Morgunblaðið - 29.04.1973, Síða 12

----------------------------------- ----——— ----------«J.
MORGUInBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. APRÍL 1973

„Þeir lof uðu að taka af okk-
ur landið og þeir tóku það...“
EFTIR
MARGRÉTI R. BJARNASON
„Hvítii mennirnir gáfu okkur mörg
loforð, fleiri en ég fæ munað, en
þeir héldu aldrei nema eitt þeirra;
I»eir lofuðu að taka af okkur land-
ið og þeir tóku það.“
Svo er haft eftir einum af hinum
sögufrægu foringjum Sléttu-Indíán-
anna í Bandaríkjunum. Mahpina
Luta hét hann á tungu feðra sinna
og var af Oglala ætt, einni af sjö
ættum Teton Sioux ættflokks-
ins. Nafn hans þýddi „Rauða ský“
og æviferill hans spannaði og spegl-
aði áratuga átakasögu þjóðar hans
og evrópskra innflytjenda i Amer-
iku.
„Rauða ský“ var ennþá á barns-
aldri, þegar Andrew Jackson, Banda-
ríkjaforseti, leiddi í lög árið 1834,
að Indiánar skyldu eiga allt land vest
an Mississippi-fljóts. Rúmlega fertug
ur háði hann sigursæla baráttu gegn
ágengni hvítra manna á sléttulönd-
in i Kansas og Nebraska og haust-
ið 1868 reið hann sém sigurvegari
eftir tveggja ára strið inn í virki
hvítra herforingja í Laramie og
gerði friðarsamninga í sextán liðum
við Sherman, hershöfðingja. Tveim-
ur árum síðar heyrði hann af vör-
um sjálfs Bandarikjaforseta i Was-
hington, hvernig hinir hvitu samn-
ingamenn höfðu blekkt hann til að
skrifa undir allt annað en hann taldi
um samið.
Upp úr 1870 var „Rauða ský“ setzt
ur að með fólk sitt á Indíánasvæði,
sem stjórnin hafði afmarkað í norð-
vesturhluta Nebraska. Þaðan fylgd-
ist hann með því, er helgustu lönd
ættbálks hans, „Svörtu hæðirnar"
svonefndu i Dakota, urðu gullæði
hvíta mannsins að bráð, þrátt fyr-
ir einörð mótmæli hans sjálfs og
harða baráttu yngri Indíána undir
forystu stríðsforingja á borð
við unga Oglala ofurhugann Tashun
ko Witko — „Baldna fola“ og Tot
amka Yotanka — „Sitjandi naut“
foringja Hunkpapasættar Teton Si-
oux Indiána.
Eftlr margs konar niðurlægingu af
hálfu hvítra manna hraktist „Rauða
ský" frá Nebraska til Dakota og sett
tet að lokum ásamt fólki sinu að í
Pine Ridge, sem athygli heimsins hef
ur beinzt að undanfarið vegna at-
burðanna í Wounded Kneé.
Þar llfði hann að sjá mörg loforð
svikin og fleiri samninga fót-
um troðna og.fólk hans var æ ofan
i æ beitt þvingunum tii að láta und-
an hvitum aðkomumönnum, sem stöð
ugt þrengdu að Indíánunum á alla
vegu. En þrátt fyrir allt taldi hann
alltaf vænlegra að reyna samninga
en gripa til vopna gegn ofurefli og
mætti hvita mannsins, sem hann sjálf
ur þekkti öðrum Indíánum betur eft-
ir að hafa ferðazt langar leiðir með
„jámhestunum" — járnbrautarlest-
•arlestum — og séð bæði Washington
og New York. Fyrir vikið hiaut hann
ámæli sér yngri manna, sem heldur
vildu berjast blóðugri baráttu fyrir
tilverurétti sínum, þó að vonlítil væri,
og flykktu sér þvi undir merki
„Baldna fola" og „Sitjandi nauts",
meðan þeirra naut við.
En „Rauða ský“ átti eftir að frétta
dráp þeirra beggja og taka við sveit-
um fylgismanna þeirra sem eft-
ir voru, og áttu nú ekki í önnur hús
að venda — og hann átti líka eftir
að taka við þeim fáu, sem lifðu af
fjöldamorðin í Wounded Knee, þar
sem síðasti striðsforinginn, „Stóri fót
ur“, var drepinn, þá nær dauða en
lífi af lungnabólgu og blóðuppgangi
— og með honum á þriðja hundrað
hrjáðar og varnarlausar manneskj-
ur, að meirihluta konur og böm.
Þetta fólk hafði ætlað að leita skjóls
hjá „Rauða skýi“, eftir að fokið var
í öll önnur og öll ráð höfðu bmgð-
izt, síðast sjálfur „draugadansinn"
— en það var trúardansæði hálfgert,
sem greip um sig um þessar mundir,
sprottið af þeirri kenningu manns
nokkurs, er kallaður var Wowoke
Paitue Messias, að hann væri Krist-
ur endurborinn og til jörðu kominn
ásamt þeim Indíánum, sem fall-
ið hefðu í baráttunni fyrir því, að
halda löndum sinum, til þess að gera
vald hvíta mannsins að engu og sjá
til þess, að allt yrði eins og var fyrir
komu hans til Ameríku — eða jafn-
vel ennþá betra. Síðasta háim-
strá sigraðrar þjóðar.
Frá því tjaldið féll eftir atburð-
ina í Wounded Knee, 29. desember
1890 — lokaþátt átakanna milli frum
byggja N-Ameríku og hvita manns-
ins, sem tók af þeim landið með
skefjalausri ágengni, svikum og of-
beldi, hafa afkomendur „Rauða
skýs“ og fólks hans sofið sanmköll-
uðum Þyrnirósarsvefni í Pine Ridge.
Hvarvetna í Bandaríkjunum hafa
orðið gifurlegar framfarir á öllum
sviðum en í Pine Ridge eins og öðr-
um Indíánabyggðum amerískum, hef
ur lífið nánast staðið í stað. Þessi
svæði og fólkið þar hafa gersam-
lega gleymzt, meðvitað eða ómeðvit-
að. Samfélagið hefur sáralitið hirt
um Indíánana nema helzt til að hafa
af þeim gaman sem hverju öðru forn-
sögulegu fyrirbrigði. Fram eftir öllu
voru helztu afskiptin takmörkuð við
viðleitni hvita mannsins til að ná af
þeim þvi, sem þeir áttu enn eftir af
sæmilegum löndum. Það er fyrst á
siðustu árum, sem opinberir aðilar.
hafa farið að spyrna þar við fótum
og þá vaknað til meðvitundar um, að
við svo búið mætti ekki leng-
ur standa.
Kunnugir halda því fram, að tæp-
ast sé nokkurs staðar innan Banda-
ríkjanna jafn mikla fátækt, jafn átak
arílegt umkomuleysi og vonleysi að
finna og í Pine Ridge. Þar hafast nú
við um ellefu þúsund manns af Ogl-
ala ætt Sioux Indlána, þar af um
3000 vinnufærra manna og helming-
ur þeirra eigrar um án atvinnu. 54%
þeirra hafa ekkert starf árið um
kring og 70% eru atvinnulausir yfir
vetrarmánuðina. Meira en helmingur
er á ríkisstyrk en meðaltekjur, að
honum meðtöldum, eru undir þús-
und dollurum á mánuði, sem er langt
undir viðurkenndu örbirgðarmarki og
ennþá lengra undir marki meðal-
tekna, sömuleiðis um helmingi lægra
en meðaltekjur Indíána í Bandaríkj-
unum yfirleitt.
Fjölskyldulíf í Pine Ridge er víða
1 ólestri og heilsufar bágborið. Víða
vantar vatn og rafmagn og langar
vegalengdir þarf að fara eftir hvers
kyns þjónustu. Karlmennirnir,
sem áður fyrr voru stríðsmenn, veiði
menn, forsjá og verndarar kvenna
og barna, hafa glatað hlutverkum sín
um og engin fengið í staðinn. Kon-
urnar hafa eftir sem áður sínu móð-
urhlutverki að gegna, þær hafa hug-
ann við að reyna að halda lífinu í
börnunum sínum og sá litli atvinnu-
rekstur sem er á þessum slóðum, að-
allega gerð minjagripa og þess hátt-
ar, byggir frekar á vinnuafli kvenna
en karla. Þeir eru sigraðir menn og
stolt þeirra brotið, sjálfsvirðing
þeirra engin orðin, enda sjálfsmorð
hvergi sögð jafn tíð og ofdrykkja
aimenn meinsemd.
Hvítir menn beita húsdýrum sínum
enn sem fyrrum á beztu landsvæði
Indíánanna gegn smánarleigu, sem
um er samið fyrir milligöngu Indí-
ánamálastofnunarinnar í Washing
ton. Hvítir menm halda bezt
launuðu störfunum á svæðimu og
þeim, sem til þarf mesta menntun,
því að í þeim efnum eru Indíánarn-
ir ekki samkeppnisfærir — 70% kenn
ara eru hvítir og 81% barna Indíána
hætta námi eftir að gagnfræðaskóla
sleppir.
Blandaðir Indiánar — Eyeska á
Sioux máli — oftast afkomendur
hvítra embættismanna, sem hafa tek
ið sér Indíánakonur, eru mun betur
settiir en hreinir eða hreinni Indíán-
ar; þeir eru betur menntaðir, betur
launaðir og efnaðri, þar sem þeim
hefur gengið betur að semja sig að
siðum hvítra manna og þeir notið
tengslanna við þá. Enda eru oft vær-
ingar milli þeirra og annarra Indí-
ána, sem segja, að hálfhvítir emb-
ættismenn lifi á vesöld þeirra.
Aðstaða Indíána í Bandaríkjunum,
sem nú eru taldir nær 800.000 sam-
tals, stendur yfirleitt langt að baki
aðstöðu blökkumanna þar. En það
mun ekki sízt hafa verið fyrir áhrif
frá jafnréttisbaráttu blökkumanna,
að Indíánamir eru farnir að gera há-
værari kröfur um betra lif. Og geti
einhverjir aðilar i bandarisku sam-
félagi gert kröfur á hendur rikinu,
eru það Indíánar, því að hver af öðr
um voru ættflokkar þeirra ginntir til
að gefa upp lönd sin og flytjast tll
hinna afmörkuðu Indíánabyggða
gegn því, að þar yrði þeim séð fyrir
nægu lífsviðurværi. „Faðirinn mikli"
í Washington ætlaði að sjá um, að
þessi börn hans þyrftu ekki að líða
skort. Stjómin átti samningum sam-
kvæmt að sjá þeim fyrir matvælum
og öðrum vistum — og skotfærum til
veiða, en býsna oft varð á þvi mis-
brestur, að þeir samningar væru
haldnir og iðulega var þeim beitt í
þvingunarskyni — engar vistir fyrr
Mahpiiia-luta („Rauða ský“). For-
ingi Oglala Teton Sioux Indíána.
en skrifað væri undir hina eða þessa
nauðungarsamningana.
Nú er veifct til Pine Ridge svæð-
isins um 10 milljónum dala árlega
og hafa fjárveitingar til mái-
efna Indíána almennt verið tvöfald-
aðar í stjórnartíð Nixons forseta sl.
fjögur ár. Ástandið hefur því eitt-
hvað batnað. En eins og svo oft ger-
ist, þar sem fólk hefur lengi búið við
kröpp kjör en eygir vonarneista um
bjartara líf, hefur óþolinmæðin far-
ið hraðvaxandi —- fólkið vill sjá neist
ana verða að báli, svo að úr rætist
sem fyrst. Nú herma Indíánar meðal
annars upp á Nixon kosningaloforð-
in, sem hann gaf þeim um að gagn-
ger endurskoðun skyldi fara fram á
menntamálum Indíána — en lítið hef
ur orðið úr ennþá.
371 samningur hefur verið svikinn
á Indíánum, segir Russell Means, for
sprakki þeirra félaga úr amerísku
Indíánahreyfingunni, sem stóðu fyr-
ir töku smáþorpsins Wounded Knee
27. febrúar sl. og héldu þvi i 37
daga. Því ævintýri virðist nú lokið
—- Russell Means, hefur verið flutt-
ur í járnum t:I Wasihimgitan með þvi
loforði þó, að þar muni hann fá að
tala við fulltrúa stjórnarvalda án
milligöngu Indíánamálastofnunarinn-
ar, sem er sár þyrnir i augum Indi-
ánanna í Pine Ridge.
Sömuleiðis hafa öldungadeildar-
þingmenn Suður Dakota heitið
þvi að gangast fyrir heildarrann-
sókn á máium bandariskra Indíána,
stöðu þeirra og samningsgerðum um
dagana. Standi þeir við það
má vænta þess, að taka Wounded
Knee hafi borið nokkum árangur,
þótt einsýnt megi telja, að lítt verði
sinnt flestum þeim kröfum, sem þar
voru fram settar af hálfu Indiána.
Bandarísk stjórnvöld munu aldrei
ljá máls á stofnun sjálfstæðs Indi-
ánaríkis né skila Indíánum löndum,
sem af þeim hafa verið tekin um dag-
ana. Þau munu heldur ekki — þó
ekki væri nema fordæmisins vegna
— veita þeim uppgjöf saka,
sem stóðu að töku Wounded Knee,
gerðu vopnaða uppreisn, enda voru
þar í flokki menn, sem eiga veru-
legan afbrotaferil að baki, þótt aðr-
ir hafi haft hreinan skjöld fyrir ut-
an e.t.v. aðrar aðgerðir Indíánahreyf
ingarinnar, svo sem töku Alcatraz-
eyjar um árið og innrásina í Indána
málastofnunina í Washington. Á hinn
bóginn er þess að gæta, að meðal
annars vegina Víetnamstríðsins, hef-
ur bamdarísika þjóðin orðið næmari
en áður fyrir flisunum i eigin aug-
um. Og hafi með atburðum undan-
farinna vikna tekizt að vekja hana tii
meðvitundar um þá þakkarskuld,
sem hún stendur í við Indíána og þá
hneisu, sem það er henni, svo auð-
ugri og velmegandi þjóð, að láta þá
lifa við sllka örbirgð og umkomu-
leysi — og takist að vekja Indíána
almennt til meðvitundar um, að þeim
beri íhlutun og aðild að bandariska
nægtasamfélaginu, gæti svo farið að
Wounded Knee markaði aftur þátta-
skil í lífi bandarískra Indíána.
fndíánum tekin fjöldagröf i Wounded Knee 29. desember 1890.