Morgunblaðið - 27.11.1971, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1971
15
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
Minnið trútt og maðurinn líka
Kristleifur Þorsteinsson:
Íír byggðum Borgarf jarðar I.
önnur útgáfa aukin.
Prentsmiðjan Leiftur h.f.
Reykjavik 1971.
Sami höfundur og útgefandi:
Fréttabréf úr Borgarfirði.
Arið 1934 kom>u margiir Borg-
íirðinigar saman og ákváðu að
liáta sikrifa sögu héraðsíns
€>g koma henni fyrir sjónir ál-
naennings, og sannarlega Iétu
þeór ekki verða lanigt á miIÍK
áikvörðunar og framkvæmda.
Áarið 1935 kom út fyrsta bindið
af Héraðssögu Borgarf jarðar og
þeið síðara þremur árum seinna.
Kristieifur Þorsteinsson á Stóra-
Kroppi átifci ærinn þátt i þvi, að
þessar stóru bækur urðu svo
snemímbúnar. Hann ritaði
meirihluta fyrra bindisins og
áltti veigamikia þætti í því sið-
aira. Og enguim gat dulizt, að bæði
vaeri hann fróður og vel ritfær.
Þegar útgáfan var ráðin,
var hann þó 73 ára. Hann segir
«vo i innganigi fyrra bindis:
„Allt, sem ég hef skrifað, eir
g jört í hjáverkuim, þegar ég var
kominn á afturfararár." Enn-
fremur segir hann': „Heimildar-
irit hef ég nœr engin hafit við að
styðjaist og því slkrifað nálega
aJit eftir minni. — Er því lítið til
fcent af ártölum, og geta þau,
sem itilfærð eru, verið hæpim á
stöku stað.“
Ég minnist þess, að þegar ég
lás fyrra bindið, datt méir aftur
og aftur í hug: „Hann hefur
hafit. bærilegt minni, þessi aldni
erfiðismaður, þegar hann var á
bðómaskeiði, ef honium er mikið
farið að förlast." Og vist er um
það, að dómgreindin virtist í
bezta lagi, fæamsetning efnisins
sMpuQeg og skýr, málið hreint
og oft kjarngott —- og ennfrem-
■utr auðsætt, að þessi háifáttræði
maður var gæddur frásagnar-
igleði, sem virtist þó ekki látin
Miaupa í gönur mieð tilhlýðilega
viarðingu fyrir staðreyndum. Og
vissulega þótti mér höfund-
uirinn ærið fróður, þá er ég
hafði lesið bæði bindin.
En þetta reyndist aðeims upp-
haf.ið á lömgum rithöfundarferM
þessa aldna sjálfmenntaða fræði
manns. Um það bil, sem
hann var áttræður kom frá
hans hendi mjög stór bók, fjr
byggðum Borgarfjarðar, og
þetta reyndist aðeims fyrsta
toindið af þremur. Loks kom svo
Syri.r þremur árum f jórða og sdð
a®ta bókin, sem Kristleifuir Þor-
Steinsson er höfund.ur að. Hún
heátir Fréttabréf úr Borgarfirði,
og er hún með nafnaskrá nær-
felOt 400 bl'aðsíður. 1 hennd eru
32 biréf, sem Kris.tlieifur skrifaði
wstur-ísienzka blaðinu Lög-
bergi á árunum frá 1922
tál 1950. Hann var sem sé 89
ára, þegar hann skrifaði það sið
asta. Það bréf er 12 premtaðar
SfiÓu.r, en þetsis getur hann
þó þar, að það sé Skrifað meira
aif vilja en mætti, sjónin orðin
jnjög döpur. „Má því ætla, að
þetta verði síðasta bréf mitt í
Lögþerg," segir hann, og sú
varð og raumin.
, Nú er svo komin önnur út-
í?Afa af fyrsta bindinu af Úr
byggðum Borgarfjairðar, og er
’það Þórð.ur Kristleifsson,
mienntaiskólakennari, somur höf-
undar, sem séð hefur um útgáf-
_(TjWHiþíns.og.á öjlum öðrum bók-
um föðuir síns. Hefur hann bætt
við bökina milli 50 og 60 blað-
sáðna kafla, sem hann kaliar
yiðbótarþætti og æviminningar,
og nafnaskrá, sem á eru rúm-
íega háTft tíunda hundrað nöfn
á mönmum og menkisdraugum, og
fylgir náfni mannamna þjóðfé-
iaigsstaða og heimilisfamg auk
itala þeirrar blaðsiðu eða blað-
sáðna. þar sem frá þeim er sagt
eða þeir nefndir.
Bókin hefst á fróðlegum og
mjög svo skílmerkilegum þætti
um Geitland, tumguna milii Hvit
ár og Suðurjökla, þair ®em endur
fyrdr löngu var byggð, en nú
hefur lemgi verið óbyggt. Þar
er þó, þráft fyrtir hraun og
hrjóstur, kjarnmikið beitiland,
og þangað sóttu menn ýmsar
nytjar, svo sem hvannarætur,
ætisveppi, fjallagrös, eini og
einiiber, að ógleymdu hraun
grýti, sem hæfði svo vel í kvarn
arsteína, að það var sótt á
hverju sumri frá Húsafeili á
sex hestum og voru f jórir, fimm
menn í slffikri för. Útsýní er fag-
u.rt og miikil'úðlegit úr Geitlandd,
og er auðsætt af frásögmum og
lýsingium Kristleifs, að þaðan á
hann sælar mdnningar, sem oft
hafa að honum svifið á efri ár-
um, en hann var fædduo.’ og upp
alinn á Húsafelli og því alit um
hverfið honum hjartfólgið frá
be.rnsku- og umglimgsárum. 1
bókdnni er annars rmilkið af marg
víslegu nœsta fróðlegu lesefn.i
um borgfirzkt fólik og ættir
þess, menniragu og uppfræðslu,
trúrækni og trúarsiði, klerka og
kirkjur og einnig hjátrú ýmiss
konar, sem var enmþá með mikl-
um blóma í æsku Krisitleifs og
hafði hann í bernsiku afbra.gðs-
hedmjiid, þar sem var afasysitir
hans, Guðný dóttir sjálfs
skáldsins og afarmenndsins, séra
Snorra Bjarnasonar, en Guðný
var gáfuð, sérlunduð og hafði í
heiðri rammfom firæði, svo sem
faðir hennar. Þá er sagt frá
veiðiskap á Amarvatnsheiði við
hinar verstu aðstæður, erfiðum
aðdráttu-m o,g fyrirhafnarsömum
búsikaparháttum, verferðum og
vermennsku suður á Vatnsleysu
strönd, og koma þar við sögu
sjóslys og sitthvað fleára. Lýst
eæ s'kemmtilega heimilisháttum,
þess getið, sem gert var itil
skemmtunar á heimilum og var
það einkum lestur íslendinga-
sagna og annarra fomra bók-
men-nta, sem Kristleifur hreifst
af. Einraig fáum við fræðsiu um
það, hver skáld voru mest met-
im, og var það Krisitján Jóns-
son, sem flestum þótti mest íil
koma. Langur þáttuir og mehki-
legur eir heligaður Kalmans-
tumgu og búendum þar, en þar
var þá sem nú búið af miklum
myndarskap. Gestakomur voru
tíðar í Kalmansfungu og þar
kom Friðrik Danaprins á feið
sinni úr Norðurlandi, uppgef-
inn og illa haldinn og lenti í dá-
lítið kátlegum vanda, sem Krist-
lei'fur íýsir af hæfilagri hátt-
vísi. Auðséð er og hvarvetna,
að sögumaðurinn er góðgjam,
en fylgir þó í fréisögmum sínum
því sem fram kemur i þessum
orðuim hans: „Þó má ekiki draga
fjöður yfir svo margt, að allt,
sem vogað er að segja, sé slétt
og bragðlaust, en satt þarf það
að vera.. . “
Þessari neglu tekst Kristleifi
að fyligja þanniig, að allir mega
vel við una, og þarf þó sérstakt
lag til, að orða meira og minna
viðkvæm sannindi þannig.
Óvíða kemur þetta eins skýrt
fram og í umsögninni um frænda
hans Þorstem frá Bæ — og í
leiðréttingum við þætti af
Suðurmesjum eftir Ágúsí í Hala-
koti á Vatnsl'eysuströnd.
Þá vík ég nokkrum orðum að
Fréttabréfunium, sem eru það
eima af ritum Kristieifs á
Kroppi, sem farið hafði fram
hjá mér, umz ég fékk þau nú
send með Úr byggðum Borgar-
f jarðar.
Kristleifur var orðinn rúm-
lega tvítugur, þe.gar Ameríku-
ferðir hófust í Borgarfirði. Það
var árið 1882, en Vesrurheims-
ferðum Borgfirðinga lauk um
aldamótin. Fór fólk úr ö ’.uro
sveitum Borgarf jarðar og Mýra
sýslna, og úr Reykholtshreppi
einum hvorki fleira né færra en
hundrað og tuttugu manms, eftir
því sem Kriiistleifur komst næst
við að stkyg.gnast í fyligsni minn
is sáns. Á öllu himu borgfirzka
fólki kunni hann einhver skil
og þekkti til ættar og
u.ppruna ■ flestra. Auðvitað
voru fjölmargir frændur og
vimir Kristleiifs í þeim
stóra hópi, sem fluttist vestur,
og áreiðanlega mirn hann hafa
átt bréfaviðskipti við nokkra
þeírra. Þegar haran svo var kom
inn urn sextugt og hafði orðið
þess margvíslega vis, að Islend-
imgar vestra sýndu furnigu sinni
og fósturlandi veigamiiikla rækt-
arsemi, fannst honum, að þeir
yrðu yfirledtt að finna það, að
hlýtt væri til þeárra hugsað af
Rjndum þeirra austan hafsins.
Hann fór vitaskuld nærri um,
að þeir, sem fluttust vestur,
mumdu ærið oft hugsa tii
ábthaga sinna og frænda og
vima á bernS'kuslóðuinum —■ og
fátt kasrni þeim betur en að fá
þaðan sem oftast greinargóðar
fréttir. Honum var semt blaðið
Lög-berg, og ákvað hann svo að
skrifa fréttabréf, sem birt væri
í þvi blaði. Og auðvitað varð
hann fyrst og fremst að smúa
máTi sámu til Borgfirðimga, sem
flu.tzt höfðu vestur um haf og af
komenda þeirra. Fyrsta bréfið
skrifaði hann 26. nóvemiber 1922,
og vax það bir-t nafniiaus't. En
þeiim, sem það var beint til, bótti
sliikur femgur . því, að þeir öfl-
uðu sér margir upplýsmga um
það frá ritstjóranum hver væri
höfundurinn, og siðan rigndi
yfir Kristleif þakklætisbréfum,
fyrirspurmum og áskorunum. Og
svo hélt hann þá áfram ritun
slíkra fréttabréfa í nærfellt 30
ár og nú umdir nafni, — og eims
og áður gietur, urðu bréfin alls 32.
1 bréfunum skýrði hann frá
veðu.rfari og árferði, skepnu-
höldum og veiði í borgfirzkusrr
ám, heiksufari og manndauí a,
hvort sem var af vöidium sjúk-
dóma, ell'i eða slysfara, nýjum
embættismömmum, hverjir voru
kosnir þimgmenni Borgfirðinga
og Mýramanna, framförum í
skóLamálum og búskaparháttum,
sívaxandi notkun jarðlhita, hrú
un vatnsfalla i Borgarfirði og
au.knimg.u vegakerfis, sem oJii
þvi, að aðdrættir manna og all-
ar samgöngur gerbreyttust á ti®-
tölulega fáum árum, og vegna
þeirra Vestur-íslendimga, sem
kynnu að hyg.gja á ferðalög um
ísland Skýrði hann allnákvæm-
lega, hvaða Leiðir væru nú orðn
ar bilifærar. Hann gat og vaxt
ar og viðgamgs þorpanna í hér-
aðinu, Borgarness og Akraness,
og sérlega miikið þótti honum til
koma framtaks Haralds Böðv-
arssonar. En þó að hann geti á-
hrifa kreppunnar miikLu hér á
Landi og hinnar iilræmdu mæði-
veiki, gerir hann ekki mikið úr
Kristleifur Þorsteinsson.
þeirn vanda, sem þessu hvoru
tveggja fyligdi, — hamn treystir
því, að affcur birti. Ekki fjaliar
hamn heldur mikið um þær stór
breytin.gar, sem heimsstyrjöldiin
olM hérlendis, þó að honum hafi
þar auðsjáanlega þótt nóg um
sitthvað, jafmvel ýmislegt, sero.
taHð mundi til framfara. Og yfir
leitt forðaðist hann að mínnast
á islenzk sljórnmál og flokka-
drætti, þó að hann stundum viiki
að ýmsu, sem gierðist utan bygigða
Borgarfjarðar. Þótt aldur færist
Sæmdir heið-
*
ursmerki R.K.I.
HINN 28. septemiber sl. sæmdi
forseti Islands eftirfarandi men.n
heiðursmerki Rauða kross Is-
lands.
Heiðursmerki R.K.I. úr guIJd:
Dr. med. Jón Sigurðsson borg-
ariaakni.
Heiðursmerki R.K.Í. úr sdlfri:
Jón Oddgeir Jónsson fram-
kvæmdast'jóra Krabbameinsfé-
lags Reykjavikur, Jón Mathiesen,
kaupmann, Kai J. Warras, fram-
yfir hann og margax blikur séu
á Lofti, þykist hann af reynsl-
unni mega treysta þvi, að jafm-
vel það, sem mið<uir virðist fara,
verði efckii fynrum langþjáðri
þjóð hans og þar með í þúsund
ára þrautum haldgóðri memm-
inigu örlögþrunginn skaðvaldur.
Hlutverk bréfa hans er fyxst og
freimst jákvæð kynning lands
hans og þjóðar. Borgfirðingar
vestan hafs kunnu og vel að
meta þessa kynmingu. Vinsamieg
bréf streymdu til höfundax bréf
anna, honum voru gefnar gjafir
og f jöilidi Vestur-lslendinga heim
sótti hann — og það ekki að-
eins þeir, sem ættaðir voru úr
byggðum Borgarfjarðar. Stund-
um bánust vestan um haí beiðn-
ir, sem kostuðu hann allmikla
fyrirhöfn, en ekki setti hann
það fyrir sig.
Ég dreg ekki í efa, að Frétta
bréf KristLeils hafi haft sm á-
hrif til eflingar samhug og kyran
um Islendiniga vestan hafs og
austan, en auk þess eru þau
fróðleg ungurn og gömlum iwn
ærið margt á thnum róttækxa
breytmga i Islenzku þjóðliífi —
gömluim til upprifjunar og ung-
um til að átta sig á því, sem yfir
leiitt gera sér margir svo litla
grein fyrir, að hin að flestu
gliæsta lífsskúta þe'rra verðutr
| bagalega rangskreið.
kvæmdastjóra Rauða kross Finn
lands og varaform. Alþjóðasam-
bands Rauða kross félaga.
Heiðursmerki Rauða knoss Is-
lands var stofnað með forseta-
bréfi 24. fehrúar 1949.
Forseti ísilands veitir heiðurs-
menkið samkvæmt tiillögu heið-
ursmexkisnefndar.
Seema má þá menn heiðurs-
menkinu, sem verðir þykja fyrir
störf að manniúðarmáiium.
Til þessa dags hafa 27 menn,
innlendir og erlendir verið sæmd
ir beiðursmerkinu.
Isafold gefur
út galdrasögur
úr þjóðsagnasafni Jóns Árnasonar
ÍSAFOLDARPRENTSMIB.IA
h.f. hefur nú gefið út Galdra-
sögur, seni er ein bókin í endur
útgáfu fyrirtækisins á þjóðsög
um Jóns Árnasonar. Útgifuna
annast Óskar Halldórsson, mag
ister, og er hún myndskreytt af
Halldóri Péturssyni.
Efni bókarinnar er skipt. i
þrjá kafla: Ófreskisgáfur, Töfra
brögð og Einstakir galdramenn.
I bókinni eru m.a. sögur um fræg
ustu galdramenn íslands, t.d,
Sæmund fróða, Galdra-Loft,
Eirík á Vogsósum og LeiruQækj-
ar-Fúsa.
ísafold stefnir að því að ijúka
endurútgáfunni á nasstu 3—4 ár
um. Alis verða bækurnar 9 taite
ins, en áður hafa komiS út
Huldufólkssögur.
Bindið um galdrasögur er 225
biaðsiður að stærð.
— Evrópa
Framhald af bls. Í6
skamms og hefur jafnan verið málsvari
þeirra skoðana um framtíð samtakanna,
sem Pompidou hefur stöðugt haldið fram.
UDR á að vera fjöldahreyfing, sem held
ur tryggð víð gaullismann og nær til
allra sviða þjóðlífsins, ekki stjórnmála-
flokkur.
En þrátt fyrir þær undirtektir, sem
þeir Jacques Chirac og Jean-Pierre Roux
hlutu á iandsþinginu, þá voru það samt
hinar gömlu kempur gaullista, sem mest
lófaklapp fengu. Michael Debré varnar-
máiaráðherra hélt eina af sinum lerftr-
andi ræðum og var 'óspairt fagnað. En
Couve de Murville var þó ef til vill sá,
sem mestar undirtektir hlaut, þrátt fyr
it' það, að hann hafi allt annað en orð á
sér fyrir að vera slyngur í þvi að ná til
fjöldasamkoma. Þessi fyrrverandi for-
sætisráðherra nýtur þess enn, hve hand
genginn hann var de Gauile og mikils
metinn af honum. Allir gera sér grein fyr
ir því, hve mikið de Murville hefur lagt
af mörkum til gauilistahreyfingarinnar
og að án hans væri UDR ef til vill alls
ekki það, sem samtökin eru nú. Það er
einnig líkast því, sem flestir geri sér
grein fyrir því, að þessi fágaði stjórn-
málamaður kunni einhvern tímann á ný
að verða kallaðux til æðstu emibætta I
Prakklandi.
Frá afhendingu heiðursmerkis R.K.f. Frá vinstri: Jón Oddgeir
Jónsson, dr. Jón Sigurðsson og Jón Mathiesen.