldi til
brautargengis. Óþarft er að yrkja
upp, það sem einu sinni hefur
verið ort. Það þjónar enguim til-
gangi..
Þau kvæði Hallbergs, sem nú
h.afa verið nefnd, eru lakasti
kveðskapurinn í Haustmálum (að
undanteknum gamankvæðun-
um) fyrir þá sök fyrst og fremst,
að þau eru ekki ekta, heldur end-
urómur, eftirstælinig.
Sjálfur hefur Hallberg á valdi
sínu eina aðferð, sem hatnn beitir
mieð árangri, þegar bezt laetur.
Ég á hér við fáein smáljóð hans,
ort með istuttum Ijóðlinum. Ég
geng þar stundum heitir eitt
þeirra og fer hér á eftir:
Ég eong þar standnm
sem í garðl stendur
gamalt hús
svo eyðlhljótt .
Hún bjó þar endur
fyrlr löngn
ást mjn
eina
Ég ber að dyrum;
nú býr þar sorg mfn
og blundar rótt.
Þetta ljóð verður að minni
hyggju að skoðast sem dæmi
þess sem Haillberg gerir bezt,
þrábt fyrir misiheppniaða Ijóð-
stafasetningu í fyrstu og annarri
vísu og óheppilega og endur-
tekna notkun sagnarinnar að
búa, sem í íslenzbu rná'li merkir
hreint ekki hið saima og eiga
heima.
Síðsumarkvöld á Þingvöllium
heitir annað isimáljóð. Það er líka
laglegur kveðskapur; hagmæska
skáídsins nýtiur sín þar öllu bet-
ur, ef til vi'1'1:
Náttúran klæðlst byjallni
húmsins
og til hvflu gengur;
þokus-læðum þunnum að sér vefur
geispar
þreytt að standa í vöku-
vafstri lengur.
fjarri mér.
þvt nútíð fortfð
jafnt og framtfð nútfð
fléttast bér.
I'jn fjarlægð er nálæg
eins og nútfð fortíð
og framtfð er.
Ekki get ég neitað, að ég hef
dálítið gaman af þessum orða-
leik, þó ekki sé hann fruimfegur;
kaniniski vegnia þese, hve Hall-
berg lánast ihönidulega að
ríma saimam: þér — mér — hér —
er.
Halllberg' skiptir bók sinni í
fjóra h'luta, sem heita: Á heima-
slóðum, Á fraimandi strönd, Á
löndum huganis, Af guðum og
mönmum.
Sú kaflaskipting gefur ærna
hugmynd um fjölbreytni bókar-
innar, en minnir líka á stafrnu-
leysi hennar. Fáein smáljóð
Hallbergs — ef skipað væri sam-
an í flokk — mumdu gefa þess
kornar mynd af kveðtskap hans,
sem væri honuim ólíkt hagstæð-
ari en sú mynd, sem bókin í
hei'ld .gefur af honum.
Gamankvæði Ha'Mhergs eru að
sínu leyti frambærileg. Ef Hail-
berg hefði getað fyllt heiila bók
með kvæðum eins og Gálga-
fyndni og Heimsstyrjöldin mikla,
þá hefði sú bók að sönnu ekki
skipt neinum sköpum í íslenzkri
ljóðagerð, en staðið fyrir sínu.
Slík bók hefði verið því þarfari,
þar sem giamamkveðskapur hefur
©kki átt upp á pailborðið hjá ís-
lenzkiuim skáldum síðustu ára-
tuginja. í þess komar bók hefðu
máll fljóta með lífsspekikvæði
eins og Piparmey, N.N., stjóm-
málamaður og flleiri.
í rauninni eru Hausibmál eink-
ar Skýrt dærni þess, hvernig
skáld, sem hefur margt til brunins
að bera, missir manbs vegna
fálims og stefnuleysis: Sá, sem
opnar Haustmál af rælnd, kann
að detta þar ofam á eitt og eitt
gott kvæði. En sé bókiin lesin í
lotu, blasir samhengisleyisi henn-
ar gerst við auguan.
Hallberg Hallmundsson
Væran sefur.
Gegnum hjúpinn greinast fellin
grundir kjarr
og gjár.
Hvelfist sængurhiminn yfir
beiður dimmur biár
Atómljóð heitir enn eitt smá-
ljóð HaMbergs. Ég verð að játa,
að ég átta mig ekki aUs kostar
á, hvort það á að vera hreimt og
ómengað „atómljóð“, stæling eða
eftirlíing atómljóðs, paródía eða
skopstæling atómljóðs eða kveð-
skapur um ráis tímams, sem T. S.
Eliot gerði svo rækiileg Skil í
Four Quartets og imangir hafa
síðan eftir honum stælt. Atóm-
ljóð Haílbergs gefuir airnnars vís-
bending um, að hann hafli lesið
Stein Steinarr:
Ég leita þín í fjarlægð
eins og fortíð nútíð
nærri fcér.
en finn þig í nálægð
eins og nútíð framtíð
Þættir úr sjúlfstæðis-
barúttu Malaja —
— Eftir Harald Jóhannsson
HARALDUR Jóhannsson, hag-
fræðingur, hefur sent frá sér bók
ina Abdul Rahman Petra, fursti,
þættir úr sjálfstæðissögu, bar-
baráttu Malaja. í formála segir
höfundur m. a.‘ „Voldugar öldur
þjóðlegra vakninga hafa farið
um Asíu óg Afríku frá lokum
síðari heimsstyrjaldarinnar og
kollsteypt nýlenduveldi Evrópu-
ríkjanna. Nýlendurnar gömlu eru
nú allar sjálfstæð lönd. Sá sem
þessar línur ritar, hafði um all-
’langt skejð haft í huga að skýra
frá þessum miklu umskiptum í
einhverri nýlendnanna fyrrver-
andi, þegar hann vatt sér að því
á öndverðu þessu ári að taka sam
an bók þessa um síðasta áfanga
sjálfstæðisbaráttu Malaja og höf-
uðleiðtoga hennar, furstann
Abdul Rahman.
Bókin er 173 bls. að stærð eg
prentuð í Prentverki Akraness
hf.
Haraldur Jóhannsson.
Sigurðnr Haukur Guðjónsson, skriiar um
BARNA- OG UNGLINGABÆKUR
Pípuliattur galdrakarlsins.
Ævintýri múmínálfanna.
Höfundur: Tove Jansson.
Þýðandi: Steinunn Briem.
Útgefandi: Bókaútgáfan
Öm & Örlygur h.f.
Káputeikning: Teiknistofan
Argus.
Prentmót: Litróf.
Prentun: Prentsm. Edda h.f.
Á FORSÍÐU stendur að þetta sé
bók fyrir 5—12 ára börn. Ekki
efast ég urn að svo sé, en því
vil ég bæta við, að hugfanginn
las ég bókina án þess að leggja
hana frá mér og er þó eldri
miklu, að árum, en tilvitnunin
segir til um. Já, þetta er sann-
kölluð skemmti-bók. Frásögnin
er ákaflega myndræn og það
gneistar af henni kímnin. Spenn-
an eykst við það, að höfundur
skýtur stundum inn örstuttum
skýringum eða þá nemur allt í
einu staðar og biður lesandann
að ræða áframihaldið við móður
sína. Nú ekki háir það höfundi
þó persónur hans séu að hálfu
menn og hálfu dýr og þó
hvorugt. Hann gæðir þær samt
lífi, sem verður sennilegt í aug-
um lesandans, lífi, sem hann
kannast við úr eigin barrni. Ævin
týrin spanna eitt ár úr lífi þess-
ara kynjavera, eða segjum öllu
heldur hálft, því árinu er skipt
milli hvefns og vöku. Þau hef jast,
er 3 snáðar finna hatt galdra-
karlsins og eftir það rekur hver
stórviðburðurinn annan. Frá-
sögnin er skreytt myndum höf-
undar og eru þær listavel gerð-
ar og gefa bókinni aukið gildi.
Höfundur er heldur enginn við-
vaningur á þessu sviði, var
teiknari við finnska tímaritáð
Garm.

Einhvern veginn gat ég ekki
orðið sáttur við nöfnin á sögu-
persónunum: hemúll, snonkstelpa,
múmínsnáði og fleiri þesum lík.
Hefði ekiki verið betra að gefa
gefa þeim þjálli nöfn, nöfn sem
höfða til einhvers nær lesand-
anum en þessd? Svo hefði mér
þótt í íslenzkri þýðingu.
Verk Steinunnar Briem er sér-
lega vel unnið. Þýðingin er
heillandi létt, nærri því, að les-
andinn smitist af hlátri og
vinnugleði þýðandans við verk
sitt. Stundum finnst mér sem
Steinunn hafi lifað sig um of í
heim persónanna, hún tekur að
tala um sæt nöfn; um að e-ð sé
svínarí; tóm tjara og þessu líkt.
Still hennar er svo léttur og
lifandi, að til slíkra barnaorða
þarf hún vissulega ekki að grípa.
Bókin verður ekki hljómmeiri
við þau. En ég óska henni til
hamingju með annars ágætis-'
verk.
Prófarkalesturinn hefir tekizt
vel þó ekki með öllu gallalaus.
Um útgáfu þessarar bókar mætti
skrifa langt mál, því hún er til
fyrirmyndar um marga hluti.
Það fer ekki milli mála, að Bóka-
útgáfan Örn & Örlygur h.f. hefir
þegar tekið sér sæti á bekk með
þeim fáu, er fremstir sitja bóka-
útgefenda á íslandi. Fer þar
saman vandvirkni í vali efnis og
frágangi bókar.
í upphafi er mjög skemmtilega
unnið efnisyfirlit, þar sem úr-
dráttur hvers kafla kemur fram.
í eftirmiála er höfundurinn
kynntur og þar kemur fram, að
hann er‘ annar þeirra Norður-
landabúa, er H. C. Andersen-
verðlaunin eftirsóttu hafa hlotið,
og það einmitt fyrir þessa bók.
Prentun og pappír eru með
ágætum og bandið óvenju
skemmtilegl.
Ég sakna þess að útgáfuárs er
ekki getið.
Hafið þökk fyrir prýðis bók.
Haldið áfram að bera virðingu
fyrir ungum lesendum.