Morgunblaðið - 22.08.1969, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGU'R 22. ÁGÚST 1960
15
T ékkóslóvakía
Vorið sem var
Cagnbylting eða sósía/ismi með mann/egu yfirbragði?
ÞÆR breytinigair, sem gerð'ar
vonu á þjóðlífi Ték!kóslóva'kiu
ieða dirög lögð að á þeiim átta
níántu'öum, sem írjláfllsræðis-
stefn'ain fékk að þæóaBit, voru
vissulaga róttæ'kair og því ekki
miemia eðlliilegt, að merun í aiustxi
sem vestri spytrðu sjálfa sig,
Ihverlt þjóðféiaigið þar stefndi.
Var um umbótaisteifniu aið ræða
eða var stefnt að gaigmbylt-
ingu? Þeasi spuinniiing Skiptir
dkki svo ililtQiu máli.
Hefði gaginlbyflltmig verið í að-
sigi í TókkótsilóV'alkí'u, hefði
feairanislki mátt sfkilja inmrás
Sovétir'íkjia'ninia og fyfllgiríkja
þéirrai, eruda þótt immrásin hefði
umdir öfflum krinigiumistæðum
vetrið Skýlauist brot á þjóða-
irétti, þar á meöal ðáttenála
Sameiinuðu þjóðiamma og því for-
dæmainlag iaif þeirri ás’tæðu. En
það er emigin ástæðla til þess að
álíta, aið igaignibyflltinig hatfi verið
'byrjuð e«ða staðið fyrir dyrum
í Tékkóálóvalkíu. Umtoótaisteifn-
ian var raunlhæft og eðdifliegtt svar
við þeimri niðurlægáinlgu, sem
þjóðféiagið var sOkkið L Hún
miða'ði aið emdireginmi viðneisn
þjóðfélaigsinis í efraahagsliegu og
tféiaigsiegu tilliiiti án þeas að
snúi'ð isfcyldi á mofetounn hátt ttl
þesis, sem nefnit er (kapitaflisfct
þjóðfélaig.
VORU VÖLD KOMMÚNISTA-
FLOKKSINS í HÆTTU?
í hvítri bók, sem geifin var
út aif félagi sovézferta blaða-
marania í Sovétríkjuinium í fyrra,
en tjáir fyrirslkipaiðiar opdnlber-
ar skoðamir þar nætaliega, er
Alexander Dubcek
gerið tilrautn iti’l þass að aifisaka
og skýra áistæðurniar fynir irm*-
riásinini í Tékkóslóvaíkíu. Þar er
því hatldið f r am í upphafi, að
álköf áróðursheirferð hatfi áltit
sér stað atf hálíu aindstæðinga
sósíálismiains í því Skyni að
kasta rýrð á kommúméstatfflökk
Tékkóslóvaikíu, ófraegja hamm
og svipta hamrn trauöti a'lmenm-
inigs. Svo öfluig hatfi þessi her-
feirð verið orð'iin, að „tforyistu-
hkntverk kcimmnúnistaÆlokikisiinis“
haifi verið í haétltu og þar mieð
hið sósiallísfea þjóðlféliaig. Irun-
r'ásin hafi því vetrið naiuðsyn
til þess að bjartga kcmmúniLstia-
tfllolkki lamidsiinis og toomia í veig
tfyrír vaildaitöku amdstæðinga
hans. Þessi Skýrinig U'mihvertfir
sanraleikainiuim ailigjörlega, það
flleiða staðrieyndiitn'ar skýr't í
Ijós.
í ámsbyrjuin 19©8 var trausit
oig 'áfflt f.l'oikksmaininia og aíknemn-
inlgis á komimúnistfiatfllioikkmiiim í
Tókkóslóvalkíu miiininia en
mlolkkru sinmd fyrr. Enria þóflt
Ældkfesmenin væru taflsvert á
aðra mifflljón í ríki mieð um 14
millj. íbúa, sagði það enga
sögu um styrik floikfesinia. Rík
óáraægja ininam hamis kom friam
í miegnu sininufleyisii félaga
flokksinis um máleifini hams. ÖIl
um var Ijóst,, að kamimiúnista-
flofckutrintn bar ábyrgðina á
óframdairás'taindd því, sem rdfcti
í þjóðféfliagimiu í féiaigsilegu og
efn'ahaggl'egu tiiliti. Þjóðiféliaigs-
iskipuílaigið hafði genigið sér til
húðar, etf það bafð'i þá niokk-
urm itlímiainm leyst mokíkum
vanida. Öilum þorra fóllas var
þetta einmiig Ijósit, jiaifnt utiarn
sem inmian toommúnistiafliokks-
ins sj'áHs, enda þótt menn
þyrðu ekki að lláta þetta álit
sitt í Ijós opi'nlberl'eiga. Þeigar rit
freilsi vair komið á og gagnrýni
á 'gerðir kommiúnis'tatfflok'ksiiis á
20 ára váldaferli hamis leyfðar,
var þar því ekki um rueiinia heift
airiaga tilbúraa ófræginigarher-
ferð @egn kommúnistafldklknum
að ræða, eradia þótt gatgmrýmn
á forltiíð fiókksinis væri oft óvæg
iin, hiéldu'r vaæ það staðtflesiting
á rót'gróinini óáraægju fólks með
fyrri stjórniaraðtferðir hams.
Alexander Dubeek og stuðm-
inigsmiönmium hainis var það full
komfliaga 'ljóst, er þeir vooru
kommir til valda, að viðreisn
komimúnistatfio'kksins yrði að
haldaSt í heradur við viðlreisn.
þjáðfélagisinis. Eitt mieiginm'ark-
mið þeirtra var þvi að stoapa
traust aknieinminigis á komimún-
iStaiflloikfliinium. Sú fullyrðiinlg; að
Dutoeek hatfi látið það viðlgamig
ast, að látlaiust væri giraifið und
am ál'ilti kommúnistatffloíkfcsins,
fær því etoki s'taðizit.
Bn til þess að skapa trauiát á
flok'knum vairð að segja Skilið
við mistök fortíðarámmiar. í því
Ijósi miá finrnia alla skýónigu á
frj'álsiræðishreyfi'nigunini. Hún
fól í sér fráhvamf frá ófreilsi og
V'áldnlíffsiu Æortíðarinmiar til sj'álf
sö'göiuBtu miaininréttindia og til-
maunir itil iausmar á efraahaigls-
vainidamáluim lamidsiinis, sem
blöstu hvarvetnia við.
Árangur stefnu Dubceks lét
éktoi heldur á sér starada. Eftir
því sem f'rjálsræðáislhrieyfinigin
efldist, jótost vegur 'toamimúiniista
flotoksinis og Duiboek sjállfur öðl
aðiist vimsældir, sem niáðu efclki
til fickkismiaminia eimraa heldur
elkki isíður itliil l'aindsmiainiraa yfir-
’ieitit og áttu sér eklki dæmi í
raökkru öðiru komimiúniiisitaæíki.
Áhrif komimúnistafio'klkisins
hafa seminiile'ga alldrei verið
meiri í TékkóSlóvalkiíu. Hiinm al
m.enirai þe'gra tók að líta á komm
únistafOolkkiinm sem brjósitvönn
flr.aimifairia í þjóðiféliagiirau. Þar
Slcipti. litllu mfá'li sú gagmirýni,
sem fram hatfði koimið é sfeugga
lega fortíð flokksinls. Fólk hugs
aði mieð sér: Þjóðféllaig forfíðar
iinir.iair var ökruimiSkælirag á þjóð-
f él aigilkeinmiragum sásíallismamis.
Nú fyrst sjáum við sósíalism-
amn í tfnamkvcemd.
Frjálsar Skoðaniatoaminiamir á
vestrænia vísu, sýmdu ótvírætt
huig alm'Onin.inigis. Yfirgraæfandi
iraeiriihiuiti fólks vi'Itdi ékki segja
Skilið við hið sósíalistíska þjóð-
3. GREIN
NIDURLAC
félaig og iraraleiða toapitallism.a
að nýju.
SÉRSKOÐANIR —
MINNIHLUTA SKOÐANIR
Meigirabreyitlingiin á Skipullaigi
komimiúnlLstatflokksins var sú, að
lýðræði var komið á imman
hans. SérSkoðanir og miimmi
hluta Stooðamiir þar skyldu öðl-
aslt flutfl'kominin rétt á sér og frá
þeim Skýrt og þær tefcniar til
umræðu á opinlberum vetit-
varnigi jiafnlt seim stefraa og sjórn
arrnið flo'kksforyetuiraniar. Við
vafl mamiraa í trúraaðarstöður
iraniain floto'ksins í fr.aimitíðinmi
Skyldi gefast kostur að kjósa
raýjia mieran meö nýjar Skoðam-
ir, ef fllökksmöninum sýndiisit
svo, því að slíkar kosraimigar
áttu að íara flram leymifleiga og
mairgir gátu verið þaæ í flram-
boði. Rétituæinin til aradstöðu inm
an flotoksims átti þarnmig að
variða tryggður.
Bkkert hatfði hinis vegaæ bom
ið flram, sem benti til þess, að
leyfla ætti aðra stjórnimáfla-
fioikka, sem tekiið gætlu vafldið
flrá toommiúnistafióklkinlum. Bn/g
inin leált í alvönu á svok'alfflaðam
„Sósíiáli'Stalfliokk" og „Þjóðar-
flókk“, sem báðir Störfluðu mieð
kammúnistaflotoknium inmiam
svcraeflndar Þjóðfylkinigar sem
araraað ©n leppa koaramúmásta-
fiokksinia, sem fenigju að sltiarfa
að mafni til í því Skyini að gefa
stjórramálafllíifi laindisinis lýðræð
ilslegri svip.
Hiitlt var fljóst, að heimiildim
til amdstöðu iininain kommiúmista
flokksiras gait hatft í för mieð sér
áðuir óþekkt vamdamláll fyrir
haran. Hver gat vitalð, iraema slík
amdstiaða yrði svo vel sfcipu-
lögð, að þar yrðli í reynd um
anima'n s'tjámm'álatfloklk að ræða
Þessa þróum ætlluðu flrjállsrœð
isisiranar flriaimitíðiinini að Sbena
úr um. Þar sem þeir bötfðu urad
ir'tökin í tflokkrauim og þjóðlféiaig
irau, gátu 'þeir gripið í beizllið,
hveraær sem þeim sýnldist. Þeir
vissu sem var, aið þeiir voru að
gena þjóðféliagstil'rauiniir og
sumt igat reynzt vel en ammað
miður. Ýmisair h'eimdlldlir seigja
þó, aö sumir helzjtu floryStu-
meran frjálisræðisllnrieiytfingariinm-
ar baifi verið búnir að l'álta i
lljós þá Skoðuin að iftLl þeiss að
tryggjia lýðræðið, yirði að heim
ila, að öðrum stjórmm/álaifllolkk-
um væri komið á fló't, em þeir
yrðu að sjálfsögðu að vera sósí
aiistiskir, þ.e. viðh'alldia yfirráða
rétti iríkisváldsinis ytfir firam-
leiðsl'uitælkj'uinium. í almeminum
fcosniniguim yriði siíðan að vera
uininit aið velljia á milllli firamhjóð
eruda þessana fflóktaa.
FÉLAGSLEGAR
UMBÆTUR
Breytiragar þær í átt til al-
menirara mainmréttinda, sem áttu
sér stað í frjálsræðislþróuminni,
voru hvað eftintetotarveirðas'ti
'þáttur beiniraar. Áharzllam sem
lögð var á 'áimieinin' maininrétt-
iradi, sýrair bezt, hvermiig ástamd
ið var í lairadiiniu áðlur. Hér Skulu
þessar breytingar raflrtar í
stuttu rnáli.
Áður hefur verið miranzt á
'Skoð'ainia- og tjánAnigartfrielllsið í
landiinu. í iök marzmián/aðar í
fynra Var komið á prerufifnelsi í
laradirau. Bilöðim 'tóku upp sjáltf-
stæða latfstöðu gaigravant stjómn-
arvölduraum og gagnrýnn á þaiu
varð að sjállflsögðum hlluit. Fumd
arfrellsii var komið á. í sjón-
vairpi og útvarpi hófulSt opim-
Skáar umræður um mláieifm,
sem ekki m'átti miraraast á.
Ferðalfirieilsi vair komið á. Hver
máitti faira hveirt á lamri, sem
hanm vildi, ef hanm aðeinB átti
fé tii, enda þótit það væri eirtfið
leitoum buiradið að fiara til ammi-
airra laindia, því að igjialideyrir sá,
sem uinirat var að flá til Siíkra
fertðailaga var afar itiattomiarkað-
ur. En því oflflu gjeldieyrisieirtfið-
leitoar laradsiras, ek!ki vilji stjórm
arvaldia til þess að heftia ferðia
lög þeigniainraa.
Þá voru breytiragar þær, sam
'geröiar varu á rétiiartfari laindis-
ins einm róttæskaisti þáttur um-
bótlEistelf'nuinmiar. Tékkósilóvafltía
var geirð að rébtarriki að nýju;
Bftirilieiðiis áiti að vera ókleilft
að handtaka niokkúmn fyrirvaria
lauiS't og haida banum famigels-
uðum laragtímium samian, einis
og áður bafði tíðkiazt, án þess
að viðtocimiatndi fiemgi vitmiaskju
um, hvað ihonium væri getfið
að sölk í raiuin og veru og mál
hains látið koma fyrir róbt. —
Dómsvaildið átiti .að vera að-
igireinit f r'á póiitístoa valid'iniu og
óháð því. Hver, sam harad'tiek-
iran var, átti að eiiga hekntiirngu
á því, að miál hairas yirði ilátið
kama fialflanliaust fyirir rétlt, þar
sem óhluitdiræguir dómari kvæði
upp röksturidan úrskutrð eða
dóm í máili hairus.
Mál þúisuindia maminia, sem
voru tekm upp að mýju, þedm
veitt uppreisn æru og auk þess
grei'ddar Skaðabætur fyrir áorð
ið misrétlti, efltir því sem uiranit
var að gera slítot mieð fé.
Þá var trúarbraigðatfine’lisi kom
ið á að nýju og presitar lamds-
ins tóku afltuir við emtoættum
þeim, sem þeir höfðu verið
'hraktir úr. Menmirngairfireflisi var
einini'g komið á. Féflög álhuiga-
fölks á marigvísleigum sviðum
tdtou að sfiarfla að nýju.
Ota Sik
PRÓFESSOR OTA SIK OG
EFNAHAGSLEGAR
UMBÆTUR
Helzti höfiu.ndur og tal'smað-
ur eíniahiaigsumtoóta í Téllíkósíló-
vakíu var prófessor Otia Siflc,
sem vair varaiforisæitisráðherra,
þeigar inrarásin var gerð. í bólk,
sem komið hefur út eftiir harun
oig á ensku niafiraiist „The Plain
amid 'tlhe Maniket uinder Sociall-
ilsm“ hafur haran geirt gredin
fyrir umtoó'.iatil'löigum siínum og
j'atfnifriamt berat á, hvens vegina
efiraahiaigslíf flaradis bainis var svo
illlia kiomið og rauin ber vitini og
llíf'Skjör þar svo rýr.
Hanin beradir m. a. á, að í
Tékkóslóvakíu hiatfi marigar
veiksmiðjuir svo lélegan véla-
búraað oig úrelfiam, að þær gelti
efcki firaimlei-tt vörur eða skap-
að vörugæði mieð sama kostin-
aðarverði og þekkist aminiars
Framhald á bls. 19
Eftir Magnús Sigurðsson
Harmleikur Tékkóslóvakíu. — Þessi mynd segir meiri sögu
en nokkur orð. Hún var tekin í innrásinni í fyrra og tjáir ÖU
vonbrigði, allan harmleik Tékkóslóvakíu. Grátandi konan held-
ur á mynd af Ludvik Svoboda forseta og Alexander Dubcek
þáverandi leiðtoga kommúnistaflokksins í hendinni. —
dæmdir höfðu vemið saM'aiusir,