Morgunblaðið - 04.03.1972, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐEÐ, LAUGARDAGUR 4. MARZ 1972
17
Ingólfur Jónsson:
Kröfur á hendur sam-
f élaginu ganga of langt
Kröfugerð i ýmsu formi á
hendur þvi opinbera er mjög
áberandi um þessar mundir.
Kröfumar eru fram bornar á
ýmsan hátt svo sem i blöð-
um, sjónvarpi og í kröfugöng
uim. Menntaskólanemetndur
gengu nýlega fjölmennir á
fund menntamálaráðherra og
fjármálaráðherra. Nemendur
kvörtuðu m.a. um þremgsli i
skólunum og lélegain aðbúnað.
Óskuðu nemendiur að gild-
andi lög um menntaskóla
vœru framkvæmd. Ein megin-
áistæðan fyrir kröfugöngu
nemendanna mun vera sú, að
skrifleg verkefni, sem þeim
eru fengin i hendur í skólan-
um til úrlausnar eru ekki leið
rétt af kennurum, eins og ver
ið hefur og vera ber. Nemend
ur kvarta yfir því, að kennsla
að þessu leyti sé í ólestri og
geti það haft óbætanleg áhrif
á námsárangur. Kvörtun af
þessu tagi er eðlileg og skilj-
anleg. Nemendur hafa fuiUa
samúð allra sanngjarnra
manna og eiga rétt á að fá
úrbætur i þessu efni. Skóla-
haldið er dýrt og nemendur
,eyða löngum tíma tii námsins.
Æltlazt verður til þess, að
kennslan sé i fullkomnu lagi
og nemendur nái námsárangri
eftir námsgetu.
Deilan milli rikiisstjórnar-
innar og kennaranna, sem
vandræðunum veldiur, verður
að leysast sem allra fyrst.
Vonandi ræðast deiluaðilar
við um þessi mái með það fyr
ir augum að finna heppilega
lausn á málinu.
1 lýðfrjálsu landi gera þjóð
félagsþegnarnir margháttað-
ar kröfur. Of.t eru þær sann-
gjamar og af raunsæi gerðar.
Því fer þó fjarri að þeim sé
alltaf í hóf stillt. Kjaradeil
ur eru tíðar og hafa valdið
miklu tjóni þjóðarbúskapn-
um. Það hefur lengi verið
stefnumið stjómvalda og
flestra vinnuveitenda á Is-
landi, að launþegum bæri að
fá launatekjur i samræmi við
greiðslugetu atvinnuveganna.
Þegar árferði er gofct, afla-
brögð oig verzlunarkjör með
betra móti, ættu lifskjörin að
batna og kaupmáttur launa
að aukast.
Kaupniáttaraukning nam 19%
á 13 niánuðum.
Á árunum 1967—1968 varð
þjóðin fyrir miklu áfalli, sem
hafði af eðlilegum ástæðum
áhrif á lífskjör almennings.
Flestir muna, að gjaldeyris-
tekjumar minnkuðu um
nærri 50% á tveimur árum,
vegna aflatregðu og verðfalls
á útflutningsvörum þjóðar-
innar. Þá kom sér vel, að
hafa gjaldeyrisvarasjóði til
þess að grípa til. Á árunum
1969 og 1970 fór þjóðarhagur
batnandi á ný. Verzlunarkjör
in urðu betri, verðlag út-
flutningsvörunnar fór hækk-
andi og aflabrögð bötnuðu.
Vorið 1970 var samið við
launþega um verulegar kjara
bætur, og kauphækkanir, sem
miðuðus/t við batnandi hag
þjóðarbúsins og atvinnuveg-
anna. Er talið að kaupmáttur
launa hafi aukizt um 19% frá
því í maí 1970 til 1. j'úlí 1971.
En þá var hamlað gegn vax-
andi dýrtið og komið i veg
fyrir að kauphækkanimar
yrðu að engu í verðbólgu-
filóði. Allt árið 1971 var mik
ið góðæri. Hefur það haldizt
það sem liðið er af yfirstand-
andi ári. Ytri skilyrðd eru fyr
ir hendi til þess að kaupmátt
ur launa megi enn aukast og
lífskjörin batna. FJestum er
kunnugt um, hvernig efna-
hagsvotfcorð ríkisstjórnar Ól-
afs Jöhan nassonar var eftir
úttekt á þjóðarbúinu við
stjómarskiptin í júlímánuði
1971. Vegna góðrar stöðu
þjóðarbúsins og atvinnuveg-
anna gaf ríkisstjómin há-
stemmd loforð um kjarabætur
almenningi til handa. Ríkis-
stjórnin iofaði 20% kaupmátt
araukningu á tveimur árum.
Hún lofaði að stytta vinnu-
vikuna og lengja orlof. Vinnu
tíminn var styttur og orlof
lengt með lögum.
Ingólfur Jónsson.
Launjiegar vildu tekjuliækk-
un fremur en styttri vinnu-
tíma.
Þannig var samningsréttur
inn raunverulega af launþeg
um tekinn. Vitað er, að
fjöldamargir launþegar vildu
fremur semja um hærra
kaup og tryggari tekjuaukn-
ingu fremur en styttri vinnu-
tíma.
Verðhækkun á búvörum er
ákveðin samkvæmt lögum. Þó
hefir gJeymzt að taka tillit til
þess að orlof var lengt. Bú-
vör u ver ðshækkun in kemur
í kjölfar þeirrar þróunar, sem
orðið hefir síðustu mánuði.
Stytting vinnuvikunnar
jafngildir 10% kauphækkun
á klst. en þó meiri útgjalda-
aukningu fyrir atvinnuveg-
ina. Hf atvinna minnkar er
engin trygging fyrir því, að
launþeginn fái nokkra tekju
aukningu. Fer það eftir því,
hvort um meiri eftirvinnu er
að ræða, eftir að dagvinnu-
tíminn breyttist. Vinnuvikan
er nú aðeins 37 sfcundir, þar
sem kaffitimar eru taldir til
vinnustunda og eru greiddir
með fullu tímakaupi. Vinnu-
vikan hér á landi er i reynd
styfctri en í nokkru öðru
landi, sem Islendingar skipta
við. Sú spurning vaknar,
hvort tæknin sé enn komin á
það stig í íslenzku atvinnu-
lífi, að þjóðin geti verið sam-
keppnisfær við aðrar þjóðir
með þessum hætti. Vélvæðing
og fullkomnasta tækni eykur
afköstin og gerir fært að
auka framleiðsluna þótt
vinnustundum fækki. 1 menn
ingarþjóðfélagi er að því
keppt, að auka þann tima,
sem maðurinn hefur til eigin
ráðlstöfunar og stytta tírnann,
sem fer í það, sem kallað
hefur verið brauðstrit. Marg-
ir kunna að notfæra sér löng
frl frá daglegum störfum, en
mikil hætta er á, að ýmsir
noti frítímann á óæskiiegan
hátt. Unglingar hafa lent í
óreglu m,.a. vegna þess, að
þeir höfðu ekki verk að
vinna eða ákveðið markmið til
að keppa að. Eins og áður get
ur féngu launþegar raunhæf-
ar kjarabæfcur, mikla kaup-
máttaraukningu á síðari
hluta árs 1970 og fyrri hluta
ársins 1971. Öll ski'lyrði voru
fyrir hendi til þess að sama
þróun héldi áfram seinni
hluta ársins 1971 og það sem
af er þessu ári. En reynslan
er dapurleg, þrátt fyrir góð-
æri, góð aflabrögð og hag-
stæð verzliunankjör. Lítur út
fyrir, að verðbólgan muni á
næsfcu vikum eyða þeim hagn
aði, sem launþegum var ætlað
að fá með kjarasamningum á
sl. hausti. Þannig fer ávallt,
þegar illa er á málum haldið.
-'viX
Hannes Pétursson skáld: VOND OPERETTA
I.
DÁVÆNN hópur skálda og lista-
manna, sem valdir höfðu verið eftir
dugnaðarpoti þeirra innan samtaka
sinna, kom fram I sjónvarpi nú á
hlaupársdag til þess að ræða úthlut-
un listamannafjár. Sumir höfðu hátt
og pötuðu, sumir höfðu lægra, aðrir
þögðu, en nokkrir kvökuðu þakkar-
orði. Að minnsta kosti tvéir þeirra
sem höfðu hátt og pötuðu eru gamal-
þekktir froðukúfar. Andspænis sátu
srvo á palli úthlutunarmenn nefndra
peninga og svöruðu fyrir sig. Þeir
höfðu (eins og stundum er í sjón-
varpi) litinn hljóðnema lafandi í
bandi framan á brimgunni, og Mktist
það að þessu sinni slakri hengingaról,
því að sem sjónvarpsáhorfanda virtist
manni að til stæði að festa úthlutun-
armenn upp, þetta væru síðustu mín-
útumar sem þeim gæfist kostur á
að tala til borgaranna. En svo bágt
var það ekki.
Þessi fundur varð aMhlægilegur og
þó um sumt átakamlegur. Hann hófst
á þræsum listamanna inmbyrðis.
Minnti það á atvik í Þórðarsögu kak-
ala. Frá því segir, að Þórður kakali
tók sér náttstað á Silfrastöðum og
Mð hans allt, þegar hann kom úr
Eyjafirði og hugðist reka harma
stnna við Brand Kolbeinsson á Reyni-
stað. Þefcta var í aprilmánuði og nótt
dinnm. Lágu Þórður og menn hans
úti og höfðu stungið spjótum sínum
niður í völlinn. En um nóttina gekk
veður upp „og þaut mjög í spjótun-
um“ segir sagan. Brandur á Stað var
með liðsafnað úti í héraðimu. En þeg-
ar tók að þjóta í spjótumum, hrukku
upp Þórðarmenn og héldu Brand
kominm, gripu til voprna simna og
fóru að berjast hver við annan í
myrkrinu. Féfl þar eimn maður, en
margir urðu sárir áður en þeir sæju
hvað í efní var. — Orðlengi ég ekki
frekar hlut skálda og listamanna á
fundi þeirra og úthlutunarmanna.
II.
Útbýting listamannaf jár er þjóðlegt
bíó ár hvert. Þá er riflega hundrað
skáldum og Mstamönnum skipað á
tvo bekki, annan æðri, en annan
óæðri. Áiíka stór hópur lendir í
myrkrinu fyrir utan þar sem er
gnístran tanna. Á óæðri bekk koma
menn og fara, þar rýmist til á hverju
ári og þar er drepið í skörðin mönn-
um sem kúrðu næst áður í myrkrinu
fyrir utan. — Á hinum æðra
bekk þruma sitjendur aftur á móti
mjög fast og sjúga sykurdúsu við
ofnhita og verður ökki hnikað fyrr en
í ragnarökum, þegar allt fer á hreyf-
ingu og „Naglfar losnar“. Ofar en
þetta, á hæstu pöldrum, sitja nokkr-
ir síðskeggjaðir heiðursmenn í al-
glaða birtu. Þeir hlusta á grasið gróa
í fjarska eða tala við stjömuna
Sírius, hund Óríoms. Islenzka ríkið
borgar þeim 175 þúsund krónur ár-
lega fyrir vel unnin störf og kaMar
heiðurslaun („bandspotta bafct hann
þar yf’r um / bóndinn, — og kaflar
það seil“).
Þannig er „úthlutunarmálum“ hátt-
að, löngu nokkuð eftir að óperettan
gekk úr giidi sem listform. En hér
lifir hún, þó miklu leiðinlegri og
marklausari en hún á skilið, þvi Jó-
hann Strauss yngri og aðrir Vinar-
kompónistar voru skemmtilegir og
komu fólki í gott skap, en þeir
óperettu-smiðir sem eru að verki í
„úfchlu>tunarmálum“ (alþingi og þeir
sem það velur að fara í sínu nafni
með lýðræðið í peningamálum skálda
og listamanna) koma mörgum í vont
skap, gera jaifnvel mann og mann
hoppamdi vitlausan ár eftir ár.
Atltaf er verið að þiniga um það,
hvemig hægt sé að laga þá ófremd
sem „úthlutunarmálin" eru og hafa
löngum verið. Ritaðar eru álitsgerðir,
búnar til fundarsamþykktir. Sumir
vilja „leggja Karþagó í eyði“ og
kannski væri það bezt. Þó held ég að
skáld og Mstamenn vilji ekki missa
af þeim peningum sem alþingi legg-
ur fram handa þeim, enda eigi þeir
þá margfaldlega inni hjá ríkirnu. Og
víst er það satrt, að 8 miifljónir eða
þar um bil er ekki mikifl austur af
opinberri hálfu, þegar f járlögin velta
á mörgum milljörðum og styrkir eru
veittir til allra hluta. En alþingi,
elzta stofnun þjóðarinnar og hin
virðulegasta, stofnun sem við endur-
nýjum jafnt og þétt, þamnig að alltaf
ætti að vera nýtt blóð I kúnni, hefur
ekki séð ástæðu tfl að veðja á list-
sköpun Islendinga með þvi að leggja
hressilega undir. Samt hafa þeir
ágætu kardínálar, sem þar sitja,
miklar mætur á orðtakinu er svo
hljóðar, að peningar séu afl þeirra
hluta sem gera skuH. En þó er að
heyra sem það nái einvörðungu til
verklegra framkvæmda, eins og ekk-
ert sé vinna anmað en að reka nagla.
Oftrúin á naglana hefur leiitt til þess,
að mulið er undir spariklædda gosa
sem þykjast ætla að gera þetta eða
hitt á verlclegu sviði til þjóðþrifa,
bankamir standa þeim opnir, þeir
spígspora þar út og inn með vindil
í kjaftvikinu — og svo trumba þeir
og eru auglýstir í Lögbirtingarblað-
inu. Hinu opinbera virðist happasælla
að fínansera þessa pókerspilara en
Hstalífið; peningarnir, afl þeirra
hluta sem gera skal, eru handa þeim,
ekki handa hinum sem aldrei taia
um að reka nagla.
III.
Hannes Pétursson.
hlutunarmenn listamannafjár, sem
sátu á palli í sjónvarpsherberginu á
hlaupársdag, eiga að vera smækkuð
mynd af lýðræði og réttlæti stjómar-
formsins, þegar þeir skipta al-
mannafé mifli skálda og listamanna.
Dagafjöldi ársins er skakkur og þvi
var búinn tfl hlaupársdagur. Uthlut-
unarkerfi listamannafjár er skakkt,
en en-ginn sér hvernig það verði leið-
rétt með „hlaupársdegi" á sinn hátt.
En kostuleg er sú tilviljun, að sjón-
varpsþrakkið skyldi bera upp á
hlaupársdag, leiðréttingardag tíma-
talsins. Ég hugsa að „hlaupársdag-
ur“, sem kippi úthlutun listamanna-
fjár í Uðinn, verði aldrei fundinn,
menn verði eftirleiðis sem áður að
búa við skekkju, nýja skekkju sem
fylgi nýju skipulagi, þótt hægt væri
að draga úr ranglætinu, ef hið opin-
bera öðlaðist fyllri skilning á pening-
um.
Sem stendur er úthlutunarkerfið
fremur nýtt í hettunni og var talið
tU stórbóta af málsaðilum þegar það
kom fram. Samt er það óferjandL
Hvers vegna? Vegna þess að óviður-
kvæmilegt er að verðleggja fólk eins
og markaðshross, halda á því upp-
boð árlega —- einn er 90 þúsund
króna virði, annar 45 þúsund króna
virði. En fyrst það er gert sam-
Framlnald á bls. 21
Þetta, sem nú var sagt, veit að al-
þiingi og háyfirvöldunum. Þeir út-