Morgunblaðið - 25.03.1969, Qupperneq 10

* 10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. MARZ 1969
Leiksmiðjan:
Frísir kalla
SÝNING UNNIN í LEIKSMIÐJUNNI
LEIKSTJÓRI: EYVINDUR ERLENDSSON
TÓNSKÁLD: JÓN ÁSGEIRSSON
Signrjón Sigurðarson (Karl Guðmundsson) og Sigurjón Sig-
riðarson (Sigmundur Örn Arngrímsson) sitja undir hamrinum.
Fyrir aftan standa(talið frá vinstri): Edda Þórarinsdóttir,
Ketill Larsen, Margrét Jóhannsdóttir, Níels Óskarsson, Þórhild-
ur Þorleifsdóttir og Arnar Jónsson.
Leiksmiðjan hefur að þessu
sinni gert óvenjulega tilraun.
Meistari hennar, Eyvindur Er-
lendsson, hefur lýst því yfir að
Frísir kalla, sé „sveinsstykkið".
Þá má væntanlega fara að búast
við haglega gerðum gripum úr
smiðjunni. í þetta skipti er lát-
ið nægja að sýna áhorfendum inn
í heim leikhússins sjálfs, starfið
leiðir af sér ýmiskonar tilbrigði
við gamalt stef, kvæðið Skipa-
fregn, eftir Árna Böðvarsson á
Ökrum. Leiksmiðjan vill vera
þjóðleg, þess vegna er ekkert eðli
legra en hún reyni að finna eitt-
hvað varanlegt í því liðna, um-
skapi það að sjálfsögðu, því hér
er ungt fólk á ferð me'ð nýjar
hugmyndir. Eða er ekki svo?
Varla er smiðjan í vandræðum
með efni.
Frísir kalla er skemmtileg leik
sýning og forvitnileg að mörgu
leyti. En í heild sinni er verkið
ekki nógu traust, einkum er það
textinn, samræðurnar, sem draga
úr því að þessi góða viðleitni
sannfæri áhorfandann. Aftur á
móti er flutningur kvæðisins með
því besta, en það sem mesta at-
hygli vekur er hin nýstárlega
sviðsetning, þau brög'ð, sem leik-
ararnir beita til að ná settu
marki, hreyfingarnar, „dansinn".
Auðsýnilega hefur verkið verið
æft af samviskusemi. Leikstjór-
anum tekst að fá leikarana til að
vinna, þeir leggja allir sitt til
málanna, hver með sínum hætti.
Þannig á leiksmiðja að vera.
í Frísir kalla er fjallað um
margt: vandamál leikhúSsins,
Ástralíuferðir, kaupstaðarlíf,
sveitamennsku, drykkjuskap,
skipakomu o. s. frv. Tveir Sigur-
jónar fara í kaupstað, eru fylltir
af búðarlokum og sjódónum,
koma allslausir heim aftur. Á
leiðinni hitta þeir álfa, fá mikil-
mennskubrjálæ’ði, en eru að von-
um sneyptir þegar ævintýrinu er
lokið og konumar krefja þá um
kaupstaðarvarninginn.
Karl Guðmundsson leikur
Sigurjón Sigurðsson, en Sigurjón
Sigríðarson leikur Sigmundur
Örn Arngrímsson. Smiðjunni er
styrkur að Karli Guðmundssyni,
enda er leikur hans það eftir-
minnilegasta í þessari sýningu,
hæfilega skopleg persónugerð
Sigurjóns eldra vekur kátínu
áhorfenda. Sigmundur Örn Arn-
grímsson er að sama skapi vel
til þsss fallinn að túlka hrekk-
lausan og feiminn sveitaungling
og er samleikur hans og Karls
framúrskarandi á köflum. Þótt
ekki væri um aðra persónusköp-
un að ræða en þá Sigurjóna
nægði þáð sýningunni til braut-
argengis.
Arnar Jónsson er líka í essinu
sínu í eftirfarandi hlutverkum:
Tumi, forsöngvari, Finnur undir
Felli, Jófríður Sigurjónsson, búð-
arloki og fífl. Leikaramir fara
allir með fleiri en eitt hlutverk,
en mest reynir á karlmennina í
leiknum Níels Óákarsson og
Kétill Larssen fara laglega með
hlutverk sín, Níels einkum sem
Herkúles og Ketill í gervi niður-
setnings. Sá síðarnefndi á auðvelt
með að leika skopfígúrar, en mál
ið vandast þegar alvara er á
ferðum.
Edda Þórarinsdóttir, Margrét
Helga Jóhannsdóttir og Þórhild-
ur Þorleifsdóttir gera eins mikið
út litlum hlutverkum og auðið
er, sérstaklega Þórhildur, sem
ber af í „dönsum“, eðlilegum og
lifandi leik.
Eins og fyrr segir er þa’ð upp-
setningin, sem gerir Frisir kalla
að sýningu, sem ánægja er að
kynnast. Efnið, boðskapurinn, er
hins vegar svo vanalegt, allt að
því þurrausið, að jafnvel „meist-
arahendur" geta ekki breytt því
í annað en þjóðemislega upp-
rifjun, svolítið barnalega afstöðu
á okkar tímum.
Leiksmiðjunni ber að þakka
fyrir þessa sýningu. Aðstandend-
um hennar hefur skilist, að það
er gæfulegra fyrir þá áð líta í
eiginn barm en eltast við ímynd-
aðan frumleik. Háttur þeirra er
síður en svo ómerkilegur. Hann
vekur tiltrú. Nú er spurningin:
Hvað verður smíðað næst? End-
ist Leiksmiðjunni líf, hefur hún
yfir smiðum að ráða, sem lagt
geta í viðameiri verkefni?
Jóhann Hjálmarsson.
SVEINN KRISTINSSON SKRIFAR UM:

Háskólabíó
Salka Valka
Hátíðarsýning „Edda-film“
Kvikmyndahandrit: Rune Lund
ström
Leikstjóri: Ame Mattsson
Fyrir tæpum þremur árum kom
undirritaður þeirri frómu ósk
á framfæri hér í blaðinu, að kvik
myndin „Salka Valka“, sem hér
var fyrst sýnd veturinn 1954—
1955, þá nýgerð, yrði sýnd hér
aftur við heppilegt tækifæri. Nú
hefi ég — og aðrir þeir, sem
ég kom beiðninni á framfæri fyr-
ir — verið bænheyrður, í sam-
bandi við tuttugu ára afmæli
Edda-film. Það byrjaði afmælis-
hátíðina með sýningu þessarar
fyrstu kvikmyndar sinnar.
Skáldsagan Salka Valka, sem
myndin er gerð eftir, er sem
kunnugt er eitt, af öndvegisverk
um Halldórs Laxness og tíma-
mótabók á rithöfundaferli hans.
Þar kemur hann fyrst fram sem
fullmótaður rithöfundur, eftir að
hafa um meira en áratugsskeið
verið að þjálfa sig ti'l mikilla
listrænna afreka. Er „Vefarinn
mikli frá Kasmír“ frægast og
átakamest þeirra „undirbúnings-
verka“ er hann reit þá. — Sum-
ir telja Sölku Völku jafnvel
bera af öðrum skáldverkum Lax
ness, og er þá mikið sagt. Mér
finnst ekki hægt að gera upp
á milli fremstu verka hans, til
dæmis væri hæpið að telja næstu
skáldsögu hans „Sjálfstætt fólk“
minna listaverk. Þar er sögu ís-
lenzka einyrkjans gerð skil af
jafnmiki'lli smekkvísi og jafnri
samúð og föðurlausu fiskiþorps
stúlkunni, Sölku Völku. — Og
hver vill dæma nýjasta verk
Laxness, söguna af Jóni Prímusi
og Hnallþóru, — skattgreiðend
unum örlátu — minna listaverk
en aðrar kunnugstu skáldsögur
Laxness.
Það hlýtur að vera mikill
vandi, þegar gerðar eru kvik-
myndir eftir stórbrotnum skáld
verkum eins og Sölku Völku,
að skera úr um það, hvaða efn-
isatriðum sögunnar skuli sleppa
og hverjum halda. Ekki er óeðli
legt að skoðanir skiptist um það,
hvort rétt hafi verið að farið
í hverju tilviki. Mér finnst höf-
undur kvikmyndahandritsins hafa
sloppið allvel frá því vanda-
sama verki að sýna meginefni
sögunnar í hnotskurn. —
Að vísu sakna ég ýmissa at-
riða. Til dæmis hefði verið gam
an að sjá á kvikmynd píslar-
göngu Sigurlínu, er hún gekk
fyrir heldri menn á Óseyri í
sögubyrjun og bað um vinnu og
gistingu. Kvíajukki hefði held-
ur ekki verið óvelkominn á lér-
eftið, þótt óþrifalegur væri á
stundum. — Þá hefði verið for-
vitnilegt að sjá og heyra kon-
una óþekktu, sem réri sönglandi
fram í gráðið með hvíta reifa-
strangann sinn. Konuna, sem
Salka sá bara einu sinni á æf-
inni.
Ýmislegt fleira mætti nefna,
sem hefur mikið gildi í skáld-
sögunni, en kemur ekki fram í
kvikmyndinni. En hjá slíku verð
ur ekki komizt við gerð kvik-
myndar.
Ekki get ég samsinnt því, sem
sumir halda fram, að stéttaátök
vanti að mestu eða öllu leyti í
myndina. Þau eru þar kannski
tiltölulega öllu fyrirferðarminni
en í sögunni. Og ekki sérstak-
lega áhrifamikil né dramatízk.
Tengsl þeirra átaka og tilfinn-
inga Sölku gagnvart Arnaldi og
Steinþóri eru ekki jafnfínofin
og í skáldsögunni. En verkföli
eru þó sviðsett, og Beinteinn í
Króknum (Lárus Pálsson) þrum
ar á ógleymanlegan hátt gegn
auðvaldinu og missir við það
annan fótinn, í bili. Þann þýzka
— Kannski hefði mátt leggja
enn meiri áherzlu á stéttaátök í
myndinni. En því má ekki gleyma
að stéttaátök eru ekki nema
einn þáttur þeirrar breiðu þjóð
lífsmyndar, sem sagan bregður
upp.
Því miður verður ekki dregin
fjöður yfir það, að þótt kvik-
myndin geri skóldsöginni sæmi
leg ski'l, í þá veru að gefa dá-
góðan útdrátt af efni hennar, þá
er „eitthvað á sem skortir“ til
að gera hana að því eftirminni-
lega verki, sem hæfi hinni sér-
stæðu, listrænu sögu. Fyrir sjón
um okkar íslendinga, sem kunn-
ugir erum sögunni, er það auð-
vitað megingalli, að nær allir
leikarar eru sænskir, og þó að
kvikmyndin sé að einhverju leyti
tekin hér á landi, þá er í raun-,
inni um sænska kvikmynd að
ræða. — Ekki aðeins hvað tal
snertir, heldur er andrúmsloft
og heildarsvipur myndarinnar
framandlegur.
Þetta er sjálfsagt eðlilegt, því
hinum útlendu leikurum hefur
að vonum gengið illa að tileinka
sér hin séríslenzku einkenni sög
unnar. — Auk þess er það að
sjálfsögðu galli, að í hlutverk
Sölku Völku, fullorðinnar, hef-
ur valizt fíngérð dama, sem
hvergi nærri svarar til þeirra
hugmynda, sem menn munu hafa
gert sér um þessa frægu sögu-
persónu. Þetta er ekki sú Salka
Válka, sem á sínum tíma bjó á
Óseyri við Axarfjörð og var
freklega karlmannsigildi að
burðum, ekki smáfríð, en töfr-
andi fersk og þóttafull og bauð
heiminum byrginn.
Þetta er út af fyrir sig ekki
spursmál um leik, heldur hæfan
lega týpu, rétta manneskju á
réttum stað, og verður að skrif-
ast á reikning þeirra, sem völdu
leikendur í hlutverk. — Þessi
ágalli er auðvitað þeim mun
bagalegri fyrir þá sök, að hér
er um höfuðpersónu myndarinn
ar að tefla. — Kannski mega það
teljast nokkrar málsbætur, að
samkvæmt gróinni hefð eru höf
uðkvenpersónur kvikmynda veru
lega snotrar og fíngerðar dömur.
sneyddar saltfiskangan eða öðr-
um þeim brestum, sem óprýSa
kunna einn mennskan kvenmann.
Aðrir leikendur virðast mér
hæfa dável sínum hlutverkum.
Sigurlina, Arnaldur, Steinþór,
Bogesen, Beinteinn í Króknum.
Þetta fólk gæti allt hafa verið
eitthVað likt því, sem sýnt er í
myndinni. Þótt leikur þess sé að
sönnu naumast nógu sterkur til
að „endurholdga“ svo sérstætt og
magniþrungið skáldverk sem
„Sölku Völku“, þá verður ekki
sagt, að þar séu áberandi „rang-
ir menn á rönigum stöðum", hvað
persónugerð áhrærir.
Þá er ekki annað eftir en
þakka Edda-film fyrir sýning-
una og óska félaginu til ham-
ingju með afmælið. Miðað við
ástæður má segja, að félagið hafi
farið vel af stað með þessari
fyrstu kvikmynd sinni. Það hef
ur ráðizt í mikið og erfitt byrj-
unarverkefni og þrátt fyrir ýmsa
agnúa gert athyglisverða kvik-
mynd.
Að því hlýtur að vísu að líða
— fyrr eða síðar — að gerð
verði ný kvikmynd um Sölku
Vöiku, alíslenzk — erlendum
áhrifum á hinn íslenzka efnivið
með öllu útrýmt. Ef vel tækist
til með kvikmyndahandrit, leik-
stjórn og leik, þá ætti það að
geta orðið kvikmynd á heims-
mælikvarða. — Þeir, sem þá
kvikmynd gera, eiga þá mikið
brautryðjendunum að þakka.
geta bæði lært af mistökum
þeirra og eins hinu, sem þeim
hefur bezt tekizt. — En kannski
verður það Edda-film sjálft, sem
að nýsköpuninmi stendur, þeg-
ar þar að kemur.
Að endingu:
Ég vona að ekki verði látið
við það sitja að sýna mynd þessa
í þrjá eða fjóra daga, eða svo,
að þessu sinni. Ég er þess full-
viss, að þetta er mynd, sem marg
ir þrá að sjá, og ætti að veita
sem flestum tækifæri til þess
með því að sýna hana í nokkru
lengri tíma. — Hún er vel þess
virði. S.K.
BÁRUPLAST
Til notkunar á þök, svalir, skyggni, garðskýli, í milliveggi
kringum sundlaugar og margt fleira.
Fæst í rúllum allt að 20 m löngum eða i plötum. —
Hagstætt verð.
GEISLAPLAST v/Miklatorg, sími 21090.
NÝKOMIÐ
STRAUBRETTI
ELDHÚST RÖPPUR
SKÓGRINDUR
SKÓBAKKAR
J. Þorláksson & Nnrðmnnn hf.