Morgunblaðið - 28.12.1972, Blaðsíða 15

M0RÖtJí4íS.AÐlÐ; 28. t>ESE3fflB®íí 1972
15
og hugrakkur forseti
Tnunan ásamt Marshall utan ríkisráðherra, Paul Hoffman, sem stjórnaði Marshallaðstoð-
innl og Averell Harriman, sem einnig starfaði við Marshallhjálpina og gegndi ýmsum mikil-
vægum trúnaðarstörfum á sviði utanríkismála.
lögðust opiniberlega gegin
shefnu hans gagnvart Rúss-
mi.
Þjóðþin.gið var Truman
þungt í skauti, því stríðið hafði
Jieit’t tdl adimennrar andúðar á
ríkisafskiptum og þingið vildi
ekki veita forsetamu.m völd til
þess að hafa hemii á verðlagi
og kaupgjakii. Verðbólga var
mikil og verkfali aigeng, svo
Truman varð að beita verka-
lýðsforingja hörðu, þótt harm
yseri vinveittur verklýðshreyf-
xngunni. En svo að segja ekk-
ert dró úr gífuríegri fram-
iedðsiu stríðsáraama, og því gat
farið sáman miikil neyzla inn-
aniands og aðstoð við striðs-
hrjáð rikí i Evrópu og Asíu.
Spá5 ósigri
Repúbiikanar unnu meiri-
hiuta í báðum deiddum þjóð-
þiingsins eftir styrjöldina óg
þrátt fyrir neitunarvald Tru-
, m.ams voru samþykkt svokölluð
Tatft-Hartley-lög, sem svar við
frjálslyndum lagasetniinigum
Rooseveltstjórnarinnar, og þau
kváðu meðal annars á um að
forsetinn gæti með tiistyrk
dómstóla bannað verkföil, sem
brytu í báða við þjóðarhag, í
sextiu daga, meðan reynt væri
að ná samkomulagi. TilSögur
Trumans um að afnema koson-
ingasikatta og lög, sem fólu i
sér misrétti gagnvart blökku-
mönnum á vinnumarkaðnum,
ol'lu þvt að baráttumenn hvítra
yfirráða í Sufturríkjunum, svo-
kailaðir „dixiekratar", k'lufu
sig út úr demókrataflokknum
og tilnefndu Strom Thurmond,
ríkisstjóra í Suður Karolími,
forsetaefni sitt í kosningunum
1948. Henry Wallace bauð sig
hins vegar fram fyrir hönd
þeirra, sem voru óánægðir með
stefnu Trumans ga.gnvart Rúss
um og stofnaði F'ramfara-
flokkinn.
Forsetaefni repúblikana,
Thomas Dewey, rí'kisstjóra í
New York, var almenmt spáð
sigri i kosnintgumiuim, því þing-
ið viidi ekikd samþykkia frum-
vörp forsetans og margir úr
hans eiigin flokki virtust hafa
glatað trausiti sinu á honum.
En Truman veittist auðvelt að
hijóta tilnefninigu flokksins og
hóf síðan geysiharða kosnánga-
baráttu, fór í kosningaferðalög
um landið þvert og endilamgt
(svokalllaðar „whistle stop"-fer8
ir), og eimkunnairorð kosninga-
toaráttu hans urðu „give ’em
hell“. Hann sakaði þjóðþingið
um aðigerðiaieysi og kaUiaði
það saman til aukafumdar, sem
vaikti aithygU á stefnu hans í
verðiagsmáium, húsnæðismál-
um, trygginigamáium, máiefn-
tiim bJötekuimanna og öðirum
baráttumálum, sem gengu und-
ir heitinu „Fair DeaT' og voru
áframhaid á umbótastefnu
Rooseveks, „New DeaT'.
„Litli
maðurinn“
Ailar sitoðanakannanir spáðu
Dewey sigri og sama sagði al-
menninigsálitið. Repúblikana-
blaðið Chioago Daily Tribune
gekk svo lamgt, þegar aðeins
fvrstu tölur höfðu borizt, að
birta risafyrirsögnina „Dewey
sigrar Truman". Það var ekki
fyrr en síðustu tölur bárust að
ljóst varð að Truman hafði
sigrað með aillörugguim meiri-
hiuta, eða tveimur mil'ljónum
atkvæða. Klofniingshópar demó
krata fengu sáraMtið fylgi.
„Mér fannst óg heyra rödd
þjóðarinnar, en það var bara
einhver annar hávaði," sagði
Dewey. „Litli maðurinn frá
Missouri," eins og Truman var
kallaður, hafði sigrað með hug-
rekki sínu og sannfærinigar-
krafti.
Demókratar fenigu meirihluta
í báðum deildum þingsins, en
þingið var þó eftir sem áftur
andsnúið „Fair Deal“-stefnu
hatns. Fé var veitt til húsnæðis-
mála og aukinna trygginga og
ýmissa gamalila áætlana „New-
DeaT'-stefnunnar, en Truman
tókst ekki að afnema Taft-
Hartley-lögin og fá samþykkt
lög um sjúkrasamlög og jafn-
rétti á vinnumarkaðinum.
Þingið studdl hims vegar
stefnu Trumans í utanríkis-
máluim, þótt einangrunarsimnar
ættu síðar eftir að valda for-
setanum hvað mestum erfið-
leiteum, þegar hann beitti sér
fyrir Marshailaðstoðinini og
stofnun Atlamtshafs'bandalags-
ins. Truman tókst á hendur
óumdeilanlega forystu vestr-
ænna ríkja í kalda stríðinu.
Trumankenningiin varð til
vegna borgarastyrjaldarinnar í
Grikklandi og var yfiriýsing
um að Bandarí'kin mundu koma
Grikklandi og Tyrklandi, sem
báðum var talið ógnað, tiil hjálp
ar ef frelsi þeirra kæmist í
hættu.
Erfitt stríö
Með Trumam'kenningunni var
því mörkuð sú stefna að
stemma stigu við framrás
kommúnista í heiminum. Þegar
þrengt var að Beríin 1948 varð
hin fræga loftibrú til og birgða-
flu'tninigar tryggðir til borgar-
innar í lofti þrátt fyrir sam-
göngubann á landi. Þegar 60.
000 manna herlið frá Norftur-
Kóreu réðst imn í Suður-Kóreu
25. júní 1950 sendi Truman
þangað bandarískt herlið, að-
eins að nokkrum dögum liðn-
um og þar með hófst það sem
Truman kallaði „lögregluað-
gerðir" í þágu Sameinuðu þjóð-
anna með þátttöku 16 aðildar-
ríkja og með samþykki Örygg-
isráðsins, þar sem ful'ltrúi
Rússa var fjarverandi þegar
málið kom fyrir og gat ekki
beitt neitunarvaldi sínu.
Truman stjórnaði stríðs-
rekstrinum í Kóreu af þeim
dugnaði og með þeirri al-
mennu skynsemi, sem hann var
orðinn löngu kunimur fyrir, en
repúblikanar kenndu stjórn
hans um stríðið og kröfftust
þess jafnframt að það væri háð
af meiri hörku. Douglas Mac
Arthur hershöfðingi var gerð-
ur að þjóðhetju og nokkurs
konar tákni Repúbliteanaflokks
ins, og gefið var I skym að
stjórnin hefði auðveldað valda-
töku kommúnista i Kina 1949
með stefnu sinni. En Truman
neitaði að þig.gja aðstoð þjóð-
ernissinna Chiang Kai-sheks og
leyfa MacArthur að sækja yfir
Yalufljót til þess að ráðast á
griðastaði kommúnista og
knýja fram sigur í stríðánu.
Vonleysi
Ilvigar deiiur fylgdu í kjöl-
farið og MacArthur gekk svo
langt að reyna að æsa þing og
þjóð gegn forsetanum með því
að gagnrýna stefnu hans. Slíkt
er ekki í verkahring banda-
rískra hershöfðingja, og Tru-
mian taidi sig nauðbeygðan til
þess að víkja MacArthur úr
starfi. Honum var fagmað sem
þjóðhetju þegar hann sneri aft-
ur tái Bandaríkjawna, þó að al-
menningsáii'tið styddi Truman.
Þjóðin þreyttist þó fljótlega á
stiríðinu, sem dróst sifellt á
langinn og hafði i för með sér
síaukmar byrðar.
Vondr, sem vöknuðu þegar
vopnahlésviðræður hófust sum
arið 1951, ruwnu út í sandinn.
Hvorki sigur né friður færðust
nær og síðasta ár Trumans í
Hvíta húsinu einkenndist af
vonibrigðum og gremju. Demó-
kratar höfðu verið við völd um
þriggja áratuga skeið. Þeir
virtust vera þreyttir og mörg-
um fannst kaminm tími tii að
þeir fengju hvild. Hneykslis-
mál komu upp og liangur valda-
tími demókrata virtist hafa
leitt tii spillinigar. Truman
ákvað að gefa ekki kost á sér,
og þingið kom litlu í verk. Her-
ferð sú, sem MacCarthy öld-
ungadeildarmaður hóf gegn
kommúnistum, meðal annars
með ásökumum á hemdur st jóm
Trumams um „lintednd" gegn
kommúnistum, gagntók hugi
þingmanna og eitraði andrúms
loftið. Vonir demókrata um að
frjálslynd lög yrðu samþykkt
runnu út i sandimn. Ný einangr-
unarhyggja var í uppsdglingu
undir forystu Tafts öldunga-
deildarmanns, sem keppti að
forsetakjöri, en henni var bægt
frá með framfooði Eisenhowers
hershöfðingja fyrir Repúblik-
anaflokkimm.
Skeleggur
forseti
I stjórnartiíð Trumans voru
teknar margar grundvallar
ákvarðanir i bandarískum
utanríkismálum og mótuð var
sú utanríkisstefna, sem sáðan
var fylgt í höfuðdráttum. Tru-
man var einnig baráttumaður
bamdariskrar frjálsiyndisstefnu,
til dæmis í mannréttimdamál-
um. Hann var hugrakkur og
skeleggur forseti og kom mönn
um oft á óvart. Flestum kom
mest á óvart, að hann reyndist
miklu betri forseti en við mátti
búast. Hann var umdeildur í
forsetatíð sinmi, em á siðari ár-
um hefur álit manna á störfum
hans í forsetaemfoættimu aukizt
stöðuigt. Sjálfur sagði hanm, að
hann hefði kannski ekki verið
mikilhæfur forseti, en hanm
hefði að minnsta kosti reynt að
vera það. Síðan hefur sá dóm-
ur verið felldur af sagmifræð-
ingum að hann standi aðeihs
þrepi lægra en fremstu forset-
ar Bandaríkjanna.
Truman hylltur er hann ávarpar AHsherjarþing Kameinuðu
þjóðanna á tiu ára afmæli samtakanna.
50% ódýrari
M^N
og !h ferð til Þýzholonds
Man verksmiðjurnar hafa gert okkur boð um að selja
fyrir sig notaðar MAN bifreiðir.
Bifreiðar þessar eru yfirfarnar og í góðu ástandi.
Frí ferð fyrir væntanlega kaupendur verður farin
14. janúar.
BERGUR LÁRUSSON HF„
Ármúia 32. Sími 81050.
Truman ásamt fyrirrennara s ínum og lærimeistara, Franklin
Delano Roosevelt, eftir tiinefn inguna sumarið 1944.