Morgunblaðið - 12.11.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1971
BOKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Sýning Braga
A
Asgeirssonar
BRAGI Ásgeirsson ex fyrstur af
felenzkum málurum til að halda
einkasýnmgu í hinum nýju sýn-
Ingarsölum Norræna hússins.
Hann hefur sett þar saman sýn-
ing>u á eldri og yngri verkum
sínum, er hann sjálfur vill ekki
kalla yfirlitssýningu, en komst
þannig að orði við blaðamenn, að
um vissa úttekt á list sinni væri
að ræða. Þetta er skiljanlegt, þeg
ar þess er gætt, að án efa vantar
veigamikil verk á þessa sýningu,
sem munu vera í annarra eigu en
listamannsins sjálfs. Svo hagar
til á þessari sýningu Braga, að
öll eru þessi verk í hans eigu,
og eru þau sjötíu og fimm að
tölu. Það elzta er frá 1953, en
þau yngstu frá því á þessu ári.
Sýningar sem þessi eru sjald-
gæfar hérlendis, en hafa mikla
þýðingu bæði fyrir þá, er áhuga
hafa á myndlist yfirleitt, að ekki
sé taiað um, hve nauðsynlegt það
er fyrir listamennina sjálfa að
safna saman eldri og yngri verk
um í einn stað. Þannig geta lista-
mennimir gert sér grein fyrir,
hvernig þróun þeirra hefur átt
sér stað, og hvar þeir eru á vegi
staddir. Það er að mínu áliti, mis
skilningur, að menn þurfi endi-
lega að standa á einhverjum
merkilegum tímamótum á ævi
sinni til að sýna yfirlit á verk-
um sinum eða gera úttekt á list
sinni, eins og Bragi Ásgeirsson
kallar það. Sá listamaður, sem
unnið hefur áratugum saman,
hlýtur að eiga í fórum sínum
ýmislegt, sem forvitnilegt er að
kynnast, og vona ég, að fleiri en
Bragi Ásgeirsson eigi eftir að
setja saman sýningu af þessu
tagi, þótt ekki sé um fimmtugs
eða sextugsafmæli að ræða. Ég
er viss um, að þessi sýning Braga
í Norræna húsinu á eftir að
opna augu sumra fyrir því, hvað
Bragi er t.d. heill og öruggur
listamaður og hefur verið Um
langan tima.
Bragi Ásgeirsson er einn af
þeim listamönnum, sem þróazt
hafa á mjög eðlilegan hátt.
Hann byrjar í nokkuð hefð-
bundnum stíl, gerir síðan marg-
ar og mismunandi tilraunir, sem
síðan þróast út í fullkomna nú-
tímalist, sem er langt frá því að
vera gripin úr lausu lofti. öllu er
haldið innan viss ramma, ef svo
mætti að orði kveða. Hin síðari
ár gerir hann verk sin úr marg-
víslegum efnivið, sem ég sagði
fyrir tveim árum að ég vissi
ekki, hvort heldur ætti að kalla
málverk eða relief, en það kæmi
ekki að sök, þar sem þessi verk
væri svo nátengd málverkinu í
eðli sínu, að það færi ekki milli
mála, að hér færi fyrst og fremst
maður að verki, sem hugsaði
myndrænt. Það eru fyrst og síð-
ast þau verk, er Bragi hefur
gert á undanfömum árum, sem
sanna þessa skoðun mína. Ég er
viss um, eftir að hafa séð þessa
sýningu, að honum hefur ekki
tekizt betur en seinustu árin, og
má hann vera mjög ánægður
með þá niðurstöðu. Hann hefur
mun meiri styrk í þeim verkum,
er hann hefur gert með alls kon-
ar efnivið eins t.d., með því að
fella ýmsa hluti inn í myndflöt-
inn og tengja þannig form og lit
á sérstakan hátt, en finnanlegur
er i mörgum fyrri verkum hans,
og á ég þar aðallega við sumar
þær myndir, er Bragi gerði í
geometriskum stíl, eins og sjá
má á þessari sýningu. Samt er
það svo, að það þarf ekki glöggt
auga tdl að sjá vissa heild í þeim
verkum, sem Bragi hefur valið á
þeasa sýningu, og á það við allt
frá elzta verki til þess, er hann
er að gera í dag, Það er augljóst,
að hér er á ferð listamaður, sem
hefur skapað sér sjálfstæðan
stO, sem er honum eðiilegur og
hvergi að kominn, nema frá
honum sjálfum. Enda liggur það
i augum uppi, er þessi sýning er
skoðuð, hvernig núveraindi mynd
list Braga hefur mótazt hægt og
sígandi á seinustu árum.
Þetta er skemmtileg og fjörug
sýning hjá Braga, og ég er viss
um, að hann hefur sjálfur gott
af að sjá þessi verk undir sama
þaki, og gera sinn samanburð.
Hann má vel við una og raun-
verulega ætti sýning sem þessi
að verða mikil uppörvun fyrir
Braga Ásgeirsson.
Það er aðeins eitt, sem ég er í
Framh. á bls. 20
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Milli dular
og spennu
Kristmann Guðmundsson:
SUMAB í SELAVÍK.
151 bls.
Helgafell. Rvík 1971.
Sumar í Selavlk er fremur
stutt skáidsaga og á að gerast
á öðrum eða þriðja tug þessar-
ar aldar eða með öðrum orðum
á bannárunum. Ég dreg þá
ályktun meðal annars af því, að
söguhetjurnar súpa tíðum á, en
þá aldrei nema landa, sem ein
þeirra bruggar handa þeim öll-
um. Þetta er í aðra röndina ást-
arsaga, en að hinu leytinu glæpa
róman. Allt frá upphafi mynda
ástarsagan og reyfarinn óslit-
inn samofinn þráð, sem enda svo
hvor með sinni lausninni. Har-
aldur heitir sögumaður, „fjöru-
tíu og þriggja ára gamall, sem
sagt kominn á þann aldur er
mann tekur að gruna, að ævin
sé ekki eins löng og maður hélt
einusinni." Sumarlangt ræðst
hann til vistar að gamalli hval-
stöð á Austfjörðum, er Norð-
menn höfðu fyrrum starfrækt,
en er nú í eigu íslendinga.
Haraldur lifir í saknaðar-
kenndri endurminning um
löngu látna æskuunnustu. „Ég
hafði heitið henni þvl að unna
aldrei annarri stúlku, og mér
tekizt að halda það loforð fram
að þessu, enda ekkert kvenna-
guil.“ En hér fer öðruvísi en ætl
að var: Haraldur verður ást-
fanginn af kornungri bónda-
dóttur, Svíalín að nafni, og
verður hún um það er lýkur
unnusta hans, bæði í holdi og
anda. Aðrar söguhetjur Sumars
í Selavík eru svo samverka-
menn Haralds og foreldrar unn-
ustu hans.
En svo er það reyfarinn. Það
er upphaf þess máls, að nokkr-
um árum áður hvarf norskur
maður sporlaust þar í Selavík.
Hvað varð af honum? Flesta, ef
ekki alla grunar, að honum hafi
verið sálgað. En hver myrti
hann þá? Það vita víst fæstir.
Einn mannanna þykir nógn
djöfullegur til að hafa framið
ódæðið og eru ýmsir, þar á með-
al söguþulur, sannfærðir um, að
hann sé morðinginn. En sannan-
ir skortir eins og fyrri daginn.
Spurningin er þvi: sekur eða
saklaus — en henni er svarað
fyrir sögulok, og auðvitað kem-
ur svarið á óvart, eins og vera
ber í góðri sakamálasögu. Dett-
ur mér ekki í hug að spilla
ánægju lesenda með því að upp
lýsa það hér.
Er Sumar í Selavik þá aðeins
ástarróman og reyfari? Víðs
fjarri. Mikið fer fyrir hugleið-
ingum um lífið og tilveruna að
ógleymdum frásögnum af dular-
fu'Ilum fyrirbærum og skýring-
um á þeim, svo og athugasemd-
urn um lífið eftir dauðann.
Kjarni þeirrar lífspeki (og dul-
speki) er ef til vill bezt sam-
samaður í eftirfarandi orðum,
sem lögð eru i munn gamalli
konu:
„Við þurfum aðeins að læra
að taka öllu með ró og stillingu
og án þess að láta það skerða
gleði okkar yfir lífinu, því að
það gerist áreiðanlega ekkert
annað en það, sem Guð veit að
okkur er fyrir beztu . . . Ég er
sannfærð um að þetta jarðiíf
okkar er skóli, sem við öll verð-
um að ganga í gegnum, og að til-
gangur hans er að búa okkur
undir næsta líf, er tekur við eft-
ir dauðann."
Þar eð Sumar í Selavik er
stutt saga, persónur margar, at-
burðarás hröð og hugleið-
ingar af þessu tagi verða víða
til að draga athygli lesandans
frá efní sögunnar, lætur að Rk-
um, að sagan er of fjölþætt til
að vera spennandi, enda mun
henni fráleitt ætlað að vera það.
Engin söguhetjanna fær tóm tíl
að kynna sig rækilega, nema þá
helzt sögumaður sjálfur, sem er
fremur hlutlaus persóna með
naumt svipmót. Hitt fólkið er
alltaf að koma og fara og fær
varla næði til að sýna, hvað í
því býr. Atburðir sögunnar
verða manni af sömu ástæðu lítt
hugstæðir og fara fyrir ofan
garð og neðan, ef undan er skil-
in lausn morðgátunnar við
sögulok. Ástin er þarna sett
fyrir sjónir likt því sem I hin-
um eldri, ef ekki öilum skáld-
sögum Kristmanns: sem háleit og
göfug tilfinning, „fegursta
kennd jarðlífsins". Og sem tví-
hyggjumaður skapar höfund-
Kristmann Guðmundsson.
ur sumar persónumar góðar, en
aðrar illar; elskendurna að sjálf
sögðu góða, því hvernig mætti
ljót sál ala með sér fegurstu
kennd jarðlifsins? Kristmann
ætlar seint að þreytast að dá-
sama ástina og f jölyrða um hana.
Sjafnarmálin eru honum þarna
engu miður hugstæð en fyrrum.
Þó mannleg sé, verður ástin
meira en mennsk í brjóstum
sögupersóna hans, hún verður
guðleg.
Sé þessi saga borin saman við
mestu skáldverk Kristmanns frá
fyrri árum, hlýtur sá samanburð
ur að verða Sumri í Selavík í
óhag, fyrst og fremst vegna
þess, að hún skírskotar ekki til
lifandi veruleika, eins og þær
hljóta að hafa gert á sinni tið.
Þetta er ekki saga úr nútíman-
um. Vettvangur hennar er horf-
inn, timi hennar liðinn. Þetta er
saga um aitburði, sem gerðust eða
gátu gerzt fyrir löngu, og fólk,
sem einu sinni var. Sú stað-
reynd gerir hvort tveggja: að
skýra og afsalka, að hér Skuti
ekki vera um veruleikaverk að
ræða, heldur hillingar. Ég efast
um, að staður i Mking við sögu-
sviðið hafi nokkru sinni verið til
í raunveruleikanum, fólkið
sömuleiðis. Sögumaður er of mik
ill spekingur, of huglægur til að
hið óskáldlega umhverfi (sem er
þó hvergi ljósum dráttum dreg-
ið í sögunni) megi
til fulls skýrast og verða að
hlutkenndum veruleik í vitund
hans. Aðeins unnustan hæfir
honum, ójarðnesk, álfkonuleg.
En bæði standa þau svo fjarri
þvi umhverfi, sem þeim er þama
valið að leiksviði, umhverfi, þar
sem fyl'liri, slagsmál og sálar-
laust erfiði eru hið daglega Mf,
að annað tveggja blýtur að ger-
ast: að þau falla alls ekki inn x
Framh. á bls. 20
HLJÓMPLÖTUR
Flytjandi: Hannes Jón
Hannesson.
Útgáfa: Ljúfan.
Mono, 45 snúninga.
ÚTVARP Matthildar er vissulega
með skemmtiiegri þáttum, sem
verið hafa í útvarpinu um ára-
bil. Grín var gert að hinum ó-
trúlegustu hlutum þótt mest
væri spilað upp á „sex“ og stjóm
mál, enda var þetta kosninga-
surnar. Dálítið var um tónliat £
þættinum og niú eru komin út á
hljómplötu þrjú lög, sem kenind
eru við Matthildi, þótt ekki sé
ég viss um að þau hafi öll verið
leikin í þættiinum. En það skipt-
ir heldur ekki höfuðmáli, því að
öll eru lögin í hinum sexíska
anida Matthildar, þaunig að vöru
merkið leynir sér ekki. Og að
sjálfsögðu er það Þórður Breið-
fjörð, sem sagður er standa fyrir
útgáfu plötunnar, samningu
texta og útsendingu, en eins og
hlustendur Matthildaæ vita, var
þar ekki góðs mainns getið án
þess að umræddur Þórður Breið-
fjörð kæmi ekki við sögu.
Það er Hanmes Jón Haninesson,
sem syngur lögin og leikur uind-
ir í gítar, og að sjálfsögðu er
ekki hægt með sanngirni að
ætlast til teljandi tónlistaraf-
reka, þegar svo lítið er umleikis
í undirleiknum. Hannes er tölu-
vert æfður söngvari, síðan hann
var með Fiðrildi, en í þessum
lögum er hann mjög misjafn,
góður í „Tileinkun“, en töluvert
síðri í hinum lögunum tveimur,
Framh. á bls. 20