Morgunblaðið - 04.04.1970, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. APRÍL 1070
S j ómannasíðan
í umsjá Ásgeirs Jakobssonar
í>ótt uppi sé skoðanamunur um
það, hvort gera eigi upp áratug
þegar árið endar á 9 eða 0, er
engu að síður freistandi að láta
slíkt tímabil ná yfir þau tíu ár,
sem sami tölustafurinn ákvarðar.
f þessum skilningí stöndum við
á mótum áratuga. Sá, sem ný'lið
inn er, flutti okkur margt gott,
raunar meira góðæri en þjóðin
hefur áður búið við. Hann flutti
okkur Iíka mikla efnahagslega
erfiðleika, e. t. v. eins mikla eða
meiri, en þjóðin áður hefur átt
við að stríða. Hins vegar er sam-
anburður milli tímabila ekki allt
af allskostar raunhæfur.
Segja má, að árið 1969 hafi
sýnt, að þjóðfélagsbyggingin
var nægilega styrk til að stand-
ast þessa raun og til þess að
leggja á ný nægilega traustan
grundvöll undir atvinnulífið.
Á árinu 1960 nam heildarafl-
inn 593 þús. lestum, þar af 136
þús. lestum af síld. Á sl. ári gefa
bráðabirgðaútreikningar Fiskifé
lagsins til kynna, að aflinn hafi
numið um 670 þús. lestum, þar af
um 53 þús. lestum af síld og 171
þús. lestum af loðmu. Svonefndur
þorskafli er þannig nokkru meiri
í upphafi tímabilsins. Stafar það
að töluverðu leyti af mun meiri
heildarafla togaranna, sem varð
þá um 132 þús. lestir borið sam-
an við um 80 þús. lestir 1969.
Á milli tveggja ofangreindra
ára, sem marka upphaf og endi
þessa tíu ára tímabils, urðu mikl
ar sveiflur í aflabrögðum. Á ár-
inu 1965 varð heildaraflinn um
1200 þús. lestir og um 1240 þús.
lestir á árinu 1966. f báðum þess
um tölum munar mest um síldina.
Náði síldaraflinn hámarki á ár-
inu 1966 eða alls um 771 þús. lest
um. Á því ári veiddust 125 þús.
lestir af loðnu. Þorskafli báta-
flotans hélzt fremur stöðugur
á tímabilinu; var um 330 þús. lest
ir á árinu 1960 en 360 þús. lest-
ir á s.l. ári. Að vísu urðu nokkr-
ar sveiflur á tímabilinu. Aflinn
komst hæst í 350 þús. 1. á árinu
1964. Minnstur varð hann á ár-
inu 1967 um 260 þús. lestir. Sveifl
ur þessar stöfuðu sumpart af
breytingum á samsetningu báta-
flotans og sókn og sumpart af
breytingum á göngum fisks,
vinnudeilum og veðráttu.
Á þessu tíu ára tímabili virð-
ast mér þrjú atriði skera sig úr
í fiskveiðunum: Aukning síldar-
aflans og síldveiðitækninnar, hag
nýting loðnunnar og samdráttur
í útgerð og afla togaranna.
Samsetning fiskiskipastólsins
breyttist allmikið á tímabilinu.
Togurum fækkaði verulega eða
úr 43 í ársbyrjun 1960 í 23 við
lo!k sl. árs. Öðrum fiskiskipum
yfir 100 br. rúml. fjölgaði aftur
á móti úr 61 í 202 á þessu tíma-
bili og rúmlestatala þeirra úr
10.316 í 41.984 lestir í árslok
1969.
Þiljuðum bátum undir 100 br.
Már Elísson:
Þróunin í aflabrögðum hafði af
skiljanlegum ástæðum mikil á-
hrif á uppbyggingu fiskvinnslu-
fyrirtækja í landi.
Síldarbræðslur og söltunar-
stöðvar spruttu upp, einkum aust
anlands, og afkastageta frysti-
húsa til aukinnar frystingar á
síld, jókst verulega, einkum sunn
an. og vestanlands í þeirri von,
að síldarstofnarnir þar gæfu á-
framhaldandi góða veiði. Sú von
brást, eins og allir vita.
í lok þess tímabils, sem hér er
rætt um, eigum við stóran vel út
búinn flota skipa, sem einkum
Sjávarútvegurinn við áramót
rúml. fækkaði úr 619 í 499. Á
sama tíma lækkaðí br. rúml. tal-
an úr 21.776. í 16.630. Tvenns
ber að geta í þessu sambandi. f
fyrsta lagi var sama skrásetning
araðferð ekki notuð á árinu 1960
og viðhöfð var á árinu 1969. f
fyrra tilvikimu voru öll slkáp tal-
in, hvort sem þau voru gerð út
eða ekki — raunar hvort sem
þau voru sjófær eða ekki. f síð-
ara tilvikinu eru einungis talin
sjófær skip. í öðru lagi hafa orð-
ið breytingar á mælingareglum,
sem valda munu nokkrum rugl-
ingi fyrst í stað.
Af ofangreindu sést, að all-
miklar breytingar hafa átt sér
stað. Annars vegar miikil fækkun
togara og töluverð fækkun minni
fiskiskipa, þótt hennar gæti lítið
í rúmlestafjölda fiskiskipastóls-
ins. Hins vegar mikil fjölgun
fiskiskipa, annarra en togara,
yfir 100 br. rúml. Þannig er fiski
skipastóllinn allmiklu meiri í lok
umrædds tímabils en við upphaf
þess.
Aldursdreifing flotans er og
önnur. Meðalaldur togara og
fiskiskipa undir 100 br. rúml. hef
ur hækkað verulega á tímabil-
inu, en lækkað í stærðarflokkun
um þar á millí.
Verða orsakir þessa ekki rædd
ar hér. Síldargóðærið mun þó
mestu valda, en það raskaði mjög
grundvelli þorskveiðanna.
voru smíðuð með síldveiðar fyrir
augum.
Utgerðarmenn þessara skipa
hafa verið fljótir að laga sig að
breyttum kringumstæðum. Hafa
þeir ýmist sent skipin á síld-
veiðar í Norðursjó eða jafnvel
við strendur Ameríku, útbúið
þau til þorskveiða með botn-
vörpu eða línu. Sumir hafa veitt
grálúðu með góðum árangri.
Hefur aukning úthalds á þorsk
veiðum komið sér sérlega vel
fyrir frystihúsin.
Um síldarbræðslumar gegnir
öðru máli. Þær hafa verið verk-
efnalitlar síðan 1967 — þær norð
lenzku að sjálfsögðu enn lengur.
Nokkuð hefur loðnan bætt úr
hráefnaskortinum, einkum sunn-
an- og vestanlands. Borið saman
við afkastagetima hefur það þó
hrokkið skammt.
Um stöðu eða framtíðarhorfur
í sjávarútvegi er erfitt að spá. í
suimum tilvikum virðist myndin
þó nokkuð skýr á næstu 3—5 ár
um.
Varla virðist von til þess, að
síldveiðamar verði sá aflgjafi,
sem þær voru fyrir 1967. Síldar-
stofnar Norður-Atlantshafsins,
þar með taldir þeir íslenzku, eru
í lágmarki, segja fiskifræðingar,
sem um þau mál fjalla, og engir
verulegir árgangar í sigti. Ár-
gangur norsku vorgotssíldarinn-
ar frá 1964, sem virtist mundu
geta orðið nokkur lyftistöng
stofninum, var að mestu þurrk-
aður út af Norðmönnum og Rúss
um, áður en hann náði kyn-
þroskaaldri og því vaxtarskeiði,
sem okkar flota hefði komið að
gagni.
Um þorskstofninn gegnir nokk
uð öðru máli. Vænlegir árgang-
ar eru í uppvexti. Virðist því
allt benda til þess, að við getum
vænzt áframhalds sæmilegrar
eða góðrar þorskveiði um nokk-
urra ára skeið, miðað við svipaða
heildarsókn í stofninn og verið
hefur undangengin ár. Má geta
þess í þessu sambandi, að sókn
Þjóðverja og Breta á íslandsmið
hefur minnkað undanfarið. Hins
vegar eru í þessu efni nokkrar
blikur á lofti.
Vegna minnkandi fiskstofna
(þorsks og ýsu) í Barentshafi og
við Grænland og Nýfundnaland,
eru þær þjóðir, sem mestra hags-
muna hafa að gæta þar, alvar-
lega að ræða um takmörkun sókn
ar á þessi hafsvæði. Ef af þess-
um takmörkunum verður, getur
það leitt til aukinnar sóknar á
mið, þar sem engar slíkar tak-
markanir eru, þar með talin ís-
landsmið.
Hljótum við að reyna með öll-
um tiltækum ráðum að koma í
vpc/ fvrir slikn huvsanlera sókn
araukningu.
Um ný verkefni fyrir fiski-
skipastól okkar er ekki auðvelt
að spá, að svo stöddu. Til þess
skortir þekkingu. Vitað er um
ýmsa stofna fisks, skelfisks og
krabbadýra. hér við land, sem
hingað til hafa verið lítið sém
ekkert nýttir. Þarf hið bráðasta
að hefja skipulegar rannsóknir
á stærð og hegðun þessara
stofna, þannig að nægileg vit-
neskja fáist, sem byggja má á
veiðar og vinnslu þessara sjáv-
ardýra. Jafnframt þarf að fara
fram ítarleg vöru- og markaðs-
könnun, a.m.k. í þeim tilvilkium,
sem um nýjar vörutegundir eða
afurðaflokka er að ræða.
Þetta þýðir að sjálfsögðu ekki,
að nánari rannsókna sé ekfld þörf
á „eldri“ eða betur þekktum fisk
stofnum til að fylgjast með stærð
þeirra og hegðun, eða markaðs-
athugunum á þeim afurðum, sem
þeir nú gefa af sér og hugsan-
lega geta gefið af sér.
Hér á eftir og í næstu tölu-
blöðum Ægis munu ýmsir forystu
menn í sjávarútvegi segja skoð-
un sína á afkomu og horfum hver
í sinni grein. Er það von okkar
að yfirlitsgreinar sem þessar
verði lesendum blaðsins til fróð-
leiks og upplýsinga.
(Grein þessi birtist í síðasta
hefti ,,Ægis“).
— Krúsjeff
Framhald af bls. 11
styttri en vinnuvikan e<r í Bret-
landi, Frakklandi og Vestur-
Þýzkalandi. í Bandaríkjunum er
vinnuvikan 40.45 stundir. Venju
legur verkamaður í Sovétríkjun
um vinnur sér inn á mánuði að
fráteknum sköttum 117 dollara
samkvæmt hinni opinberu gengis
skráningu, sem er óraunhæf, en
verkamaður í Bretlandi 199 doll
ara í Vestur-Þýzkalandi 209,
Frakklandi 189, og í Bandaríkj
unum 460 dollara. Tekjur á
mann í Sovétríkjunum væru
minni ef bændur væru teknir
með.
Um kaupmáttinm er þetta að
segja: Venjuleg innkaup nauð-
synlegustu fæðutegunda mundu
kosta bandarískan verkamann
32 dollara, rússneskan 56 doll-
ara, brezkan 29, franskan 32 og
vestur þýzkan 38 dollara. Fyrir
þessum kaupum þarf bandarísk
ur verkamaður að vinna í 12
stundir, brezkur 27, franskur 26
og vesturþýzkur 34. Rússneskur
verkamaður verður að vinna 82
tíma fyrir mat sínum. Venjuleg-
ur sovézkur verkamaður yrði að
eyða tveggja vikna tekjum til
þess að sjá meðalfjölskyldu fyr-
ir nægilegum mat. Þess vegna
verða tveir og venjulega fleiri
meðlimir hverrar sovézkrar fjöl-
skyldu að stunda vinnu.
Reiknað í dollurum eyðir rússn
eskur verkamaður af 117 dollara
mánaðarkaupi sínu 1.75 dollurum
fyrir tólf eggjum 1.60 fyrir einu
kílói af káli, rúmlega 5 fyrir
einu kílói af tómötum, 2.10 fyrir
kvensokkapörum, 7.70 fyrir ódýr
us-tu karlmannsskyrtu. Ódýrasta
tegund ísskápa kostar 472 doll-
ara. Venjulegur sovézkur verka
maður hefur ekki ráð á að kaupa
sér ódýrustu tegund bifreiða.
Það mundi kosta hann 2% árs
laun.
Bandarískur verkamaður vinn
ur 13 mínútur en rússneskur 27
mínútur fyrir sama magn af
franskbrauði; fyrir sama magn
af svinakjöti vinnur bandarísk-
ur verkamaður 6 mínútur en
rússneskur 354; fyrir smjöri
vinnur Bandaríkjamaður 45 og
Rússi 354; sykri: Bandaríkjamað-
ur 6, Rússi 295; mjólk: Banda-
ríkjamaður 7 og Rússi 32 mínút-
ur; eggjum: Bandaríkjamaður 17
og Rússi 162 mínútur; kartöfl-
um: Bandaríkjamaður 5 og Rússi
19 mínútur; kaffi: Bandarikja-
maður 39 mínútur og Rússi 443
mínútur; tei: Bandarikja-
’ maður 9 og Rússi 94 mínútur;
káli, sem er rússneskur undir-
stöðumatur: Bandaríkjamaður 8
og Rússi 148 mínútur ; sjónvarps
tæki: Bandaríkjamaður 57
klukkutíma og Rússi 695 klukku
tíma.
Krúsjeff sagði á sínum tíma:
Eftir tíu ár verða lífskjör í heim
inum hvergi betri en í Sovét-
ríkjunum. Hann sagði, aðhvergi
yrði meiri framleiðsla á mann af
mjólk, eggjum og smjöri og í
framleiðslu á neyzluvörum, öllu
því sem hugurinn girntist,
mundu Rússar í náinni framtíð
ná sama framleiðslumagni og
sama neyzlustigi og Bandaríkja
menn. Þetta sagði hann árið
1960. Hvemig hafa þessir spá-
dómar hans um lífskjörin orðið
í reyndinni?
Niðurstaðan. í nóvember hafði
Pravda eftir Nikolai Podgorny
forseta, að „velferðarstigið
hækkaði kannski minna en við
vildum.“ Leonid Breznev flokks
leiðtogi sagði: „Matvælafram-
leiðslan fullnægir ekkí fyllilega
þörfum þjóðarinnar."
Sovézkir borgarar greiða lága
húsaleigu. Þeir fá ókeypis lækn
ishjálp og menntun og oft og
tíðum fá þeir einnig orlof ókeyp
is. Ríkið sér um greiðslu eftir-
launa. En ekkert af þessu nægir
til þess að Rússar komi nálægt
því að brúa bilið milli lífskjar-
anna í Sovétríkjunum og Banda
rfkjunum. Sem dæmi má nefna,
að í Bandaríkjunum eru at-
vinnuleysisbætur næStum því
tvöfalt hærri en meðalmánaðar-
kaup í Sovétríkjunum.
Yfirvinna þekkist ekki í Rúsa
landi. Aukavinna er ekki greidd,
og nefna má sem dæmi að 11.
april er sovézkum verkamönnum
gert að vinna kauplaust til heið
urs Lenín í sambandi við 100
ára afmæii hans. Þar að auki
verða sovézkir verkamenn að
fá leyfi til þess að skipta um
atvinnu og meira að segja til
þess að fierðast milli borga.
Krúsjeff sagði: „Árið 1965 fer
hámarks framleiðsila nokkurra
mikilvægustu vörutegunda í
Sovétríkjunum fram úr núver-
andi iðnframleiðslu Bandaríkj-
anna, og framleiðsla á öðrum
vörutegundum mun nálgast það
að verða eins mikil og samsvar-
andi framleiðsla í Bandaríkjun-
um. Þá mun framleiðsla á mikil-
vægustu landbúnaðarafurðum
verða meiri en núverandi fram-
leiðsla Bandaríkjanna ef á heild
ina er litið."
Niðurstaðan er þessi: Rússar
eiga eins og venjutega við mestu
erfiðleikana að stríða í landbún-
aðinum. Veturinn 1969—70 hefur
verið harður og aukið á erfið-
leikana. Þannig hefur fram-
leiðsla á korni mir.nkað um 9
milljónir lesta og heildarland-
búnaðarframleiðslan hefur minnk
að um 3,2%. Sovézk blöð hafa ját
að, að landbúnaður Sovétríkj-
anna standist ekki samjöfnuð
við bandarískan landbúnað.
Bandaríkjamenn framleiða með
rétt rúmlega 2% vinnukraftsine
Iangt umfram það sem þeir þarfn
ast. Rússar geta ekki séð fyrir
eigin þörfum, þótt 30% vinnuafls
þeirra sé bundinn í landbúnað-
inum.
Samkvæmt sovézkum tölum er
áætlað að framleiða þurfi á ári
11.4 milljónir lesta af kjöti til
þess að sjá fyrir þörfum 240
milljóna manna. Framleiðsla
Bandaríkjanna nemur 15 milljón
um lesta handa 200 milljón
manna þjóð. Eggjaframleiðsla
Bandaríkjanna er um það bil 70
mil'ljarðar á ári. Framleiðsla Sov
étríkjanna er um 34.6 milljarðar
handa 40 milljónum fleira fólki.
í framleiðslu á kjöti og eggjum
standa Rússar Japönum og Vest
ur-Þjóðverjum að baki.
Pravda hélt því nýlega fram i
harðorðri ritstjórnargrein, aðef
til vill yrði ekki nóg kjöt, egg
og mjólk til þess að sjá fyrir
matvælaþörf þjóðarinnar. Auk
þess hefur minnkandi kvikfjár-
eign áhrif á framleiðslu á skó-
fatnaði, ullarfatnaði, leðurvörum
og öðrum neyzluvörum.
Samanburðurinn er ekki síður
eftirtektarverður á öðrum svið-
um. Árið 1969 var rafmagnsfram
leiðsla Bandaríkjanna talsvert
meira en tvöfalt fleiri kílóvatt-
stundir en rafmagnsframleiðsl-
an í Sovétríkjunum. Bandarikja
menn eru langt á undan Rúss-
um í framleiðslu á olíu, atáli og
mörgum öðrum hráefnuim. (A.P.)