Morgunblaðið - 13.02.1973, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. FEBRÚAR 1973
15
Ólafur Björnsson um efnahagsmál:
Óbeina skatta út úr vísitölu
Velmegunarvísitala í
kaupgjaldsvísitölu ?
ÁÆTLAÐ er að aukning
þjóðartekna í ár verði 5—6%
eða samsvarandi og aukning-
in er talin hafa verið í fyrra.
Reiknað er með viðskipta-
halla við útlönd sem nemi um
þremur milljörðum króna og
er þá gengið út frá því, að
kaupmáttur launa hækki ekki
á árinu og neyzlan í landinu
verði að sama skapi óbreytt.
Komu þessar upplýsingar
fram í yfirgripsmiklu yfirliti,
sem prófessor Ólafur Björns-
son flutti á framhaldsaðal-
fundi Verzlunarráðs íslands
sl. fimmudag.
Ólafur var eirin af fjóriuim
embættiisimönnuin, er sæti áttu
í Valkostanefndinni svonefndu
og á ál'iti hennar byggði rikis-
stjórnin siðustu efnahagsráðstaf
anir sínar. Rakti Ólafur nokkuð
í erindi sínu hvaða forsendur
hefðu verið lagðair til grundvall-
ar álitsgjörð nefndarinnar. Taldi
hann bnýnas'ta verkefnið við
lausn efnahagsvandans að eyða
misræminu miWi tekjuþróunar-
Innar í þjóðifélaiginu og efnahags
stefnu stjómvaida hvers tíma,
og benti á að til að svo mætti
verða hlyti m.a. að koma til end
urskoðun á núverandi visitölu-
fyrirkomulagi.
HVAÐ HEFUR SKAPAÐ
VERÐBÓLGUV AND ANN ?
í upphafi máls sins kvaðst
Óliafur ætila að ræða um afkomu
þjóðarbúskaparins og vandamál
hans. Af mörgu væri að taka,
en stikliað yrði á stóru og hann
myndi halda sér við það, er
hann teldi aðalatr.iðið — verð-
lagsþróunina, eða verðbólgu-
vandamálið, sem væri það atriði
stem hæst bæri nú eins og jafnan
áður, allit frá heimsstyrjaldarár-
unum síðari.. Hvað hefur skapað
þann vanda? Orsakirnar eru vit
anliega mangsiumgmar, sa.gði pró
fessorinn, en aðalatriði er
misræmið milíi tekjuþróunarinn
ar í þjóðtfélaginu og þeirrar
stefnu í efnahagsmálum, sem
stjóm.vöM hafa fyígt á hverj-
um tíma. Ólafur benti á, að
mörg uindanfarin ár hefðu grund
vall a rma ríkmið í efnahagsmál-
um verið him sömu hjá hinum
ýmsu ríkissftjómuTn, þó að gjam
an væri deilit um leiðir til að ná
þeim.
Grundvallarmarkmiðin væru
þessi: 1 fyrsta iiagi að halda verð
bólgunni í skefjum, þannig að
hún verði ekki meiri en í helztu
viðskiptalöndum okkair, í öðru
lögi að sjá öHium vimnufúsum
mönmum fyrir atvinnu og
stemma þannig stigu við óæski-
legu atvinnuleysi og loks í
þriðja lagi að erlendri skuMa-
söínun sé haMið í skefjum til
að fórðast öngþveiti í gjaldeyris
málum. Hims vegar væri aug-
lýóst misræmi miMi þessarar
stefnu og þeirrar tekjuþróunar,
sem ákvarðaðist á vinmumark-
aði, og þess vegma stæsðu stjórn
vöM j.afnan framami fyrir þeim
vanda að vetja á milli þess að
sætta sig við verðból'gu eða at-
vinnuleysi, og þá yrði fyrri kost-
urinn ætlð ofan á.
ÓGÆFA, A»
GENGISHÆKKUN VAR
VÍSAÐ A BUG
Ólafur kvað e£naha.gsvandan-
um nú ekki gerð skil nema rak-
in yrði. í stærstu dráttum efna-
hagsþróunin undanfarin 4—5 ár.
Hann sagði, að eftir hin mikiiu
erfiðleikaár 1967—'69 hefðu laun-
þegasamtökin sýnt þarni skiln-
ing að sætta sig við kjaraskerð-
ingu í samninguinum 1968 og aft-
ur 1969. En á árdnu 1970 jukust
þjóðartekjurnar um 10—11% og
skapaðist þá grundvöllur fyrir
verulegum kjargbótum. Um það
varð enginn ágreimingur, en Óiaf
ur dró samt í efa að nokkur
verkalýðsforingi hefði þá gert
ráð fyrir meira en um 10% au'kn
ingu á kaupmætti launa. Hins
vegar sagði óiafur, að ekki hefði
verið sama í hvaða formi slík
kauponáttaraufcning var fram-
kvæmd, og taldi hann það ógæfu
að vísað skyldi á bug þeirri til-
lögu, sem fram kom um gengis-
hækkun og aðrar ráðstafanir til
ka uph ækkuna r sem ekki yrði
velt út í verðlagið. í þess stað
var samið um 15—20% kaup-
hækkun og sagðd Ólaf.ur að slík
kauphækkun hefði ekki getað
Ólafur Björnsson.
orðið á einu ári, nema hemni
yrði velt að verulegu leyti út í
verðlagið. Ólafur sagði, að þó
að þrjú ár væru liðin teldi hann
að með þessu hefði verið rekinn
sá kengur í efnahagsliíið sem
við værum enm ekki búin að
bíta úr nádiinni. með.
Haustið 1970 var gripið tii
verðstöðvumar, sem vera skyldi
í gifldi til hiaustsins 1971. Var sú
ráðstöfun nauðsynleg, en þýddi
raunar aðeins frestun á lausn
vandans, sagði Ólafur ennfrem-
ur. Árið 1971 var svo eitt hið
hagstæðasta frá stríðslokum og
jukust þá þjóðartekjur um 12—
13%. í kjöl.farið þá komu svo
launþegiasamningarnir 1971. En
þegar verOstöðvuninnd 1971—’72
lauk urðu miklar víxlhaíkkanir
kauplags og verðlags, sem leitt
hefðu til samdráttar i útflutn-
inigsatvinnuvegunum, ef ekki
hefðu verið gerðar ráðstafanir í
júiimánuðd s.l. til áramóta. Þær
ráðS'tafanir voru þó einungis tdl
bráðabirgða en timann áttd að
nota til að finna raunhæfari
iausn á efnahagsvandamum.
ÁLIT VALKOSTANEFNDAR
f liok júMmánaðar var svo skip
uð svonefnd valkostanefnd, sem
skilaði ítarlegu áliti um efna-
hagsvandann. Kvaðst Ólafur
mundu byggja mál sitt á niður-
s'töðum þessarar áiitsgerðar,
sem enn væru í fullu gildi, þó
að síðar hefðu gerzt mikliir og
óhugnaniegir athurðir með nátt-
úruhamförunum í Eyjum.
Hann sagði, að þó að ánleg
aukning þjóðarteknanna hefði
orðið 10—13% á árunum 1970—
’71, sem er geysiileg aukning,
hefði nefndin ekki talið þorandi
að reikna með áframhaMandi
slíkri þróun, og vel væri stoppið
ef hið háa verðlag á erlendum
mörkuðum, sem þessi aukning
stað
byggðist á, héld.st áfram. Tölur
um aukningu þjóðartekna 1972
liggja ekki fyrir en hún er þó
áætluð um 5—6% eða um helm-
mgi minni en árið áður. Var
niðurstaða nefndarinnar sú, að
óvarlegt væri að gera ráð fyrir
hærri tölu fyrir 1973, en þá var
auðvitað ekki tekið till'it tii Eyja
gossins. Síðar í erindi sínu sagði
Ólafur að áfallið í Vestmanna-
eyjum gæti rýrt þessa áætlun
sem næmi 1% eða rúmliega
það. Ólafur benti á, að
ísiienzka þjóðfélagið væri
um margt sérstætt og erfið-
ara hér en víðast hvar émnars
staðar að gera áætianir um efna
hagsafkomuna fram í timann
vegna þess hversu undirstöðuat-
vinuuvegir okkar væru háðir ut
anaðkomandi öflum. Hann kvað
þó nefndarmenn hafa fengið sér
til fulltingis sérfræðiálit manna
úr sjávarútvegi, svo sem fiski-
fræðlnga, skipstjóra og útgerðar
manna, og að fenignum þeim upp
lýsingum talið óvarlegt að reikna
með meiri aukningu þjóðartekna
en fyrr er frá greint.
Ólafur sagðist þó telja, að í
áliti nefndarinnar hetfði verið
hyggt á bjartsýni, svo sem þegar
gert var ráð fyrir um 50% meiri
toðnuafla nú en í fyrra, sem þá
var metár. Reynslan ein gæti
skorið úr um hvort rétt hefði
verið að ganga lengra eða
skemmra í þessum efnum. Hins
vegar sagði hann það hafa verið
álit nefndarinnar, að yrði ekkert
að gert i þróun verðlags- og
kaupgjaldsmála væri stéfnt að
5—6 miiljarða viðskiptahallia við
útlönd á þessu ári. Um siiðustu
áramót voru aftur á móti 6 millj
arðir króna til í gjaldeyrisvara-
sjóði og með þessiu móti hefði
hann því gengið að mestu til
þurrðar. Allir gætu verið sam-
mála um að sliíkt væri fráleitt.
Þess vegna væri gengið út frá
um 3 milljarða króna halla í við
skiptum við útlönd sem flestum
þætti nóg um, og þá gert ráð
fyrir að kaupmáttur launa hækk
aði ekki á árinu og neyzlan yrði
í samræmi við það. Hins vegar
sagði Ólafur, að þrátt fyrir þetta
yrði kaupmáttur launa meiri en
nokkru sinni áður, þvi að við
byggjum enn að velmegunarár-
umim 1970—71.
SAMRÆMING TEKJUÞRÓUN-
AR OG EFNAHAGSSTEFNU
Ólafur rakti síðan þær þrjár
meginleiðir, sem nefndarmenn
bentu á til lausnar efnahags-
vandamim — niðurfærsluleiðina,
milMfærsluleiðina og uppfærsliu-
leiðina — en þeim hafa áður
verið gerð itarleg skil og sem
kunnuigt er varð upptfærsluleiðin
eða gengislækkun fyrir valinu.
Sagðd ólafur, að hún hefði verið
sú leið sem frá skammtíma sjón-
armiði a.m.k. var talin ldklegust
að ná mestum árangri með
minnstum fórnum. En forsenda
hennar væri að haMa verðhækk-
unum — fyrir utan hinar beinu
kauphækkanir — sem mest í
skefjum, og þær hækkanir sem
yrðu, mættu ekki hafa áhrif á
kaupgjaldið nema þá mjög tak
markað. Ólafur sagði, að sá vandi
væri enn óleystur og væri hætta
á, að þessar ráðstafanir yrðu að-
e ns skammgóður vermir, ef við
unandi lausn á því efni fyndist
ekki von bráðar.
Ólafur endurtók síðan, að meg
inverkefnið við lausn efnahag.s-
vandamálanna væri að samræma
tekjuþróunina og efnahagsmála
stefnuna, sem fylgt er á hverjum
tíma. Þetta væri þó fyrst og
fremst stjómmálalegt atriði. Auð
vitað væri æskilegast, etf hægt
væri að ná samkomulagi við laun
þagasamtökin um þetta atriði, en
öllium stjómvöldum hefði gengið
erfiðlega að eiga við þá hlið
mála til þessa. Einnig mætti
leysa málið með sérstakri löggjöf
en vafasamt væri, að hagsmuna-
hópar þjóðfélagsins sættu sig við
slikt, enda þótt viss rök gætu
stutt sMka löggjöf.
ENDURSKOÐUN VÍSITÖLU-
KERFIS
Ólafur taldi því, að endurskoð
un ríkjandi vísitöiufyrirkomu-
lags væri nærtækasta viðfangs-
efnið ef eyða ætti fyrrgreindu
misræmi milli tekjuþróunar og
efnahagsstefnu. Þær breytingar
þyrftu að sjálfsögðu að vera á
skynsamlegum grundvelii. Spáði
Ólafur þvi, að þetta mál ætti eft
ir að verða ofarlega á baugi á
næstunni, og raunar væri þegar
farið að benda á leiðir i þessum
efnum.
í fyrsta lagi væri rætt um að
taka ýmsa liði út úr visitölunni,
sem ekki gætu beinMnis talizt til
nauðsynja almennings, svo sem
áfengi og tóbak, sem hvað mest
væri rætt um þessa stundina. —
Kvaðst Óliafur ekki vera sérlega
hrifinn af þessari úrlausn þar eð
í henni fælist m.a. viss hætta á að
allt sækti í sama horfið og var á
haftaárunum svonefndu — allt
frá styrjaldarárunum og fram
und'r 1960 — þ.e. að táka upp
margfálda gengisskráningu og
haMa verðinu í skefjum á þeim
vörum einum, sem taldar eru
brýnustu nauðsynjar. Með þessu
ynnist að visu iágur visitölu-
grundvöllur en á móti kæmu
þungar álögur á þjóðina um leið
og fóik færi að nota fleiri vörur
með aukinni velmegun.
Hin leið n væri sú, að í stað
þess að greiða vísitölubætur á
FYRSTI flautukonsert, sem
saminn hefur verið hér á landi,
var frumfluttur á tónleikum Sin
fóníuhljómsveitarinnar sl.
fimmtudagskvöM. Höfundurinn,
Atli Heimir Sveinsson stjórnaði
hljómsveitinni en einleikari var
Robert Aitken frá Kanada. Þetta
er ekki einleikskonsert i hefð-
bimdnum skilningi, þar eð flaut-
urnar þrjár, sem i hljómsveit-
inni sitja, hafa Mka svo áber-
andi hlutverk ásamt einleikar-
anum, að einna helzt má líkja
við „concerto grosso“. Bygging-
armáti verksins minnir töluvert
á austurlenzka mósaiksmíð og
undirstrikar Atli þá tilfinningu
með klið slaghljóðfæranna og
tónavaU einleikshljóðfærisins.
Oft er flautan látin spila tóna,
sem eru utan við venjulega vest-
ræna, tempraða krómatík. Und-
ir lokin leikur einleikarinn svo
á bambusflautu, og þar með nær
„hinn austurlenzki tónn“ yfir-
höndinni. Að vanda notar Atli
hið auðugasta úrval Mtbrigða —
m.a. heyrast hér „tvígrip" tré-
blásaranna i fyrsta sinn i is-
lenzku hljómsveitarverki — og
sterkar andstæður: stundum
lemst músíkin áfram af hörku,
stundum er hún böðuð í ljúfri
tilfinningasemi og disætum sam
hljómum.
allt kaup að miða bæturnar við
ákveðna krónutölu. Ólafur taMi
þessa leið tra-jðla hafa veruleg
áhritf, og benti á að eins og nú
væri háttað skiluðu hátekjumenn
imir helmingi s'nna vísitölubóta
i sköttum og það hlutfall færi
minnkandi eftir því sem neðar
drægi i lautnastigunum. Þetta
breytti því ekki miklu.
Hann taldi aðrar leiðir skynsam
legri og nefndi sem dæmi skatt-
ana. Eins og nú væri háttað hefðu
beinu skattamir ekki áhrif á vísi
töluna meðan óbeinir skattar eins
og söluskattur, tollax og álagning
á áfengj og tóbak væru teknir
inn í vísitöluigrundvöHinn. í þessu
værl augljóst misræmi, en laun-
þegasamtökin hér hefðu jafnan
verið þvi hlynnt að þessi háttur
yrði hafður á. Væri þetta ólíkt
sjónarmiðum launþegasamtak-
anna í nágrannalöndunum —
skattar væru þar hvergi teknir
með í visitöluna. Kvaðst Ólafur
felia sig miklu betur við slíka
úrlausn að hægt væri að koma
þvi til leiðar að óbeinu skattamir
svo sem söluskattur væru tekn'r
út úr vísitölunni. Eins kvað hann
koma til greina, þó að það kynni
að verða erfitt í framkvæmd, að
í stað kaupgjaldsvísitölunnar
yrði höfð hliðsjón af velmegunar
vísitölu.
í lok ræðu sinnar vék Ólafur
að náttúruhamförunum í Vest-
mannaeyjum og áhrifum þeirra á
þjóðarbúskapinn. Taldi hann að
tekjutapið af þessum völdum
gætl numið rúmlega 1% af þjóð
artekjunum í ár, sem þjóðin yrði
ö!l að bera strax í ár. Við það
bættist svo eignatjón IJestmanna
eyinga, sem allir væru sammála
um, að þjóðin yrði einnig að taka
á sig i heild, en hins vegar væri
það spuming, hvort ekki væri
eðhlegt að skipta því tjóni á
fleiri ár í stað þess að reikna með
þ'ví öllu á þessu ári.
Einleikarinn, Robert Aitken,
var ekki í neinum vandræðum
með að ráða þær rúnir, sem
fyrir hann voru lagðar.
önnur verk á sömu efnisskrá
voru 5. sinfónía Schuberts og 2.
sinfónia Brahms. Þeim stjórnaði
ungverski hljómsveitarstjórinn
Miklos Erdélyi. Erdélyi er auð-
heyrilega vandvirkur maður,
en heldur varð meðferðin á
Schubert daufleg, nær samfellt
mezzoforte frá byrjun til enda.
Glettnisfullar áherzlusvipting-
arnar, sem nóturnar biðja um
fengu aldrei að heyrast. Ehn-
fremur var eins og fiðlurnar
væru með sýnikennslu í þvi,
hve hægt væri að . framkalia
mikla „heterofóníu", þegar
Schubert skrifar fjórar „unis-
ono“ 16 partsnótur.
Brahms-sinfónían náði hins
vegar fluginu, hljómsveitin
kann hana, hefur spilað hana
óteljandi sinnum, seinast fyrir
réttum átta mánuðum. Það var
gott jafnvægi milli hljóðfæra-
flokkanna, sveigjanleiki í túlk-
uninni, sem hélt óskiptri athygl
inni enda á milli. Þar sýndi
stjórnandinn að hann býr yfir
magnaðri dramatískri tilfinn-
ingu, og kann vel að ná henni
fram.
ÞORKELL SIGURBJÖRNSSON SKRIFAR UM
Sinfóníutónleikar