Morgunblaðið - 22.08.1969, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 22.08.1969, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGU'R 22. ÁGÚST 1960 15 T ékkóslóvakía Vorið sem var Cagnbylting eða sósía/ismi með mann/egu yfirbragði? ÞÆR breytinigair, sem gerð'ar vonu á þjóðlífi Ték!kóslóva'kiu ieða dirög lögð að á þeiim átta níántu'öum, sem írjláfllsræðis- stefn'ain fékk að þæóaBit, voru vissulaga róttæ'kair og því ekki miemia eðlliilegt, að merun í aiustxi sem vestri spytrðu sjálfa sig, Ihverlt þjóðféiaigið þar stefndi. Var um umbótaisteifniu aið ræða eða var stefnt að gaigmbylt- ingu? Þeasi spuinniiing Skiptir dkki svo ililtQiu máli. Hefði gaginlbyflltmig verið í að- sigi í TókkótsilóV'alkí'u, hefði feairanislki mátt sfkilja inmrás Sovétir'íkjia'ninia og fyfllgiríkja þéirrai, eruda þótt immrásin hefði umdir öfflum krinigiumistæðum vetrið Skýlauist brot á þjóða- irétti, þar á meöal ðáttenála Sameiinuðu þjóðiamma og því for- dæmainlag iaif þeirri ás’tæðu. En það er emigin ástæðla til þess að álíta, aið igaignibyflltinig hatfi verið 'byrjuð e«ða staðið fyrir dyrum í Tékkóálóvalkíu. Umtoótaisteifn- ian var raunlhæft og eðdifliegtt svar við þeimri niðurlægáinlgu, sem þjóðféiagið var sOkkið L Hún miða'ði aið emdireginmi viðneisn þjóðfélaigsinis í efraahagsliegu og tféiaigsiegu tilliiiti án þeas að snúi'ð isfcyldi á mofetounn hátt ttl þesis, sem nefnit er (kapitaflisfct þjóðfélaig. VORU VÖLD KOMMÚNISTA- FLOKKSINS í HÆTTU? í hvítri bók, sem geifin var út aif félagi sovézferta blaða- marania í Sovétríkjuinium í fyrra, en tjáir fyrirslkipaiðiar opdnlber- ar skoðamir þar nætaliega, er Alexander Dubcek gerið tilrautn iti’l þass að aifisaka og skýra áistæðurniar fynir irm*- riásinini í Tékkóslóvaíkíu. Þar er því hatldið f r am í upphafi, að álköf áróðursheirferð hatfi áltit sér stað atf hálíu aindstæðinga sósíálismiains í því Skyni að kasta rýrð á kommúméstatfflökk Tékkóslóvaikíu, ófraegja hamm og svipta hamrn trauöti a'lmenm- inigs. Svo öfluig hatfi þessi her- feirð verið orð'iin, að „tforyistu- hkntverk kcimmnúnistaÆlokikisiinis“ haifi verið í haétltu og þar mieð hið sósiallísfea þjóðlféliaig. Irun- r'ásin hafi því vetrið naiuðsyn til þess að bjartga kcmmúniLstia- tfllolkki lamidsiinis og toomia í veig tfyrír vaildaitöku amdstæðinga hans. Þessi Skýrinig U'mihvertfir sanraleikainiuim ailigjörlega, það flleiða staðrieyndiitn'ar skýr't í Ijós. í ámsbyrjuin 19©8 var trausit oig 'áfflt f.l'oikksmaininia og aíknemn- inlgis á komimúnistfiatfllioikkmiiim í Tókkóslóvalkíu miiininia en mlolkkru sinmd fyrr. Enria þóflt Ældkfesmenin væru taflsvert á aðra mifflljón í ríki mieð um 14 millj. íbúa, sagði það enga sögu um styrik floikfesinia. Rík óáraægja ininam hamis kom friam í miegnu sininufleyisii félaga flokksinis um máleifini hams. ÖIl um var Ijóst,, að kamimiúnista- flofckutrintn bar ábyrgðina á óframdairás'taindd því, sem rdfcti í þjóðféfliagimiu í féiaigsilegu og efn'ahaggl'egu tiiliti. Þjóðiféliaigs- iskipuílaigið hafði genigið sér til húðar, etf það bafð'i þá niokk- urm itlímiainm leyst mokíkum vanida. Öilum þorra fóllas var þetta einmiig Ijósit, jiaifnt utiarn sem inmian toommúnistiafliokks- ins sj'áHs, enda þótt menn þyrðu ekki að lláta þetta álit sitt í Ijós opi'nlberl'eiga. Þeigar rit freilsi vair komið á og gagnrýni á 'gerðir kommiúnis'tatfflok'ksiiis á 20 ára váldaferli hamis leyfðar, var þar því ekki um rueiinia heift airiaga tilbúraa ófræginigarher- ferð @egn kommúnistafldklknum að ræða, eradia þótt gatgmrýmn á forltiíð fiókksinis væri oft óvæg iin, hiéldu'r vaæ það staðtflesiting á rót'gróinini óáraægju fólks með fyrri stjórniaraðtferðir hams. Alexander Dubeek og stuðm- inigsmiönmium hainis var það full komfliaga 'ljóst, er þeir vooru kommir til valda, að viðreisn komimúnistatfio'kksins yrði að haldaSt í heradur við viðlreisn. þjáðfélagisinis. Eitt mieiginm'ark- mið þeirtra var þvi að stoapa traust aknieinminigis á komimún- iStaiflloikfliinium. Sú fullyrðiinlg; að Dutoeek hatfi látið það viðlgamig ast, að látlaiust væri giraifið und am ál'ilti kommúnistatffloíkfcsins, fær því etoki s'taðizit. Bn til þess að skapa trauiát á flok'knum vairð að segja Skilið við mistök fortíðarámmiar. í því Ijósi miá finrnia alla skýónigu á frj'álsiræðishreyfi'nigunini. Hún fól í sér fráhvamf frá ófreilsi og V'áldnlíffsiu Æortíðarinmiar til sj'álf sö'göiuBtu miaininréttindia og til- maunir itil iausmar á efraahaigls- vainidamáluim lamidsiinis, sem blöstu hvarvetnia við. Árangur stefnu Dubceks lét éktoi heldur á sér starada. Eftir því sem f'rjálsræðáislhrieyfinigin efldist, jótost vegur 'toamimúiniista flotoksinis og Duiboek sjállfur öðl aðiist vimsældir, sem niáðu efclki til fickkismiaminia eimraa heldur elkki isíður itliil l'aindsmiainiraa yfir- ’ieitit og áttu sér eklki dæmi í raökkru öðiru komimiúniiisitaæíki. Áhrif komimúnistafio'klkisins hafa seminiile'ga alldrei verið meiri í TékkóSlóvalkiíu. Hiinm al m.enirai þe'gra tók að líta á komm únistafOolkkiinm sem brjósitvönn flr.aimifairia í þjóðiféliagiirau. Þar Slcipti. litllu mfá'li sú gagmirýni, sem fram hatfði koimið é sfeugga lega fortíð flokksinls. Fólk hugs aði mieð sér: Þjóðféllaig forfíðar iinir.iair var ökruimiSkælirag á þjóð- f él aigilkeinmiragum sásíallismamis. Nú fyrst sjáum við sósíalism- amn í tfnamkvcemd. Frjálsar Skoðaniatoaminiamir á vestrænia vísu, sýmdu ótvírætt huig alm'Onin.inigis. Yfirgraæfandi iraeiriihiuiti fólks vi'Itdi ékki segja Skilið við hið sósíalistíska þjóð- 3. GREIN NIDURLAC félaig og iraraleiða toapitallism.a að nýju. SÉRSKOÐANIR — MINNIHLUTA SKOÐANIR Meigirabreyitlingiin á Skipullaigi komimiúnlLstatflokksins var sú, að lýðræði var komið á imman hans. SérSkoðanir og miimmi hluta Stooðamiir þar skyldu öðl- aslt flutfl'kominin rétt á sér og frá þeim Skýrt og þær tefcniar til umræðu á opinlberum vetit- varnigi jiafnlt seim stefraa og sjórn arrnið flo'kksforyetuiraniar. Við vafl mamiraa í trúraaðarstöður iraniain floto'ksins í fr.aimitíðinmi Skyldi gefast kostur að kjósa raýjia mieran meö nýjar Skoðam- ir, ef fllökksmöninum sýndiisit svo, því að slíkar kosraimigar áttu að íara flram leymifleiga og mairgir gátu verið þaæ í flram- boði. Rétituæinin til aradstöðu inm an flotoksims átti þarnmig að variða tryggður. Bkkert hatfði hinis vegaæ bom ið flram, sem benti til þess, að leyfla ætti aðra stjórnimáfla- fioikka, sem tekiið gætlu vafldið flrá toommiúnistafióklkinlum. Bn/g inin leált í alvönu á svok'alfflaðam „Sósíiáli'Stalfliokk" og „Þjóðar- flókk“, sem báðir Störfluðu mieð kammúnistaflotoknium inmiam svcraeflndar Þjóðfylkinigar sem araraað ©n leppa koaramúmásta- fiokksinia, sem fenigju að sltiarfa að mafni til í því Skyini að gefa stjórramálafllíifi laindisinis lýðræð ilslegri svip. Hiitlt var fljóst, að heimiildim til amdstöðu iininain kommiúmista flokksiras gait hatft í för mieð sér áðuir óþekkt vamdamláll fyrir haran. Hver gat vitalð, iraema slík amdstiaða yrði svo vel sfcipu- lögð, að þar yrðli í reynd um anima'n s'tjámm'álatfloklk að ræða Þessa þróum ætlluðu flrjállsrœð isisiranar flriaimitíðiinini að Sbena úr um. Þar sem þeir bötfðu urad ir'tökin í tflokkrauim og þjóðlféiaig irau, gátu 'þeir gripið í beizllið, hveraær sem þeim sýnldist. Þeir vissu sem var, aið þeiir voru að gena þjóðféliagstil'rauiniir og sumt igat reynzt vel en ammað miður. Ýmisair h'eimdlldlir seigja þó, aö sumir helzjtu floryStu- meran frjálisræðisllnrieiytfingariinm- ar baifi verið búnir að l'álta i lljós þá Skoðuin að iftLl þeiss að tryggjia lýðræðið, yirði að heim ila, að öðrum stjórmm/álaifllolkk- um væri komið á fló't, em þeir yrðu að sjálfsögðu að vera sósí aiistiskir, þ.e. viðh'alldia yfirráða rétti iríkisváldsinis ytfir firam- leiðsl'uitælkj'uinium. í almeminum fcosniniguim yriði siíðan að vera uininit aið velljia á milllli firamhjóð eruda þessana fflóktaa. FÉLAGSLEGAR UMBÆTUR Breytiragar þær í átt til al- menirara mainmréttinda, sem áttu sér stað í frjálsræðislþróuminni, voru hvað eftintetotarveirðas'ti 'þáttur beiniraar. Áharzllam sem lögð var á 'áimieinin' maininrétt- iradi, sýrair bezt, hvermiig ástamd ið var í lairadiiniu áðlur. Hér Skulu þessar breytingar raflrtar í stuttu rnáli. Áður hefur verið miranzt á 'Skoð'ainia- og tjánAnigartfrielllsið í landiinu. í iök marzmián/aðar í fynra Var komið á prerufifnelsi í laradirau. Bilöðim 'tóku upp sjáltf- stæða latfstöðu gaigravant stjómn- arvölduraum og gagnrýnn á þaiu varð að sjállflsögðum hlluit. Fumd arfrellsii var komið á. í sjón- vairpi og útvarpi hófulSt opim- Skáar umræður um mláieifm, sem ekki m'átti miraraast á. Ferðalfirieilsi vair komið á. Hver máitti faira hveirt á lamri, sem hanm vildi, ef hanm aðeinB átti fé tii, enda þótit það væri eirtfið leitoum buiradið að fiara til ammi- airra laindia, því að igjialideyrir sá, sem uinirat var að flá til Siíkra fertðailaga var afar itiattomiarkað- ur. En því oflflu gjeldieyrisieirtfið- leitoar laradsiras, ek!ki vilji stjórm arvaldia til þess að heftia ferðia lög þeigniainraa. Þá voru breytiragar þær, sam 'geröiar varu á rétiiartfari laindis- ins einm róttæskaisti þáttur um- bótlEistelf'nuinmiar. Tékkósilóvafltía var geirð að rébtarriki að nýju; Bftirilieiðiis áiti að vera ókleilft að handtaka niokkúmn fyrirvaria lauiS't og haida banum famigels- uðum laragtímium samian, einis og áður bafði tíðkiazt, án þess að viðtocimiatndi fiemgi vitmiaskju um, hvað ihonium væri getfið að sölk í raiuin og veru og mál hains látið koma fyrir róbt. — Dómsvaildið átiti .að vera að- igireinit f r'á póiitístoa valid'iniu og óháð því. Hver, sam harad'tiek- iran var, átti að eiiga hekntiirngu á því, að miál hairas yirði ilátið kama fialflanliaust fyirir rétlt, þar sem óhluitdiræguir dómari kvæði upp röksturidan úrskutrð eða dóm í máili hairus. Mál þúisuindia maminia, sem voru tekm upp að mýju, þedm veitt uppreisn æru og auk þess grei'ddar Skaðabætur fyrir áorð ið misrétlti, efltir því sem uiranit var að gera slítot mieð fé. Þá var trúarbraigðatfine’lisi kom ið á að nýju og presitar lamds- ins tóku afltuir við emtoættum þeim, sem þeir höfðu verið 'hraktir úr. Menmirngairfireflisi var einini'g komið á. Féflög álhuiga- fölks á marigvísleigum sviðum tdtou að sfiarfla að nýju. Ota Sik PRÓFESSOR OTA SIK OG EFNAHAGSLEGAR UMBÆTUR Helzti höfiu.ndur og tal'smað- ur eíniahiaigsumtoóta í Téllíkósíló- vakíu var prófessor Otia Siflc, sem vair varaiforisæitisráðherra, þeigar inrarásin var gerð. í bólk, sem komið hefur út eftiir harun oig á ensku niafiraiist „The Plain amid 'tlhe Maniket uinder Sociall- ilsm“ hafur haran geirt gredin fyrir umtoó'.iatil'löigum siínum og j'atfnifriamt berat á, hvens vegina efiraahiaigslíf flaradis bainis var svo illlia kiomið og rauin ber vitini og llíf'Skjör þar svo rýr. Hanin beradir m. a. á, að í Tékkóslóvakíu hiatfi marigar veiksmiðjuir svo lélegan véla- búraað oig úrelfiam, að þær gelti efcki firaimlei-tt vörur eða skap- að vörugæði mieð sama kostin- aðarverði og þekkist aminiars Framhald á bls. 19 Eftir Magnús Sigurðsson Harmleikur Tékkóslóvakíu. — Þessi mynd segir meiri sögu en nokkur orð. Hún var tekin í innrásinni í fyrra og tjáir ÖU vonbrigði, allan harmleik Tékkóslóvakíu. Grátandi konan held- ur á mynd af Ludvik Svoboda forseta og Alexander Dubcek þáverandi leiðtoga kommúnistaflokksins í hendinni. — dæmdir höfðu vemið saM'aiusir,

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.