Morgunblaðið - 01.09.1972, Qupperneq 26

26
MORGUNIBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. SEPTEMBER 1972
HÖFUNDUR þessarar grein
ar er Hannes Gissurarson,
er var nemandi í VI bekk
Menntaskólans í Reykjavík
sl. vetur. Ritgerðin fjallar
um sögu landhelginnar og
veiðar Breta hér við land
og fyrir hana fékk höfund-
wr verðlaun úr gullpenna-
sjóði Menntaskólans.
Mannkynið hefur hafzt v'.ð á
jörðinni i um það bil hálía
miiljón ára. Á þeim tima hef-
ur jarðkrinelan verið vettvang
ur hins ótrúlegasta ójafnaðar,
rána og glæpa. I rás tímans hef
ur sannazt hvað eftir annað,
hversu auðveldlega hinn
„skyni gæddi" maður, homo
sapiens, eins og hann nefnir
sig, gleymir hinum fögru hug-
mvndum um jafnrétti, frelsi og
réttiæti, þegar hreyft er . við
eigin hagsmunum. I>á gild-
ir hnefarétturinn, vald hins
máttugri. Þetta kemur skýrast í
ljós. begar athuguð eru sam-
skipti risaveidanna og smá-
rikia, — er hákarlinn etur
kaopi við sardínuna.
Daemin eru mörg. Bandarik-
in, „brjóstvörn vestræns lýð-
ræðis“, hafa sýnt hina mestu
yfirgangssemi, þegar þau hafa
átt við grannríkin í suðri. 1
skióli Monrœkenningarinnar
hafa þau drottnað yfir róm-
önsku Ameriku, svinbeygt rik
isstlórnir hennar, beitt her-
vaidi, mútum og hvers
kyns bolabrögðum. Bandarisk-
ir auðhringar, studdir launuð-
um leppum i Washington,
teveja arma sína í allar áttir
eins og kolkrabbar, hafa merg-
sopið land og lýð. Skylt er
reyndar að geta bess, að flest
hefur i bessum efnum breytzt
til batnaðar á siðustu árum.
BWF/KA I.IÓMB
>ó að margt fari aflaga i sam
búð Bandaríkjanna og granna
þeirra í Vesturheimi, er grá-
legri leikur Ráðstiórnarrikj-
snna með fvlgilönd sín í Aust-
urEvrópu. Járnköld hönd
vaJdhafanna i Moskvu held
ur heliartaki um spottana. kipp
ir í leikbrúðurnar af kunnáttu
og harðneskju. Maehiavelli
hefði skemmt sér vel á þeirri
ieiksýningu, sá hinn slægvitri
Og kaldrifjaði. Gerzku 1'e‘ðtog-
arnir svífast einskis, sé valda-
aðstaða þeirra i hættu. Þó að
rússneski björninn sé farinn að
gerast liprari i línudansi al-
þjóðastjórnmála i seinni tið, á
hann enn til að sýna hramm-
ana. — En risaveldin tvö i
austri og vestri komu seint til
leiks. Söguleg stórvirki þeirra
jafnast engan veginn á við
„dáðir" nýienduveldanna eiii-
hrumu, sem nú eru, Spánverja,
Frakka og Englendinga. Um
hina síðastnefndu er ástæða til
að fara nokkrum orðum, áður
en vér snúum oss að hinu eig-
inlega viðfangsefni þessa grein
arkorns.
Skjaldarmerki Hins samein-
Bretlands og Norður-lrlands
er skrautlegt og tilkomumikið,
eins og ríki með svo veglegu
nafni sæmir. Hægra megin
skjaldarins hvessir krýnt ijón,
tákn valds og ofrikis, fránar
sjónir grimmdariega á oss, iæs-
ir eldrauðum klóm í grasi
gróna jörð og í skjöldinn sjálf-
an. Vinstra megin brýzt hvítur
einhyrningur um með örvænt-
ingarsvip, kirfilega fjötraður.
Kiærnar og hlekkirnir eru að
sumra hyggju táknrænir um
heimsveldið, sem var. Hversu
oft hefur ekki hinn litfagri
ekjöldur Bretaveldis verið
fiekkaður af grimmdarverkum,
ofstopa og gripdeildum? —
Þessari spurningu geta hinir
örsnauðu Indverjar, frumbyggj
ar Vesturheims, biakkir ibúar
ISLANWA
stnfli

riíí.Yfttnb-

TiVk'íríihi,
Biálandis hjms mikla, kúgaðir
og hraktir írar og Búamir í
Suður-Afríku bezt svarað. í>að
var ekfei fyrir hégóma sakir,
að Stepham G. Stephansson
orti hina nístandi ádeilu sána,
Transvaal:
Nú kveð ég ei um afrek dýr,
en En-glands fjandskap, morð
og rán, —
því atför hver er klækur nýr,
og hver einn sigur aukin smán.
Saga Bretaveldis er í senn
ófögur og ævintýraieg. íbúum
Aibíons tókst með duignaði og
harðfylgni, en einnig yfirgangi,
ójafnaði og alls konar ranigind
um að reisa á nokkrum manns-
öidirum hið viðamikia bákn,
sem brezka heimsveldið var.
Vissulega var þar giæsilegt um
að litast. Rikmannleg sveitaset-
ur og mikilfengleg skrauthýsi
Englands, hin konumgiega dýrð
hirðarinnar, kaidhefðariegar
stjórnartialiir Nýju-Delhi, lit-
ri'kir einkennisbúningar, sund
urgerð og viðhöfn á tyiiidög-
um, -— aJit var þetta tákn yf-
irburða Bretaveldis.
Á síðustu stjóraarárum
Viktoríu drottningar reis sól
hins brezka heimsveldis hæst.
Er hún Jézt á fyrsta ári 20.
aidar, bar það ægishjáim yfir
flestum öðrum rikjum. Brezki
flotinn drottnaði á heimshöfun
um. Brezki fáninn, Union Jack,
biakti jafnt á heimskautaflaemi
Norður-Ameríku sem á háslétt-
um Afríku, jafnt á hrikaiegum
Himaiajafjallgarðinum sem í
skraufaþurri eyðimörk Ástra-
líu. Ensk tunga hafði tekið
þann sess, sem fran.ska skipaði
áður í millirikjaviðskiptum.
Petta íslandskort, sesm er prentað í I’aris 1548, en gert eftir upp dra-tti Oiaus Magnús (1539).
ir og keltneskir ofurhug-
ar stofnuðu um miðja 10. öid,
leystist upp á Sturiungaöid,
trylitum tíma vigiaíeria og
blóðsúthelliniga. Breyttir at-
vinnuhættir og strjáiar sam-
gönguir gerðu IsJendimga æ háð
ari Noregskomungum. Loks fór
svo, að Islendimgar neyddust
til þess að játast eriendu vaJdi,
Fja'.lkonan gerðist hirðmær
Noregsikonungs.
MÍRDÆLINGAR SÁU
ÓKUNNUGT SKIP
SífeJld viðureign við Jandið
sjálft, eld og ísa, búsifjar af
völdum eriendra valdsherra,
róstur innan lands af hinu sá-
Hannes Gissurarson:
„P*ví að til
einskis
liggur netið
útþanið...u
Hinar öidnu menntastofnan-
ir, Oxford og Cambridge, báru
höfuð og herðar yfir háskóla
meginlandsins. Hirðskáld
heimsveldisstefnunnar, nóbels-
skáldið Kipiing, og aðrir minni
spámenn sungu Bretaveldi lof
og dýrð. Hvarvetna vakti
nafn Bretíands Jotningu. Og á
þessu herrans og Bretans ári
1901 gerði rikisstjórn hans há-
tignar Játvarðs 7., Bretakon-
ungs og Indlandskeisara, samn
ing við starfsbræður sína
danska um réttindi Breta
til fiskveiða undan ströndu
eyjar einnar, er laut þá Dana-
konungi, — Islands. Kemur sá
samningur nokkuð við sögu
síðar.
Þróun' mála varð nokkuð
önnur á íslandi en á Bretiandi
Er vér hverfum frá hin
um giæstu salarkynnum Breta
veldis og skyggnumst um á Is
Jandi, er það líkt og þegar far
ið er í heimsókn í kofa hjá
leigubónda frá herragarðinum
HJutskipti IsJands varð að
smækka og smækka, á meðan
aðrir hlutar Evrópu bJómguð-
u-st svo, að á sér vart hlið-
stæðu í sögu mannkyns. Hið ís-
lenzika þjóðveidi, sem norræh-
giJda tilefni, baráttu um völd
og auð, mannskæðar drepsótt-
ir, sem æddu um í djöfuBeg-
um eldmóð, oHu því, að kjairk-
'Tir'inn þvarr smám samam. IJfs-
baráttan tók að miðast við það
eitt að tóra. öll menn-
ingar- og framfaraviðleitni var
drepin í dróma fátæktar og
brauðstrits. Að visu fór svo í
dögun nýrrar aidar, að láfi var
blásið í hinar nsar kuJnuðu
glæður. En það er önnur saga.
Vér heifjum frásögnina á sið-
ustu stjóraarárum Margrét-
ar drotitminigar Valdimarsdótt-
ur, er sameinaði Noreg og Is-
Jand Danmörku 1387. ísiand
hafði verið einangrað um hirið
vegna plágunnar mikJu, sem
geisaði 1402—1405, og grip-
deiida þýzkra vikinga í Björg-
ym, aðalviðs'kiiptaborg Islend-
inga. Þá gerðist atburður, sem
virtist í fyrstu heldur veigalit-
iU, en markaði þó upphaf sam-
skipta íslendimga og Englend-
inga við strendur Islands. Sú
saga er gott dæmi ofbeldis og
yfirgangs stórþjóðar við smá-
riki.
Það var að sumarlagi á þvi
herrans ári 1412, að Mýrdæl-
ingar sáu ókuanugt skip Jóna
umdiam ströndiu. Ekki vair von
neinnar skipkomu, svo að þeir
gerðust forvitnir, afréðu að
mamna bát og róa til skipsins.
Þar var tekið sæmitega á móti
þeim, og reyndist þetta ensk
fiskidU'gga. Nýi annáli getur
þesisa atviks, sem er fyrsta
koma eriends Skips á íslands-
mið, svo að óyggjandi sé, i
nokkrum máisigreinum: „Kom
skip austur fyrir Dyrhólaey.
Var róið til þeirra, og voru
fiskimenn út af Enigiandi.“ Mýr
dælingana, sem ýttu úr vari
þennan kyrriáta sumardag fyr
ir 560 árum, hefur elcki grun-
að, hversu afdrifarik heimsókn
hins enska sikips varð íslend-
ingum. Uppi varð fótur og fit
á Eniglandi, er fiskisaigan flaug,
þvi að vel hafa skipverjar bor-
ið IsJandi söguna. Tugir skipa
voru búin undir Islandssigl-
ingu þá um veturinn. Um þær
mundir voru siglimgar og verzl
un í örum vexti á Emglandi og
landsmenn sæmilega vel efnað-
ir þrátt fyrir þátttöku sína í
hundrað ára stríðinu. Þeir hafa
þvá fagnað hinum nýju auðlind
um, sem fundnar voru. Enska
Ijónið var hunigrað, og fiskur
er ágæt fæða. Sumarið 1413
voru á íslandsmiðum um
30 fiskiduggur. Þannig hófst
hin gifuriega ásókn Emglend-
inga og í minna mæli annarra
Evrópuþjóða á hin fenigsælu
fiskimið umhverfis Island, að
jairðhita og falivötnum sleppt-
um einu náttúruauðæfi þess, —
rányrkja, sem aJdrei síðan hef-
ur siotað.
Konungsvaldið dansk norska
svaf oftast vært, þegar Islend-
ingar hreyfðu óskum um aukna
verzOun og bættar samgönigur.
Nú bar hins vegar svo við, að
það rumskaði. Norðuriönd
voru á þeim tíma stórveJdi,
náðu aJJt frá vatnasvæði Finn-
lands til jökultoumgu Græn
Jands, ailit frá Finnmörk hinni
köldu til Þýzkalands. Konung-
ur þeirna taJdi sig einan ráða
Norðurhöfum, hafinu þar á
jniii. 'Útlendingum var óheim-
ilt að stunda þar fiskveiðar og
verzlun. Þegar Eiriki af Pomm-
ern, hinum óhappasæla arftaka
Margrétar Vaidima rsdót tur,
l>árust fréttir um hinar mikJu
veiðar Emglendinga undan
strönd IsJands, ritaði hanm
Englandskomungi og mótmælti
hinum ólöglega ágamgi þegna
hans. Konumgur bannaði einn-
ig ístendingum að eiga nokk-
ur skipti við hin eriendu skip.
ÍSLENDINGAR FENGU
EKKERT AÐ GERT
EngJendimgar voru þó ekki
þeir veifiskatar að iáta kúgast
af jökiakóngum Norðurianda.
Auvirðileg lög og reglur ann-
arra þjóða öftruðu þeim ekki
að taka það, sem þeim bar. Það
er háttur konungs dýranna,
hims huigum'stóra Ijóras, að afOa
sér magatfylJi, þar sem þvá hent
ar bezt. Og vei þvá vesæla smá-
dýri, sem amast við hinum
óboðna gesti! Viðbrögð Eng-
Jendin'ga voru á þann veg, sem
stórveldi sæmir. Er þeir mættu
andstöðu, geystust rænimgjara-
ir um ísland, brenndu kirkjur,
spjölluðu leonur, misþyrmidu
þeim, sem dirfðust að mæia mót
ofráiki þeirra, tóku menn kon-
umgs höndum, stálu skreið og
annarri matvöru, eyddu bJóm-
iegar byggðir, rændu börnum
til marasais erlendis, sigJdu með
rnenn nauðuga út, drápu og
myrtu, frömdu hvers kon-
ar griimmdair- og ofbeádisverk.
Hámarki náðu hryðjuverk
þeirra með vági æðsta embætt-
ismanms konumgs, Björms hirð-
stjóra Þorteifssonar, i Ritfi á
Snæfellssitrönd árið 1467. IA
við styrjöld mffli hinna sam-
einuðu lconumgsrákja Norður-
landa og Englands vegna þessa
atburðar.
Skalmöld Eragtendin'ga á Is-
Jandi hélzt með Jitlum hváldum
út 15. öldina. Hina 16. tók að
draga nokkuð úr gripdei'ldum
þeirra og ójöfnuð' ' ndi, með
því að verzáun enskra kaup-
manna við íslendinga minnkaðL
„Kramaraþjóðin", sem NapóJie-
on hinn sigursæli nefndi svo,
sneri sér að gróðaværategri við-
fanigsefnum. Með landafundun
um miklu opnuðust Evrópu-
þjóðunum nýi-r heimar, og alda
hvörf urðu í viðskiptum þeirra,
jafnt inmbyrðis sem við um-
heiminn. Auðætfi Austurlanda,
kiydd, ilmvörur og dýr vefn-
aður, og guál og skinnavörur
frá Ameriku streymdu til siigS-
ingaþjóða Vestur-Evrópu, en
hiraum voJdugu verzilunarborg-
um ItaJáu og Þýzkalands hnign
aði. Emgtendimgar misstu áhug-
ann á viiðskipitum við hina fá-
tæku eyjarsteggja í norðri. En
ekki má ætia, að rányrkju
þeirra á fiskimiðin umhverfis
landið hafi slotað. Ógrynmi
skipa, a.m.k. 150—200, sigldu
áiriega á íslandsmið. ísJendirag-
ar fengu ekkert að gert, þair
sem þeir í opnum árabátum sán
um horfðu á útáendinga sækja
guál í greipar Ægis, — isOenzkt
guJl.
Á meðan Englendimgar fóru
svo óvægilegri ránshendi um
auðJindir Islands, æddu um
með ránum og ofbeldi, gættu
nýlenduherrarnir i Kaupmanna
höfn hagsmuna hinna örsnauðu
ibúa á útkjálkum rikisins af
þeirri kostgæfni, sem þeim eim-
um var lagið. Hinn herskái og
vákingiundaSi konungur Norð-
urianda vopnaðist við og vlð
penna, ritaði starfsbróður sá»-
um enskum og mótmæJti ágangi