Morgunblaðið - 23.10.1969, Qupperneq 12

12
MQRGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR ZS. OKTÓBBR 10»
Afmœlisrabb
við Bjarna
á Laugarvatni
áttræían
— Já, já. Við voruim líka hreiklkjóttir, þegar við
vorum strákar. Ég get á aftir sagt þér dæmi um það.
Það er Bjarni Bjarnason, fynrum Skólastjóri á
Laugarvatni, sem er að segja mér frá ses/kuárum sín-
um. Ég brá mér í (heimsókn til hans í tiletfni þess, að
í dag er 'hann áttræður. Ég hef heyrt um það alknarg-
ar sögiur, hvemig Bjami brást við, þegar strákar
voru baldnir í slkóla 'hjá honum. Stundum lét hann
sem hann vissi efltíki um atvik. Reyndi að leiða það
til lyikta án þess miíkið bæri á. En hann síkorti aldrei
ákilning á því að strákar em að eðlisfari gáslkatfullir
og stundum leiðir gáskinn þá út í öfgar. Inn við bein-
ið held ég, og hefir raunar kkilizt, að Bjarni hafi
hálft í hvoru haft gaman af þessu, jafnvel þótt gam-
anið tælki ögn að grána.
Bjarni sagði strax við mig að við skyldum efltíki
dveljast að ráði við Laugarvatn. Það vaeri búið að
margtryggja svo hlut hans að því máli öllu. Ég bað
hann að lofa okkur að stikla á staksteinum úr lítfi
hans. Við áttum auðvelt með að sigla tfyrir öll stjóm-
málasiker og í þeim efnum étur sjáltfsagt hvor oíkkar
sitt hér eftir sem hingað til.
En aðdáun Bjarna á afrekum verður sennilega sá
þátturinn, sem mér verður minnisstæðastur, bæði af
fyrri kynnum okkar og þessu tiltölulega stutta sam-
tali. Það verður aldrei frá Bjama sjáltfum tekáð, að
hann er atfreksimaður. Hann hefir alltatf verið glím-
inn — á öllum sviðum. Hin tforna íþrótt, sem hann
dáði ungur og sem gerði hann að glímukóngi og
meistara þeirrar listar, varð ekki aðeins honum til
frama á glímuveilinum, þar sem snerpa og kratftar
réðu ríkjum, 'heldur og í lífinu sjálfu, á orðsins og
andans glímuvelii. Hann ber eikkert á móti því að
hann hafi stundum hallað sér nokkuð fram á þeim
velli. Hann sagði jafnvel um merkan andstæðing sinn
á stjórnmálasviðinu og sjálfan sig: „Við beittum
hvorn annan fláttskap eins og við gátum“.
Glímuna mótaði Bjami eftk andstæðing sínum og
auðvitað leitaði hann allra bragða til að vinna.
Bjami baðaði eíkki á neinum rósum í uppvextinum.
Þó var faðir hans í sæmilegum etfhum og hann svalt
aldrei, enda hefir það kamið sér vel fyrir jafn kröfu-
harðan skrokk við sjálfan sig. En hann var aðeins
sjö ára, þegar hann missti föður sinn. Faðir hans
hatfði verið atorkumaður, átti allgott bú í Landeyj-
um og gerði út bát frá Landeyjarsandi og var for-
maður á honum sjálfur. Faðir hans var Landeying-
ur, Bjarni Guðmundsson, en móðir Vigdís Bergsteins-
dóttÍT frá Torfastöðum í Fljótshlíð og var faðir henn-
ar fjórði maður frá Bjarna Halldórtssyni, frá hverjum
Víkingslækjarætt er ralkin.
Móðir Bjarna giftist aftur Þóroddi Sigurðssyni, og
fluttust þau út í Flóa. En ekki nutu þau hans lengi,
því hann dó árið, sem Bjami var fermdur. Þar
með var Bjarni orðin forsjá heimilisins, hinn eldri
tveggja bræðra, en systur tvær farnar að heiman.
Bjarni hafði unun af vinnu og átökum við lífið.
'Hann var því heimili sínu gagnsamur, en móðir
hans bjó efkkja í nokkur ár.
Þriðju systurina átti Bjarni og var hún nokkm
eldri en 'hann og giftist Guðmundi Jónssyni frá Út-
verkum á Skeiðum. Þau mágur hans og systir hófu
nokkru síðar búskap að Auðgholti í Ölfusi, og þang-
að fluttist móðir þeirra Bjama ásamt honum og
yngra bróður hans, er síðar fór til Ameríku og er nú
látinn fyrir 10 ámm. Bjarni var svo í fjölda mörg
ár kenndur við bústað systur sinnar og kallaður
Bjami frá Auðsholti.
Þegar stjúpi Bjarná lá banaleguna kom móðir
hans honum tiil æskuvinkonu sinnar, Soffiu Skúla-
dóttur og manns hennar, Gunnlaugs Þonsteinssonar
á Kiðjabergi. Sotflfía v-ar dóttir séra S'kúla á Breiða-
bólstað í Fljótshlíð. Þetta telur Bjarni eitt atf stærstu
hamihgjuljósum lítfs sínis. Soffía var sem önnur móð-
ir hans allt meðan hún lifði og böm hennar lífstíðar-
vinir ‘hans. Bjarni fór að Kiðjabergi til námis og það-
an til séra Brynjólfs á Ólafsvöllum til vikudvalar
fyrir feriminguna. Bjarni segir séra Brynjóltf hafa
verið góðan þeim börnunum, og hann Ikvaðst ekkert
hafa séð við hann sikringilegt, þótt um þann mæta
mann séu margar gamansögur.
Veturna 1907-8 og 1908-9 var Bjarni í Flensborgar-
skóla, en aðeins fram 1 marz báða veturna og tók
þaðan eikki gagnfræðapróf. Bróðir hans var þar líka
og lauik prótfi. En með vertíðarbyrjun í marz fór
Bjarni til Þorlákshatfnar til sjóróðra. Efnahagurinn
krafðist þess. Hann hafði fyrir skólagönguna róið eina
vertíð í Þorlákshöfn.
En nú slkulum við láta Bjarna segja ofurilítið frá
sjóróðrum í Þorlákshöfn á fyrsta áratugnum etftir
aldamótin:
— Hún var í senn harðsótt og skemmtil’eg, segir
Bjcuni. — Ég veit enga vinnu verri eða ertfið-
ari, en greiða gaddaða lóð upp úr stömpum og beita
hana. Framan af var ég liiíka sjóveikur. En á istund-
um komu skemmtilegir dagar. Þá var glímt og farið
í leiki. Þá var ég vel hlutgengur. Keppt var milli
skipshatfna og einnig milli Suðurvarar og Norður-
varar. í vertstöðinni ríktu merkilegar hetfðir og þar
var ákafliega fastmótað Skipulag á öllu. Skipshafnir
héldu saman og eklkert ’komst upp á milli þeirra út
á við, þótt erjur væru stundum í sjóbúðinni.
Ávallt var farið ákaflega dult með hvenær róa
skyldi. Man ég að eitt sinn var ég við brunminn að
sækja vatn til að hita kaffið, en það var eina vætan,
sem framreidd var í sjóbúðunum, aldrei eldaður
grautur eða votamatur. Kom þá til mín strákur, sem
með akkur var og kippti í hamdlegg mér. Eftir að
hann hafði gert það moiklkrum simnum, sfcildist mér
að nú ætti að róa og átti ég að fara heim í búð ag
sjóklæðast. Þetta mátti hann þó ekki segja upphátt,
því 'hinir máttu ekfcert vita. Ég drattaðist þá heirn í
búð, gekk letilega með 'hendur í vösum og 'lét engan
asa á mér sjá. Engan mátti renna grun í hvað til
stóð. Svo mikið haifði ég þegar lært í sjómemnskunmi.
Þegar svo formaðurinn birtist algallaður fyrir utan
búðina með slkipshöfm sina, varð mikið fjaðratfok í
verstöðinni. Aildr tóku að búast í róður.
Aldrei vandist ég grútarbrælunni í sjóbúðinni, en
hún var mikil aif sjóklæðunum. Eitt sinn hengdi
Skipsfélagi minn í næsta rúmi upp nýáborna brók
við höfðalagið mitt, en það gat ég elklki þolað, og
varð hún að tfara. Aldrei vandiist ég 'heldur svækj-
unni sem lagði volga upp um hálsmálið á stalkknum,
þegar ég tók bakföllin við róðurinn og það stremgdist
á stákiknum yfir brjóstið. Þá lagði volga grútarfýluna
fyrir vit mér.
Aldrei áttu la'gsmenn samt í erjum, en svo vorum
við nefndir tveir og tveir, sem deildum saman
rek'kju. Lagsi minn var gamalreyndur sjómaður og
mikill vinur minn. Hann var vel hagorður og ætti
ég einhvers að hefna, sem ég fék'k ekki ráðið við,
borgaði hann fyrir stráfcimn með meinllegri skammar-
vísu um þann er hlut átti að máli. Urðu fyrir það
færri til að bekkjast til við mig,
Þegar komið var að landi var aflanum skipt svo
sem venja var og fengu þá lagsmenn hlut sinn sam-
an í einum bing. Við sikiptum honum svo á milli
okkar. Að því laknu var gert það sem kallað var að
„taka á“. Var það gert amnað 'hvort með því að
leggja hnítf milli hrúganna, kasta þar vettlingi, eða
standa fæti milli þeirra. Sneri annar sér þá undan
og var spurður hvort hann vildi blað eða skatft, eif
hnífur var í milli, lófa eða laska, etf vettlingur var,
hæl eða tá, ef fótur var milli. Féfcfc maður þannig úr
því Skorið hvora hrúguna maður átti.
Og auðvitað vorum við hrekkjóttir, og þá náttúr-
lega helzt strákarnir. Húsbóndinn í Höfninni (Þor-
lákshöfn) var þá aldurhniginn og 'hét Jón Áimasan.
Var hann stakur grínisti samfara sinni virðulegu al-
vöru.
Eitt sinn þurfti ég að hrekkja félaga minn, setti
kaffifcorg í fant og ætlaði að damba á hann. En hann
sá hvert stetfndi og tók til tfótanna út úr búðinni.
Ég á eftir og lét ’korginn fara á eftir honurn. í sama
mund kom Jón fyrir búðarhornið og lenti korgurinn
í andlit honum. Hann lét sér hvergi bregða, en auð-
vitað varð ég Skelfingu lostinn, því allir báru virð-
ingu fyrir Jóni. Jón nuddaði kongnum nú um allt
andlit sér þar til hann varð kaftfibrúnn í framan;
gefck síðan í búðina og sagði við formann ofcfcar: „Já,
svona fara nú strákarnir þínir með mig“. Auðvitað
varð af þessu eintómt gaman. En þetta lýsir Jóni
ndkkuð.
Með akkur var í gkiprúmi maður munnófrfður og
sénstaklega varð hann ákatflega afskræmdur ef hann
fann vont bragð atf einhverju og gretti sig þá svo
hroðalega að ómögulegt var annað en hlæja að.
Ég gerði það því atf sfcömmum mínum og bora
holu í brauðið 'hans og troða þar í rjólbita, sem ég
hafði einhvers staðar tekið traustataki. Maður þessi
notaði ekiki tóbak. Sneiddi hann nú brauð sitt úr
hnetfa, sem vandi ofckar var, en sfcuggisýnt var í búð-
inni og sá hann því ekki skilin á rjóli og brauði. Er
hann tók að tyggja brauðið kom að rjólinu og. gretti
skipsfélagi minn sig þá sem mest hann mátti og auð-
vitað hlógum við allir að þessu.
Eitt sinn vorum við að vaska fisk niður í fjöru.
Fann ég þá dauðam hrafn og vildi glettaist við næetu
skipshöfn, sem var að vaska ekki lamgt frá okfcur.
Kasta ég nú hrafninum af hendi og ætlaði honum otf-
an í kerið hjá hinum, svo þeir fengju atf væna
skvettu. Vildi þá efkki betur til en svo, að hratfininn
lenti í hausnum á einum skipshatfnarmanna. Var sá
minmi máttar og þótti mér fremur leitt að svo tókst
til. öíðar, er ég var kominn inn í búð og eat að snæð-
ingi gekk einn atf skipshöfn þesisa manns inn í búðina
til akfcar, óboðinn og snúðugt, sem efcfci v’ar þó venja
eða taldist til kurteisi. Gefcfc hann til mín og sló mig
utan undir með blautum sjóvettlingi og hefndi þar
tfélaga -síns, er sendinguma fékk frá mér. Ég lét kyrrt
liggja, enda hef ég fundið slkömmina upp á mig. En
þetta sýndi samheldni sfcipshafnanna og það, að
ekki var ávirðingar óhetfnt látið. Væri sá, er fyrir
barðinu varð, ekki maður til að hefna fyrir sig sjáltf-
ur, gerði eimihver iskipsfólaga hans það.
Við máttum drekka lýsi ómælt úr lýsisfcagganum
og var til drykkjunnar notuð flkel, sem sökkt var
í lýsið sjálfrunnið. Eitt sinn fjarlægði ég sfcelina og
ifékk svo tfélaga minn til að súpa á fcaggamum, eins
og þegar maðiur drekkur vatn úr læk. Auðvitað gerði
ég þetta til þesis að geta ýtt hötfðinu á honum svo-
lítið niður í kaggann.
—★—
Ég hef alltaf haft gaman atf dulrænum etfnum og
ég 'hyllist til að færa eina sögu af tformanni minum
undir þau.
Formaður minn var Jón Jómsson eldri í Hlíðar-
enda í Ölfusi, mikill merfcismaiður, hreppstjóri og
aflafcóngur um tugi ára í Þorlá'bshöfn. 'Hann var
ákafamaður við sjósólkn og reri gjama dýpst og
lengst, ef svo bar við að ihorfa. Þú þefcfcir söguna um
Mar.íuifislkana. 'Þá 'skyldi gefa gömlum þurtfalingum,
gjarna Ikonum, og átti það að verða manni heill til
sjósóknar. Jón gatf Þuríði formanni Maríufisika síma.
Hún var þá háöldmð og gekk um á sjalkket með pípu-
hatt; gengin í barndóm.
Það sikeður svo, er Jón er orðinn formaður og kom-
inn á miðjan alduir, að einn dag Skyldi róa og eru
menn hanis sjókilæddir og kamrnir undir bát að
setja fram. Sikipar Jón þá svo tfyrir á að tfarviður
(sigla, rár og segl) akuli borinn upp á kamb og skil-
inn eftir. Þetta Þykir mönnum undarlegt í meira lagi,
því það var efelkert vit að leggj'a í róður farviðar-
laus, enda var Jón sá er fyrstur kom með fullkaminn
seglbúnað til Þorlálkshafnar. En orð formanns varu
lög og enginn dynfðist að óblíðnast. Var farviður
því borinn upp á Ikambinn. Síðan er róið og heldur
stutt, en þar fékkst efeki bein. Sér þá Jón tvö skip
Bjami við málverk af einum sínum mestu gæðinga.
(Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.)
vinda upp segl og halda dýpra. ökipar hann þá að
róið skuli í land og farviðurinn sóttur. Vildi hann
einnig halda dýpra. Er svo gert. En er skipið kennir
grunns grípur Jón snögg veilki isvo styðja verður hann
til búðar. Segir 'hann þó, að af sér muni brá fljót-
lega, og biður hann menn sína bera fram farviðinn
meðan hann fleygi sér stundarkorn. Bráir svo atf hon-
um og keimur hann aftur til sfcips og er hrundið
fram. En varla er sfcipið komið nema nokkrar lengd-
ir frá landi er hann rýkur upp með sfllíku fárviðri að
Skipin, sem á grunnmiðum voru náðu rétt landi
við illan leik og auðvitað slapp Jón og hans menn.
En það er af gkipunum að eegja, sem undu upp segl
og héldu dýpr.a, að annað fórst, en áhöfn hins bjarg-
aðist í útlent skip.
Þarna held ég að Þuríður formaður hatfi verið að
gjalda Jóni fyrir Maríufisfcana sína. Hún var þá löngu
dáin.
—★—
Ef við Bjarni héldum lengi áfram svona, er ég
hræddur um að teygist úr þessu afmælisrabbi. En
ég get þó ekki hætt því nerna minnast aðeins á hest-
ana hans. Það voru hestarnir, sem leiddu til kynna
ókkax og þar eigum við vissulega sam'eiginlegt áhuga-
mál.
Framhald & bls. 19