Morgunblaðið - 19.01.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JANÚAR 1969
FÁIR eru hæfari en júgó-
slavneski rithöfundurinn og
stjórnmálamaðurinn Milov-
an Djilas til að skýra satt
og rétt frá þeirri ógn sem
stafar af sovézka koinmún-
ismanum. Sjálfur var hann
byltingasinnaður kommún-
isti fyrir síðari heimsstyrj-
öldina, meðlimur Folitburo
28 ára gamall, var tíðuin sér-
legur sendimaður Jósefs
Stalins, herforingi skæru-
liðasveita, meðan á síðari
heimsstyrjöldinni stóð og
loks varaforseti í Júgóslavíu
eftir að Tító tók við vöJdum.
Hann var viðurkennd hetja
í öllum kommúuiskum ríkj-
Milovan Djilas:
Tékkóslóvakía: Upphafiff, en ekki endirinn.
Nýja landvinningakenningin
rússneska er hættuleg
um sakir afburða gáfna og
hugrekkis.
En svo fór, að Djilas glat-
aði trúnni á kommúnism-
ann. Árið 1956 gerði hann
grein fyrir afstöðu sinni í
bókinni „Nýja stéttin“, sem
margir ábyrgir aðilar álíta
einhverja merkilegustu bók,
sem skrifuð hefur verið um
kommúnisma og Sovétríkin.
Hún er ofarlega á lista
þeirra bóka, sem bannaðar
eru í Sovétríkjunum. Og eitt
af því, sem rússneskum frí-
kyggjumönnum var gefið að
sök við réttarhöld í vor
síðastliðið, var, að þeir höfðu
stuðlað að dreifingu þessar-
ar bókar.
Djilas skrifaði ekki þessa
bók sína úr hægum sessi
vestan járntjalds. Hann kaus
að vera um kyrrt í Júgóslav-
íu og vonaði að hann mætti
með rökfærslum sínum og
málsnilld stuðla að frelsi
meðal þjóðar sinnar. Árang-
urinn varð sá, að hann var
dæmdur í 9 ára fangelsi.
Honum var sleppt úr fang-
elsinu 1967. Nýlega fór hann
í heimsókn til Bandaríkj-
anna. Meðferðis hafði hann
Zhivkov: Þjónslundin er hans
höfuðkostur.
þennan hoðskap til Vestur-
landa, en hann heldur því
fram, að aldrei hafi ástandið
í heimsmálunum verið var-
hugaverðara en nú, síðan
síðari heimsstyrjöldinni
lauk.
Áriö 1951 bauð brezka síjórn
in mér til London. Ég átti þá
langar samræður við Winst-
on Churchill um frelsisþrá þjóð
ar minnar í Júgóálavíu. Þegar
ég fór, leit Churchill á mig og
sagði heldur óþýðum rómi: „Ég
held satt að segja að við séum
staddir sömu megin við þver-
girðinguna".
Eftir innrás Rússa í Tékkó-
slóvakíu verða þessi orð mér
enn augljósari staðreynd. Auð-
séð er, hversu uggvænleg þau
öfl eru sem ráða í Kreml. Sú
„um frelsiselskandi mönnum
sömu megin þvergirðingarinn
ar, hvort sem menn eru að
reyna að koma á fullkomnara
Kadar: Sovézki herinn trygg
ir honum völdin.
lýðræði öðrum megin járn-
tjaldsins eða eru að reyna að
öðlast frelsi í gmndvallaratrið
um hinum megin, standa
þeir nú andspænis sam-
eiginlegri, nýrri hættu, sem er
meiri en orð fá lýst.
Sovézkir valdhafar láta sér
ekki lengur nægja að stöðva
alla eðlilega þróun í frelsis-
átt innan Sovétríkjanna. Nú
verður að beita hervaldi utan
þeirra. Atburðirnir í Tékkósló
vakíu eru aðeins upphafið en
ekki endirinn. Það, sem þar
gerðist, voru ekki aðeins „heim-
iliserjur" meðal kommúnista.
Það verða menn a Yesturlönd-
um að gera sér ljóst. Það var
kveðinn upp dauðadómur yfir
kommúnisma sem lífgefandi afli.
NÝJA STÉTTIN
Stalin beitti ómannúðlegri
hörku heima fyrir og iðnfræði-
Gomulka umkringdur vopn
uffu lögregluliffi.
legum gripdeildum erlendis til
þess að koma á iðnvæðingu í
Rússlandi. Við þá framkvæmd
varð til hin nýja stétt, skipuð
framkvæmdastjórum og for-
mönnum anmars vegar og flokks
starfsmönnum hins vegar. Úr
hópi þessarra ónæmu, nafn-
lausu og hugmyndasnauðu
manna hafa núverandi valdhaf
ar risið. Þeir eru algerlega
áhugalausir um hugmyndafræði
óhæfir til nokkurra endurbóta
og standa skelfingu lostnir gagn
vart öl'lu því sem til breytinga
horfir. Eina baráttumál þeirra
er að hanga í sínu forréttinda-
sæti. Þessi nýja stétt hefur
dagnað eins og sníkjuplanta
og haft viðurværi sitt af þjóð-
um Sovétríkjanna og Austur-
Evrópu. Fötin sín fá þeir enn
frá Ungverjalandi, olíuna frá
Ulbricht: Sjúklega hræddur
viff frelsi.
Rúmeníu og stálið frá Austur-
Þýzkalandi. Og þannig ætlar
hún að ríghalda um veldissprot
ann, sem hún fékk í arf frá
Stalin.
Árið 1967 varð þessarri for-
ráðastétt ljóst (með sína einka-
hagsmuni efst í huga) að Sovét-
ríkin gátu hvorki haldið velli
né unnið nýja sigra með stefnu
kommúnismans eins að vopni.
Enn voru slagorðin þulin, en
trúarstyrkurinn var þorrinn.
Valdhafarnir í Kreml vissu íuúl
vel, að hugsjónaauðgin var ekki
meiri en svo, að kommúnisma
var varpað fyrir borð alls stað
ar þar sem menn gengu til
frjálsra kosninga. Og það sem
verra var: þeir urðu í æ rík-
ara mæli varir við upplausnar-
öfl í Austur-Evrópu.
f Tékkóslóvakíu, sem verið
hafði löngum eitt þægasta lepp
ríkið, voru menn farnir að
varpa af sér h'lekkjunum. Þjóð
in var orðin þreytt á því að
framleiða sjónvarpstæki fyrir
Rússa, eigandi engin sjónvarps
tæki handa sér, eða þungaiðju-
varning fyrir útlendinga í stað
neyzluvarnings fyrir heima-
markað. Hvatt var til stefnu-
breytinga í frelsisátt. Það gerðu
ekki andkommúnistar. Tékkar
stóðu saman sem einn maður,
ekki gegn kommúnisma (hann
var úr sögunni og málefninu ó-
viðkomandi) heldur gegn sov-
ézkum ráðamönnum.
TILHNEIGINGAR I
FRELSISATT
Sovézkir rithöfundar, lista-
menn, vísindamenn og annað
menntafólk hvatti opinberlega
til aukins frelsis í ríkisrekstri
Sovétríkjanna. Að vísu hafði
boðskapur þessa fámenna hóps
ekki náð til alls fjöldans 1
Rússlandi. En fyrsta sumarið
mitt eftir fangélsisvistina, árið
1967, varð ég sjálfur var við
það, hversu mjög þessi við-
leitni til aukins frelsis hafði
fest rætur í Sovétríkjunum.
Við, konan mín og ég, lágum
í sólbaði á ströndinni við Du-
brovnik, sem er frægur sumar
dvalarstaður á Adríahafs
strönd Júgóslavíu. 15 Rússar
voru þar í hópi í sumarleyfi
sínu. Einn þeirra gekk til mín
og hvíslaði: „Ég veit hver þú
ert“. Við þetta óx hinum Rúss-
un.uim kjarkur. Þeir komu til
okkar og við tókum frj álslegt
tal saman. Það voru þeir en
ekki ég, sem hófu fyrst máls á
því, hversu brýn nauðsyn væri
á ýmsum stefnubreytingum í
Sovétríkjunum og hversu
heimskulegt það væri að halda
Milovan Djilas
uppi fjandskap við Vesturveld
in. Okkur, sem vorum alveg ó-
kunnug fyrir, tókst þarna á
15 mínútum að stofna til nokk-
urs konar friðarsamtaka.
Þá bar þar að mann, sem ég
er viss um að var í leyniþjón-
ustu Sovétríkjanna. Hann hafði
myndavél meðferðis og fór að
taka af okkur myndir. Um leið
stóð einn Rússanna upp, flutti
sig eins nálægt mér og hann
gat og horfði beint í myndavél-
ina. Ég varð furðu lostinin en
þó glaður undir niðri.
Um leið og ég gerði mér
grein fyrir hugrekki þessa so-
vézka borgara, sem vildi sýna
leyniþjónustunni, hvar hann
skipaði sér á bekk, varð mér
líka ljóst að nú var sá tími
kominn, að sovézkir valdhafar
áttu ekki nema um tvennt að
velja: Annað hvort urðu þeir
að gefa frelsisþrá þjóðar sinn-
ar lausan tauminn eða grípa
strax til gagnráðstafama.
21. ágúst varð öllum ljóst,
hvorn kostinn þeir höfðu valið.
Sovézki herinn hélt inn í Prag.
STEFNA TIL ÁREKSTRA
í september var því lýst yfir
í Pravda, að Sovétríkin teldu
sig hafa fullan rétt til þess að
grípa til hernaðaraðgerða I öll-
um kommúniskum ríkjum. . og
í V.-Þýzkalandi. í yfirlýsing-
unni sagði að lagalegar heim-
ildir þyrfti þar ekki til.
Þið Vesturlandabúar gætuð
spurt: Hvað er nýstárlegt við
þetta?
Hvaða máli skiptir þetta okk
ur? Höfum við ekki löngum var
að við því að árásarhætta staf-
ar frá Sovétríkjunum?
Svarið er á þá leið, að Sovét-
ríkin hafa tekið upp nýja árás-
arstefnu, sem ekki er eingöngu
hættuleg vegna efnahagslegrar
og stjórnmálalegrar kúgunar,
heldur vegna þess að um er að
Framhald af bls. 1<