Morgunblaðið - 08.12.1970, Blaðsíða 1

8. desember 1970
BYRJUNIIM
Veðurhnettir sýna lægð
yfir Malakkaskaga
5. og 6. nóv.
IVIISTÖKIIM
SKEMIVIDIRIMAR
Hamfarirnar í A-Pakistan:
Hroðaleg mistök. Allir sáu
hvað verða vildi
NÆR hálfur mánuður leið þar
til hjálparstarfið á óveðurssvæð
unum í A-Pakistan var komið i
viðunandi horf og mun þessi töf
hafa kostað þúsundir mannslífa
til viðbótar við þau, sem týndust
í sjálfum náttúruhamiföruinum.
Stjórn A-Pakistan hefur trndan-
farið sætt harðri gagnrýni fyrir
skipulagsleysi og sofandahátt í
samhandi við sjálft björgunar-
starfið. Gagnrýnin er þó ekki ein
ungis bundin við þennan þátt,
því að hún verður hörðust, er far
ið er að grafast fyrir um undan
fara sjálfs harmleiksins, sem ýms
ir telja nú að séu mannskæðustu
náttúruhamfarir sögunnar. Þetta
byggist auðvitað á tölunum, sem
borizt hafa af manntjóni, en þær
eru óopinberar og óstaðfestar.
Tölunum ber ekki saman og
heyrzt hefur að allt að 2 milljón
ir hafi beðið bana, en líklegra
talið að hálf milljón sé nærri
lagi. Líklegast er þó að nákvæm
tala fáist aldrei, vegna þess að
manntalsskýrslur eru ekki til yf-
ir þessi svæði.
Upptök óveðursilns áttu sér
stað einhvers staðar undan Kam
bódíu, eða jafnvel austar, t.d. á
Kyrrahafi. Hér var aðeins á ferð
inni venjuleg lægð, sem engin
ástæða var til að gefa nánari
gaum. Lægðarmiðjur yfir norð-
urhveli og svo á suðurhveli
myndast á sama hátt, og vindar
beggja blása í átt til miðbaugs,
þar sem þeir mætast með mikl
um gauragangi. Staðurinn, sem
vindarnir mætast á er nokkuð
breytilegur, á sumrin er hann
norðarlega, í nánd við Himalaya
fjöll, en á vetrum færist hann
aftur nær miðbaugi. Það var á
þessum stað, sem upptök lægðar
innar áttu sér stað, en eftir það
færðist hún í vesturátt.
Veðurfræðingar komust að
því fyrir löngu, að fæðing felli-
byls í hitabeltinu er í nánu sam-
bandi við þessi tvö atriði, þegar
vindarnir mætast með miklu
brambolti og ölduhreyfingu með
vestlægu vindunum. 5.—6. nóv-
ember fór lægðarmiðjan yfir
Malayaskaga og sama kvöld kom
hún yfir Indlandshaf. Að kvöldi
7. nóvember höfðu indverksir
veðurfræðingar staðsett hana við
Andamaneyjar.
Jafnframt því sem loftvasinn
fjarlægðist miðbaug varð hann
fyrir áhrifum snúnings jarðar.
Hringkenndur vindur myndaðist
og fór öfugan hring um lægðar-
miðjuna. Næstu 24 klukkustund
ir óx þessi hreyfing og feilibyiur
fæddist. 9. nóvember var komið
hvassviðri og næstu tveir sólar-
hringar voru mikilvægasti tími
þess, sem átti efíir að koma, því
að þann tíma var bylurinn í kyrr
stöðu og hitaði upp þessa öflug-
ustu vél náttúrunnar. Féllibylur
er hringlaga loftstrókur, sem
spinnst sífelit upp á við í kring
um loftpokann í miðju lægðar-
innar. Vindhviðurnar, sem keyr
ast niður á yfirborð sjávar, hlaða
sig þar með raka og þeytast síð
an upp á við og losa sig við rak
ann í mynd stórra hvítra skýja
í kringum lognmilda lægðar-
miðjuna, áður en þær skiljast
frá, stundum í allt að 16—17 km
hæð. Sambland rakans, hitans og
loftþrýstingsins virka á flókinn
hátt, eins og olía á eld.
Miðvikudaginn 11. nóvember,
um kl. 3,30 f.h. fór bandaríski
veðurathugunarhnötturinn Iton
1. yfir Bengalflóa og ljósmyndaði
þá veðrið fyrir neðan. Kl. 9 f.h.
fór svo gervihnötturinn Essa 8.
yfir sömu slóðir og tók aðra
mynd. Þegar bandarísku veður
fræðingar í Washington sáu
þessar myndir, varð þeim svo
hverft við, að þeir sendu sérstakt
skeyti til veðunstofunnar í Ghitta
gong, en rétt fyrir utan borgina
er aðal stormviðvörunarmiðstöð
in fyrir A-Pakistan. Bandaríkja-
mennirnir orðuðu skeytið af var
kámi, til að móðga ekki starfs-
félaga sína í Cittagong, „ef vera
kynni að móttökutæki ykkar séu
í ólagi“. Skeytið kom ti'l Chitta-
gong kl. 8,30 e.h. að staðartíma.
Þá var fellibylurinn aðeins um
200 mílur undan eyjunum í Gang
esflóa, en á eyjunum búa 4 millj.
fátækasta fólks á jarðríki. Vind
hraðinn var um 150 km á klst.
og ýtti á undan sér geigvænlegri
flóðbylgju í átt til strandar og
vatnsveggurinn hækkaði stöðugt.
Það sem á eftir kom einkennd
ist af mistökum á mistök ofan.
Fyrst og fremst em mistökin
stjórnar Pakistan, en einnig allra
þróaðra þjóða heims, vegna þess
að síðustu 10 árin hefur þeim öll
um verið kunnugt um að allir
helztu sérfræðingar heims um
fellibylji, hafa spáð náttúruham
fömrn á þessum slóðum, jafnvel
enn hroðalegri en þeim sem nú
áttu sér stað. Sök alþjóðahjálpar
stofnana er minni, því að þær
höfðu tekið viðvaranirnar alvar
lega og skipulagt víðtækt viðvör
unarkerfi, en höfðu aftur á móti
vanrækt að sjá til þess að það
næði til alls landsins. Mesta sök
in liggur hjá yfirvöldum í A-
Pakistan, sem vissu fullkomlega
að fellibylur myndi taka land 8
klst. áður en óveðrið skall yfir
ströndina, en þrátt fyrir það
gerðu þau ekkert til að setja af
stað neyðaráætlanimar, sem
samdar höfðu verið, reyndar og
vitað var að gætu bjargað tveim
ur mannslífum af hverjum þrem
ur.
Ef til vill er það ægilegast
við þennan harmleik, að það
þurfti svo gífurlegt manntjón til
að vekja athygli heimsins á neyð
og kjömm fólksins í A-Pakistan.
Fáir hugsa um eða vita, að á síð
ustu 10 áram hafa 100 þúsund
manns týnt lífinu af völdum
fellibylja, flóða og annarra nátt
úmhamfara á þessum slóðum.
Gordon Dunn, sem um langt
skeið var yfirmaður þeirrar deild
ar bandarísku veðurstofunnar,
sem fylgist með hvirfilbyljum
sagði árið 1961 að hvergi væri að
finna önnur eins flóðbylgjuskil-
yrði eins og í Bengalflóa. En þar
byrjar að grynnka um 160 km frá
ströndinni og þegar vindsveipir
koma upp á gmnnið byrja þeir
strax að ryðja sjónum á undan
sér og flóðbylgjan hækkar eftir
því sem nær dregur landi og
grynnkar. Dunn sagði ei-nnig, að
hvergi væri eins mikil hætta á
manntjóni af völdum fellibylja
eins og í A-Pakistan.
Eftir fellibyljina 1960 og 1965
er um 40 þúsund týndu lífinu,
tók Rauði krossinn af skarið og
hóf að skipuleggja aðvömnar-
kerfi, sem nú að vera hið full-
komnasta í hekni. Sérstök tæki,
sem geta greint fellibylji um 360
km frá ströndinni voru sett upp
og einnig var byggð móttöku-
stöð fyrir myndir frá veðurat-
hugunarhnöttum og fær stöðin
daglega myndir frá gervi'hnöttun
um Essa 8 og Iton 1. Allt þetta
kerfi var í gangi, en samt var
ekkert gert. Ef allt hefði verið
með eðlilegum hætti, hefði
Chittagong átt að senda skeyti til
útvarpsins í Dacca, þar sem beð
ið hefði verið leyfis að fá að
setja neyðaráætlunina af stað.
Dacca hefði síðan haft samband
við um 300 staði meðfram strönd
inni, þar sem þjálfaðir björgunar
flokkar voru til staðar. Kerfið
átti að.vera fullkomið, en hvern
ig stóð þá á þvi að það brotnaði
gersamlega niður aðfararnótt 13.
nóvember? Staðreyndin er sú, að
það var aldrei sett af stað.
Þegar myndirnar frá Essa 8.
bárust til Chittagong, áttu veður
fræðingamir að sjá, að stormur
inn var nú með styrkleika felli
byle. Hann var þá í um 450 km
fjarlægð frá ströndínni og sást á
tækjunum á Cox Bazar sem er
á austurodda Bengalflóa. Nú var
því hægt að fylgjast með ferð
hans, án þess að þurfa að bíða
eftir næstu myndum frá Essa 8.
Það er óhugsandi annað en veð
urfræðmgar í Chittagong hafi
tekið við sér, þegar skeytið kom
frá Washington. Veðurfræðing-
arnir þar töldu greinilega að
neyðarástand væri að skapast.
Kl. 9,13 f.h. þann 11. nóvem-
ber sendi útvarpið í Dacca út
veðurfregnir, þar sem réftilega
var skýrt frá því að fellibylur
væri á Bengalflóa, en staðsetn-
hans var röng. Útvarpið sagði
hann um 700 km frá ströndinni,
en myndir frá Essa 8. sýndu
hann um 450 km. Útvarpið ráð
lagði smábátaeigendum að leggja
ekki úr höfn.
Kl. 9,00 f.h. 12. nóvember sýndi
Essa 8. að fellibylurinn var að-
eins um 110 km frá ströndinni.
Kl. 9,14 e.h. voru enn lesnar veð
urfregnir í útvarpið og nú aðeins
þremur klst. áður en fellibylur-
inn tók land. Útvarpið gaf þá
upp staðsetningu hans eins og
hún hafði verið fyrir 5 klst. þá
75 km. Útvarpið sagði að felli-
bylurinn mundi taka land um
nóttina og þrátt fyrir aðvaranir í
útvarpinu var ekkert minnzt á
óskaplega hækkun yfirborðs sjáv
ar. Enn var smábátaeigendum
ráðlagt að halda kyrm fyrir í
höfn.
Flóðbylgjan og fellibylurinn
tóku land um miðnætti í Patuak
halllhéraði og segja þeir sem
komust af að hamfarirnar hafi
byrjað með ógurlegum þungum
drunum og að einkennilegt ljós
hafi sézt er flóðbylgjan æddi á
land og ruddi öllu með sér og
sogaðist síðan til baka er hún
hafði mnnið skeið sitt.
Það em aðeins tvær hugsanleg
ar skýringar á aðgerðarleysinu.
Sú fyrri er að símalínurnar milli
Cox Bazars og viðvörunarstöðvar
innar í Chittagong hafi siitnað,
er vindhraðinn jókst, (það hafði
komið fyrir áður að þær slitn
uðu, er vindhraðinn náði 60 km
á klst.) Hin skýringin er sú að
ríkisstjórn Pakistan hafi neitað
að taka aðvaranir veðurfræðinga
alvarlega og því neitað útvarps
stöðinni í Dacca um leyfi til að
útvarpa fyrirskipuninni um alls
herjar brottflutning.
(Þýtt og endursagt úr
Observer og
The Sunday Times).
*