Morgunblaðið - 15.02.1970, Blaðsíða 16

16
MORiGUNlBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. FKBRÚAR H970

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald kr. 165.00
I lausasölu
H.f, Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Sfmi 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innanlands.
kr. .10.00 eintakið.
FRJÁLS VERÐMYNDUN
TTinn fjölmemni fundur
Kaupmannasam taka ís-
lands sl. fimmtudag um verð-
lagsmálin og hækkun sölu-
skatts, leiddi glögglega í ljós
vaxandi samstöðu verziunar-
stéttarinnar um nauðsynlegar
leiðréttingar á starfsgrund-
velli verzlunarinnar. Marg-
sinnis hefur verið sýnt fram
á, að þau ströngu verðlags-
ákvæði, sem verzlunin býr nú
við, stuðla fremur að hærra
vöruverði en lægra og að þau
eru neytendum í óhag. Á
fumdi Kaupmamniasamtak-
anina gerðist það einnig, að
formaður eins stærsta laun-
þegafélags á landinu, Guð-
mtmdur H. Garðarsson, for-
maður Verzlunarmarmafélags
Reykjavíkur, lýsti því yfir, að
laumþegar í verzlunarstétt
væru hlynntir frjálsri verð-
myndun.
Hjá því getur ekki farið,
að stuðningur svo öflugs hóps
launþega verði verzluninni tU
framdráttar. Þessi yfirlýsing
er einnig til marks um það,
að imnan verkalýðshreyfing-
arinmar gætir vaxandi skiin-
_ ings á því, að það er launþeg-
um sjálfum í hag, að starfs-
grundvöllur fyrirtækjanna sé
heilbrigður.
Hjörtur Jónsson, kaupmað-
ur, benti á, að verzlunarstétt-
in gæti að nokkru leyti kenmt
sjálfri sér um veiika stöðu
henmar í dag, þar sem ekki
hefði verið haldið uppi nægi-
■lega mikiili fræðslustarfsemi
fyrir almenning um stöðu
og hlutverk verzlunar-
inmar. í því sambandi sagði
Hjörtur Jómsson: „í áratugi
hefur verið haldið uppi mikl-
um áróðri gegn verzlunar-
. stéttinni. Verzlunin þarf ekki
aðeins að halda uppi vörnum,
heldur einnig að skýra hlut-
verk sitt og stöðu í þjóðfélag-
inu, svo að almemningur
gangi ekki í þeirri villu um
eðli og nauðsyn verzlunar-
innar, sem hann nú gerir. Al-
menningur í landinu þarf að
fá rétt mat á atvinnuvegun-
um, að öðrum kosti fá stjórn-
málamenn einhvem veginn
ekki rétt mat á þeim heldur“.
Verzlunin gegnir þýðingar-
miklu hlutverki við dreifingu
á vörum í okkar landi, en lík-
lega hafa fæstir gert sér grein
fyrir því, að verzlunin er
einnig einhver umsvifamesti
innheimtumaður ríkiissjóðs. I
ræðu framkvæmdastjóra
Kaupmannaisamtakanna, Sig-
urðar Magnússonar, kom
fram, að smásöluverzlunin
ein innheimtir um 20% af
heildartekjum ríkissjóðs. Á
þessu ári er gert ráð fyrir, að
tekjur ríkissjóðs af söluskatti
nemi 2600 miMjónum króna
og að smásöluverzlunin inn-
heimti af þessari upphæð um
1700 milljónir króna. Þessi
innheimta útheimtir að sjálf-
sögðu töluverða vinnu, og það
ber að hafa í huga, að hún
er innt af höndum endur-
gjaldslaust.
Nú liggur fyrir Alþingi
frv. um verðlagsmál. Á fundi
Kaupmannasamtakanna kom
fram sú skoðun, að það væri
spor í rétta átt, en allt væri
þó undir framkvæmdinni
komið. Það er vafalaust rétt
mat. Þess vegna er þess að
vænta, að Alþingi samþykki
þetta frv. og að framkvæmd
laganna verði hagað þannig.
að verzlunin búi við eðlileg
og heilbrigð starfsiskilyrði.
Rithöfundar í Tékkóslóvakíu
egar frelsisaldan fór um
Tékkóslóvakíu á árinu
1968 voru rithöfundar og
blaðamenn í forustu fyrir
henni. Og það var einmitt
gegn þessum starfshópum,
sem Sovétmenn og leppar
þeirra í Tékkóslóvakíu beindu
fyrst spjótum sínum eftir inn-
rásina. Blaðamenmrnir áttu
erfiðara um vik. Fyrst var
sett á þá ströng ritskoðun, en
.síðan voru þeir einfaldlega
reknir úr starfi. Fjöldi þeirra
blaðamanna, sem þekktastir
urðu vegna skrifa í blöðum
og fréttaflutnings í sjónvarpi
og útvarpi, hafa nú misst stöð
ur sínar.
En það hefur reynzt mun
erfiðara að koma rithöfund-
unum á kné. Rithöfundasam-
bandið í Tékkóslóvakíu hefur
enn einu sinni neitað að lýsa
samþykki við innrásina í
ágúst 1968. Afleiðingin verð-
ur líklega sú að Rithöfunda-
sambandið verður leyst upp
og rithöfundum að öðru leyti
gert erfitt fyrir um störf. En
hvaða ráðum, sem stjórnar-
völd í Tékkóslóvakíu beita,
munu þau komast að raun
um, að þessi hópur manna
verður ekki auðveldlega kné-
settur.
Það, sem nú er að gerast
í Tékkóslóvakíu, sýnir glögg-
lega, hvers vegna kommún-
istaríkin öll óttast svo mjög
þá rithöfunda, sem ekki láta
stjómarvöldin segja sér fyrir
verkum. Þeir eru reknir úr
landi, þeir eru settir á geð-
veikrahæli, en allt kemur fyr-
ir ekki. Kommúnisminn get-
ur ekki brotið á bak aftur
frjálsa hugsun.
GIUSEPPE UNGARETTI
ÍTALSKA IjóðSkáldið Giuseppe Uiniga-
retti hiaut nýlega bókmenntaverðlaun
tímaritsins Books Abroad, en 10. febr-
úar síðastliðinn varð Ungaretti 82. ára.
Verk ;hans eru nær óþðkkt hér á landi;
mér er aðeins 'kunnugt uim tvær ís-
lenskar þýðiingar á ljóðum eftir hann
og birtust þær báðar í Lesbók Morgun-
blaðsins.
ftölsk ljóðlist hefur lönguim verið
auðug. Þrjú slkáld hafa einlkum sett
svip á hana á þessari öld: Giuseppe
Ungaretti, Eugenio Montale og Salva-
tore Quasimodo. Sá síðastnefndi fékk
bófemenntaverðlaun Nóbels árið 1959
og þótti suimuim sú veiting umdeilan-
leg, því óneitanlega er Ungaretti meist-
arinn í hópmum og brautryðjandi
hermetismans, þeirrar bófkmennta-
stefnu, sem mesta þýðingu hefur haft
fyrir ítalska nútímalj óðlist. Quasi-
modo, sem nú er látinn, sagði slkilið við
henmetismann á styrjaldarárunum og
tileinkaði sér opna, djarfa og klassídka
Ijóðlist. Ungaretti og Montale hafa aft-
ur á móti haldið tryggð við stefnuna
án þess þó að vera henni um of háðir.
Henmetisminn er duimálsstefna í ljóð-
liist, að mestu l'okaður heimur. Skáld-
in leiitast við að tjá hið ósegjanlega,
„lausn“ ljóðsins er véfréttarlegs eðlis.
Hermetistamir leituðu nýrrar merking-
ar orðsinis. Ljóð þeirra voru eifeki æfing-
ar í mælskulist eins og hjá Gabriele
d’Annunzio, heldur sókn að þeim
kjarna, sem geymir leyndarmál skáld-
skaparins; í þeirra augum skipti ljóðið
eitt máli.
Stríðið vakti Salvatore Quasimodo til
Skilnings á hinni saimmannlegu ábyrgð.
Hann gaf út ljóðabók með titli, sem
best vitnaði um fráhvarf hans frá herm-
etismanum: Lífið er elkki draumur.
Ungaretti, sem var prófessor í ítölskum
bókmenntum í Brasiliu 1937 — 40, varð
fyrir þeirri sorg að missa son sinn níu
ára að aldri. Ljóðagerð hanis breyttist
eins og sjá má á bókinni Kvölin, sem
feom út 1947. í bókinni er langur ljóða-
flokkur um soninn og fleiri látna ást-
vini og skáldið er fullt af beiskju vegna
hinna miskunnarlausu tíma og niður-
lægingar mannsins. Seinustu ljóðabæk-
ur Ungarettiis sýna glögglega þá vidd
og ströngu ögun, sem gerir hann að
meiriháttar Skáldi. Hann er eitt hinna
fáu evrópslku stórákálda frá blóma-
Skeiði nútíimaljóðlistarinnar, sem enn
eru á lífi. Hann lítur sjálfur á ljóðagerð
sína sem ófuMgert verk, hluta af stærri
heild. Safn ljóða sinna kallar hann Vita
d’un uorno.
Ljóð Ungarettis minna stundum á
Auist.url anda 1 jóðlist, enda þótt hann sé
í eðli sinu mjög evrópskur höfundur.
Frægasta Ijóð hans er aðeins tvær lín-
ur:
M’illumino
d’immenso
Ljóðið er liklega ðþýðanlegt, en nafn
þess er Dögun, og hin hljómfögru
itölsifeu orð merkja eitfhvað á þá leið, að
ómælisbirta fylli hug dkáldisins.
Giuseppe Ungaretti er akáld myrkrar
og sársaukafullrar heimsmyndar. í ljóð-
inu Miskiunn, yrbir hann:
Landflótta er ég á meðafl manna.
En þeirra vegna þjáist ég.
1 sama ljóði ávarpar hann Guð: „Og þú,
Guð, ertu kannski aðeins draumur?"
Annars gerir skáldið lítið af því að
„lýsa“ þjáningu sinni og órðleik. Sjálf
bygging Ijóðanna, orðaval þeirra og
myndhvörf, hafa í sér þá kvöl, sem er
nægileg útlistun tilfinninganna. Þessi
vinnubrögð skýra viðhorf hermetista
betur en löng ræða. Fútúristaleiðtoginn
Filippo Tommaso Marinetti, landi Unga-
rettis, boðaði ringulreið, algjört fretei
skáldsins til að hafa endaskipti á öllum
viðteknum formum samtímanis og fyrri
tíma. Ungaretti horfði í eiginn barm.
Hann ætlaði sér að bjarga skáldskapn-
um. Marinetti fór upp á stól til að frelsa
heiminn. Ungaretti hefði aldrei dottið í
hug að segja að bíll væri fegurri en Nike
frá Saimoþrake, eins og fútúristarnir
feenndu 1909.
Kvöl Ungarettis var nógu djúptæk og
sönn til að finna hljómgrun.n hjá öðrum.
f París hafði hann kynnst Guilaume
Appolimaire, og Stéphane Mallarmé og
Paul Valéry höfðu áhrif á hann. Það
var því engin furða, að skáld eins og
hann, sem trúði á gildi ljóðhinis og varan-
leilk þeirrar menningar, sam hann var
sprottinn úr, yrði leiðtogi ungra ákálda
í heimalandi sínu. Vinistri sinnar hafa
reyndar kallað Umgaretti fasista oftar en
einu sinni, en hvaða skáld er óhult fyrir
ofstæisfullluim andistæðingum, sem fyll-
ast bræði og hneykslun ef þau eru ekki
til taks í þágu málefnisins? Jafnvel
heittelsfcaðir „samferðamenn“ verða að
sætta sig við nafngiftir eins og „svik-
ari“ og „hirðfífl“, ef þeir vilja ekki
halda áfram að dansa með steinbarn
undir belti.
Ljóðið Minning, sem er með eftir-
minnilegustu ljóðum Ungarettis, er
langt frá því að vera torráðið; það er
fjarri öllum henmetisma. f þesisu ein-
falda og hlijóðláta ljóði segir skáldið
mitkla sögu um örlög einstaklings í
stórborg, manns sem efcki festir rætur
í nýju uimlhverfi, enda þótt það sé hon-
um kært. Múhameð Sceab verður tákn
þeirra manna, sem eiga sér ekkert föð-
urland og eru dæmdir til að bíða ósig-
ur vegna þess að þeir finna enga hugg-
un, engan söng, eða réttara sagt: þeim
tekst elfeki að leysa úr viðjum þann
söng, sem á heima í brjóstum þeirra.
Fáir fylgja hinum ókunna sjálfsmorð-
ingja til grafar og enginn minnist hans,
nema ef vera skyldi eitt dkáld.
Ljóðlist Giuseppes Ungarettis varðar
alla. Mannleg skírsfcotun hennar er
óumdeilanleg. Ef til vill finnst rnörg-
um andrú.msloftið i ljóðum hans svalt
og jafnvel fráhrindandi. En Unigaretti
sannar það m.a., að vitsmunir lyfta
Skáldskap þegar saman fer næm tilfinn-
ing og menningarleg afstaða till lífsins.
„Hrópið efcki frarnar", segir hann í ljóði
um dauðann.
Norræn frí-
mer k j asýning
PÓSTSTJÓRNIR Norðurland-
anna fimm hafa þegið boð um
að taka í norrænni frimerkjasýn
ingu í Smithsonian safninu í
Washington, að því er segir í
fréttatilkynningu frá póst- og
símamálastjórninni.
Sýninigin stendiur frá 17. apníl
tól 17. maí. Frumkvæði að henmi
átti Reidar Norfby, umsjóniarmað
ur í póstminjadeild Smiiltlhisoniain
safntsinjs, en hann er aif niorSku
bergi bnatinn.
Póstmi nj asaif-mið í Svlþjóð hetf
ur te&ið að sér að setja upp
sýniingarefnið. Fær hvert land
fcvo namimia, 90xll2i0 cm. Aiuk þesis
verða svo í sénstökum ramimia
Norðunlandafrimierkiin frá H9i56
og 1969, Sýniinigainsfcrá á enstou
verður gerð í Danmlöifciu og aér
danska póstistjórnin um það.
Sa.fnið sjáliflt mun auk þesis
sýna miikið atf nionrænium bnétf-
spjöildiuim o. s. frv., sam það á í
fóruim sínum. Enntfnemur sýna
margir sénstaklega boðnir ein-
staklingar, nonræn flélliög í Banda
ríkjunum og þelkkitir bandaníisk-
ir safnarar.
Sýninigarnar í póstiminij adeild
Smiitthsoniian satfnisins vekj a alilt-
af miikl'a afhyigli hjá áhugaflólkii
um fríimierfcL Verður sýninigiin
opniuð með viðhiöfln, þar sem
reifcnað er með 500—600 gesifcum,
með sendilherna Norðunliand-
arana fromsta í flofcki.
Eldur í
verzlunarhúsi
(SLÖKKVILIÐIÐ var í gær
t kvatt að húsinu nr. 1 A við
/ Ármúla. Þar hafði kviknað í
J fcómum umbúðum, sem fleygt
1 hafði verið inn í lyftuop, sem
ivar lyftulaust og miðsvæðis
/ í húsinu. Á fyrstu hæð húss-
1 ins er Vörumarkaðurinn og
1 mun eitthvað af matvælum
( hafa skemmzit af reyk. Á efri
/ hæðum hússins, 2. og 3. hæð
) var mikið af húsgögnum. Þar
\fylltist allt af reyk og munu
i skemmdir talsverðar.