Morgunblaðið - 13.10.1970, Qupperneq 14

14
MORGUNKLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. OKTÓBER 1970
„Ekkert nema verk mannsins
getur veitt honum heiður ...
66
— sagði Tómas Guðmundsson,
skáld, er hann tók við viður-
kenningarlaunum Rit-
höfundasjóðs
TÓMAS Guðmundsson flutti
þakkarorð þeirra fjórmenn-
inganna og voru þau flutt
blaðalaust og birtast hér eins
og þau voru mælt af munni
fram:
Það má ekki minna vera en
að ég með leyfi ykkar allra
votti úthlutunarnefnd Rithöf
undasjóðs þakkir fyrir þá
hugulsemi og velvild, sem
hún sýnir mér nú og ég vænti
þess að mega bera fram sömu
þakkir fyrir hönd þeirra rit-
höfunda og skálda annarra,
sem hafa orðið sömu rausnar
aðnjótandi í dag.
Mig langar ennfremur i leið
inni að þakka öllum þeim,
sem raunverulega hafa lagt
fram féð, sem i dag kemur til
úthlutunar. Ég nefndi þetta
hugulsemi og velvild og gerði
það af yfirlögðu ráði — ég
tek það orðalag fram yfir
annað sem mætti kannski kall
ast jafnærstætt. Orð eins og
t.d. heiður, en það er eitt af
þeim orðum, sem ég hefi allt-
af haft dálitlar áhyggjur af,
og finnst sem menn noti oft
af litilli varúð. Heiður er eng
inn slíkur hlutur, sem menn
geta safnað að sér, geymt á
lager og gripið til, þegar á
þarf að halda. Það er ekkert
nema verk mannsins, sem geta
veitt honum heiður og það er
eins og við vitum enginn kom
inn til með að segja, hvernig
þessum verkum reiðir af. Það
veit enginn og eru það
að sönnu litil tíðindi í heimi,
þar sem lífshætta vofir yfir
öllum og öllu, nema þvi sem
þegar er gleymt og grafið.
Svo að ég viki aftur að
þessari úthlutun þá mætti
drepa á það að núna fyrir
stundu, hitti ég kunningja
minn. Ég sagði honum eins og
var, að til stæði verðlauna-
úthlutun úr Rithöfundasjóði.
Ég sagðist ætla að skreppa
þangað til þess að sjá hvem-
ig þessi athöfn færi fram.
„Nei, blessaður gerðu það
ekki“, sagði hann við mig,
„þú veizt það alveg, hvers
konar fólk það er, sem hrepp
ir svona verðlaun, og þú hef-
ur bara tóma raun af því“.
Nú veit ég ekki, hvernig vin-
tur minn bregzt við naest þeg-
ar ég hitti hann, en ég vona
að geta sýnt honum fram á,
að ég hafi tekið þessum raun
um með karlmennsku.
Samt ber á það að líta, að
það er dálítill skuggi, sem
hvilir yfir þessari úthlutun.
— Það er ekki hægt að neita
því. Fyrir fáum dögum, í þess
ari viku, varð öðrum og all-
miklu kunnari verðlaunum út
hlutað miklum rithöfundi
stórrar bókmenntaþjóðar og
nú bíður heimurinn tíðinda af
því, hvort þessum merka rit-
höfundi leyfist að taka við
sínum verðlaunum eða ekki.
Ég held, að íslenzkir rithöf-
undar mættu vera minnugir
þess, hvilik hamingja það er
þeim í raun og veru, að búa
ekki í landi, þar sem þannig
er búið að rithöfundum og
frelsi þeirra, svo að ekki sé
meira sagt.
Það mætti teljast eðlilegt,
að ég viki hér eitthvað að
stöðu ljóðaskáldskapar í dag
eða framtíðarhorfum hans. Ég
mun nú samt sem áður láta
það hjá líða. Bæði er, að ég
er ekki maður til þess að
gera neina viturlega grein
fyrir slíku og i annan stað
þá vitum við ákaflega lítið
um það, hvernig þessum hlut
um reiðir af í framtíðinni. Við
erum um þetta eins og flest
annað bundnir framvindu ver
aldar og jafnvel skáldin sjálf
geta litlu ráðið um það hvaða
stefnu skáldskapur þeirra
tekur. Þeir geta ekki ráðið
um það nema að litlum hluta,
en sem betur fer er það nú
kannski þessi litli hluti sem
máli skiptir.
Mig langar aðeins að víkja
einu orði að þessum mönnum,
sem hafa hreppt sín verðlaun
í dag ásamt mér. Ég hygg að
þessir þrír menn —- rithöfund
ar og skáld, séu nokkum veg
inn gjörólíkir hver öðrum
bæði að skáldskap, viðhorfi
og vinnubrögðum, aðferðum.
Samt er það eitt sem ber þeim
öllum sameiginlegt vitni. Það
er auðséð af verkum þeirra
allra að þeir eru sprottnir
upp af mjög íslenzkum jarð-
vegi — eiga djúpar rætur i
islenzkum erfðum moldar og
sagna og þetta minnir mig þá
aftur á það, sem ég hefi oft
verið að hugleiða, að allt frá
endurreisn íslenzkra bók-
mennta — alla 19. öldina út
og raunar allt fram á vora
daga, hafa öll þau skáld, sem
borið hetfur (hsest, verið í ruá-
kvæmlega sama mæli hvert
öðru ólík. En allt að einu er
það einn strengur sem hefur
ómað í hörpu þeirra allra —
ein lína, sem gengur í gegn-
um öll þeirra verk. Þetta eru
menn, sem unnu ættjörð sinni,
trúðu á hugsjónir og báru
þjóð sína fyrir brjósti. Ef ég
mætti að lokum bera fram
einhverja ósk skáldum fram-
tiðarinnar til handa, þá hygg
ég einmitt, að hún yrði sú að
þeim mætti auðnast að halda
þessari sterku línu órofinni í
kveðskap sínum, hvernig sem
til tekst um hann að öðru
leyti — sjálfum sér og þjóð
sinni allri til vaxtar og ham-
ingju.
Frá vinstri: Tómas Guðmundsson, Þorsteinn frá Hamri, Ólafur Jóhann Sigurðsson og Jón Björnsson.
— Fjórir höfundar hlutu 150 þúsund kr. viður-
kenningarlaun á laugardag
HÉR birtist ræða Bjöms Th.
Bjömssonar, listfræðings og
formanns stjómar Rithöf-
undasjóðs íslands, er hann
hélt við afhendingu viður-
kenningarlauna á laugardag:
Hér fer nú fram í þriðja
sinn úthlutun viðurkenn-
ingarlauna úr Rithöfunda-
sjóði íslainds og lýkur þar
með fyrsta áfanganum í
starfssögu sjóðsins. Þegar
viðurkenning fékkst á því
eftir alllanga baráttu rithöf-
unda, að þeir fengju umbun
fyrir afnot þeirra hugverka
sinna, sem boðin eru fram af
opinberri hálfu í almennings
bókasöfnum, var þannig til
stofnað með heimlidargrein í
lögunum sjálfum "og með sam-
þykki Rithöfundasambands
Islands, að greiðslur vegna
bókaeignar höfunda í söfn-
um, kæmu ekki til fram-
kvæmda fyrstu þrjú ár-
in, heldur yrði sá tími notað-
ur til þess að treysta grund-
völl sjóðsins og vinna
þau undirbúningsverk, sem
greiðslukerfið hlyti að byggj
ast á. Hins vegar yrði, þau
þrjú ár samkvæmt lögunum,
úthlutað sérstökum viður-
kenningum til höfunda, sem
og framvegis mun verða.
Nú eru þessi þrjú ár senn
liðin og þáttaskil eni fram-
undan i sögu Rithöfunda-
sjóðsins. Þegar til átti að
taka um öflun upplýsinga um
bókaeign íslenzkra höfunda í
söfnum landsins, kom brátt í
ljós að safnskrámar voru
langt því frá nógu greinar
góðar og í sumum smærri
söfnum voru þær alls ekki
til. Því ákvað stjóm sjóðsins
að láta fara fram gagngera
talningu í hverju safni og
verða þær skrár undirstaða
úthlutunar á komandi árum.
Eftir það þurfa ekki að koma
fram aðrar upplýsingar en
um safnauka og afföll, svo og
upplýsingar um nýstofnuð
söfn.
Til þessarar könnunar réð
sjóðstjómin þrjá menn og
hafa þeir nú allir lokið yfir-
ferð sinni. Ásgeir Ólafsson,
rithöfundur og Ási í Bæ
fóru á öndverðu sumri yfir
allt syæðið frá Lómagnúpi að
Botnsá í Hvalfirðl og síðan í
haust frá Botnsá að Gilsfirði,
eða m.ö.o. um allt Suður- og
Suðvesturland. Rósberg G.
Snædal, rithöfundur á Akur-
eyri tók öll' söfn á Norður-
landi frá Hrútafirði að Norð-
ur-Múlasýslu, en Ingibjörg
Magnúsdóttir, bókavörður í
Neskaupstað tók að sér könn
un á Austurlandi og taldi í
öllum söfnum frá og með
Norður-Múlasýslu og að og
með Öræfasveit. Kann sjóðs-
stjórnin þessu fólki beztu
þakkir fyrir vel og trúlega
unnin störf, svo og umsjónar
mönnum bókasafnanna, sem
að framgangi þessa studdu.
Hér með eru ekki talin hin
stærri bæja- og héraðsbóka-
söfn, sem hafa góðar
safnskrár og skila þessum
upplýsingum sjálf. Á Vest-
fjörðum hefur verið aflað
gagna um nokkur hin helztu
söfn og mun unnið að þvi að
ljúka verkinu vestur þar með
hjálp bókavarða og umsjón-
armanna safnanna á stöðun-
um sjálfum. í yfirferð þess-
ari er því sem komið er um
að ræða 133 bókasöfn.
Hafin er úrvinnsla úr þess-
um gögnum, þannig að bók-
eign hvers höfundar er færð
á sérstakt spjald og verða
greiðslurnar síðan reiknaðar
út eftir )\eim. Vonir standa
til að fyrsta úthlutunin sam-
kvæmt þessu geti farið fram
á útmánuðum næstu og er
þá miðað við bókaeignina í
ár eins og framvegis mun
verða, þ.e.a.s. miðað við árið
á undan.
Það hefur frá upphafi sætt
allmikilli gagnrýni og mun
raunar öllum koma enn
óvænna, hversu skiptafé er
grætilega lítið, enda er hér
ekki aðeins um að ræða nú
lifandi höfunda heldur og
látna höfunda, sem enn eru í
ritrétti og greiðist fé það
þeim aðilum, sem svarað hafa
eftirleitan sjóðstjórnarinnar
og gert grein fyrir erfða- eða
umboðsrétti sinum. Til þeirra
skipta koma 60% af árlegum
tekjum sjóðsins, en hinum
40% skal svo sem í lögunum
segir verja til bókmennta-
verðlauna, starfsstyrkja rit-
höfunda, svo og til styrktar
ekkjum, ekklum eða niðjum
látinna höfunda sé rík
ástæða til að dómi sjóðstjórn-
ar.
Fyrir nokkrum dögum var
af hálfu menntamálaráðuneyt
isins sett niður nefnd til þess
að endurskoða lögin um al
menningsbókasöfn, en þau
lög fela einnig í sér ákvæð-
in um Rithöfundasjóð Is-
lands. Nefnd þessi hefur nú
hafið störf sín og má i allri
sanngirni vænta þess, að sú
endurskoðun verði til þess að
bæta verulega þennan skarða
hlut. Ennfremur er nefnd
þessari falið i framhaldi af
samþykkt rithöfundaþingsins
síðastliðið haust að athuga og
gera tillögur um kaup ríkis-
ins á ákveðnum eintaka-
fjölda bóka til handa almenn
ingsbókasöfnum og er það
mjög gleðilegur áfangi. Þeg-
ar lögin um Rithöfundasjóð
Islands voru mótuð eða sú
viðbót við lög um almennings
bókasöfn, þar sem þessi
ákvæði eru, var okkur ljóst,
sem um þau fjölluðu, að erfitt
yrði á þessu stigi að koma á
gagnkvæmum greiðslum milli
Norðurlanda, þ.e. fyrir not
íslenzkra hugverka í norræn
um söfnum og norrænna höf
unda í söfnum hér. Var þvi
sett bráðabirgðagrein í lögin
þess efnis, að þar til gagn-
kvæmar höfundagreiðslur
vegna afnota ritverka í bóka
söfnum verða lögteknar, er
heimild ef sérstök fjárveiting
er til þess veitt i fjárlögum
að veita rithöfundum árlega
styrki til dvalar í öðru nor-
rænu landi. Það má segja frá
þvi hér, að þegar hefur verið
gerð tillaga til fjárlaga um
hinn fyrsta slíkra styrkja kr.
80.000.00. Lögin eru þannig
smám saman að öðlast fuilt
gildi og fulla framkvæmd.
Fyrsta stjórn sjóðsins hef-
Framhald á bls. 21
Viðurkenningarlaun Rithöfundasjóðs
1.625.000,oo krónur til 13 höfunda —