Morgunblaðið - 05.08.1973, Side 23

MORGONBLAÐIÐ — SUNNUDAGUR 5. ÁGÚST 1973 23
- ÍSLAND - NATO
Framtmld af bls. 13.
íul'l'um kringumstæðum, varð
ekki sízt til þess að NATO var
stofnað. Evrópuþj óðimar höfðu
mjög dregið úr herstyrk sínum,
og ekkert e<r sennllegra
en að Rússar hefðu lagt undir
sig mestatla Evrópu ef ekki
hefði verið búizt til vamar á
síðustu stundu.
En víkjum aftur að sbaðhæf-
ingu V.Ó. um að „engin skyn-
samleg rök né heimildir bendi
til þess að Stalín hafi
hugsað tiil liandvinninga inn á
áhrifasvæði bandamanna sinna“.
U'tanríkisstefna Rússa hafi
„einkennzt af varicárni og
ihaldssemi (með fáeinum und-
antekningum á tímum Krúst-
jofs)“. Hér er gert iítið úr,
enda innan sviga! Sannleikur-
inn er nú sarnt sá að þessar-
ar „varkárni" fór fyrst að gæta
eftir að NATO var stofhað. Og
sagnaritun af þessu tagi verður
að teljast i meira lagi frumleg.
Menn munu miinoast þess að
Rússar sendu á sínum tíma eld
flaugar til Kúbu (er Kúba á
áhrifasvæði Rússa samkv.
ákvörðunum Jalta- eða annarra
ráðstafana bandamanna?).
Kennedy forseti skipaði
að flytja eldflaugarnar burt þeg
ar í stað, þar sem Kúba er rétt
við bæjardyr Bandaríkjamanna,
eða eiga á hættu styrjöld. Þess-
ari skipun var strax hlýtt af
Krústjof, en verknaðurinn var
hinn sami. Annars má geta þess
að Bandaríkjamenn höfðu her-
stöð á Kúbu þrátt fyrir allan
bægs’lagang Castros.
Nei, skýringin á „varkárni"
Rússa er alveg augljós. Þeir
vita að frekari yfirgangi verð-
ur mætt af fullum styrk Nato-
riikjanna. Og einmitt á þessu
sviði hefur NATO sannað til-
verurétt sinn í Ijósi sögunnar
og einmitt þess vegna mega ís-
(lendingar ekki bregðast þess-
imi samtökum með ábyrgðar-
lausu hjali um úrsögn, enda
mun slíkt ekki koma tál greina,
jafnvel ekki undir núverandii
rikisstjórn, sem þó tel'ur sig
„vinstri" sinnaða. Fylgismerm
NATO-aðildarinnar eru í meiri
hluta á Aliþingi og munu koma
í veg fyrir slíkt glapræði.
Hafinn hefur verið áróður fyr
ir því að ísland gangi úr
NATO vegna deilumnaT við
Breta. Því miður hefur þessá
áróður fengið hljómgrunn víð-
ar en skyldi eins og sjá má af
blöðunum. Þetta sbafar af
þeirri múgæsingu sem farið er
að bera talsvert á. En það er
maumast hægt að komast lengra
í hugtakaruglingi en blanda
NATO-aðfldinni saman við fisk-
veiðideiiuna við Breta. NATO
var stofnað sem . neyðarráðstöf
un vegna undanlátssemi banda-
manna við Rússa í síðari heirns
styrjöldinn'i, og tókst að stöðva
framrás þeirra á síðustu
stundu. Og sú hætta er enn
til sbaðar og kemur ekkert við
deilum um einstök atriði sem
kunna að koma upp meðal að-
ildarríkjanna. Hins vegar er
bæði rétt og sjálfsagt að kæra
atferi'i Breta fyrir NATO og
er vonandi að það beri árang-
ur. Mig langar í þessu • sam-
bandi að spyrja þá sem ráðin
höfðu meðan á heimsstyrjöld-
inini stóð (þar eru kommúnist-
ar meðtaldir) í hvaða skyni þeir
hafi haildið uppi skefjaliausum
áróðri með Bretum gegn þýzku
þjóðiinni í heild (hér á ég ekki
við þáverandi stjórn í Þýzka-
landi). Það er söguleg
staðreynd að þýzkir visinda- og
fræðimenn studdu okkur með
ráðum og dáð í sjálfstæðisbar-
áttunnd á öldinnd sem leið og
lengur. Og íslenzkir rithöfund-
ar mættu miinnast þess að í
hvert slinn er þeir kvöddu sér
hljóðs voru þeir kynntir í
Þýzkalandi og margt af verk-
um þeirra þýtt á þýzku
og tjekknesku. Þröngsýn klíka
hér hefur nú í áratugi reynt
að útiloka vissa höfunda
frá eri. mörkuðum, og þessi
klika er svo „sveitó" að hún
virðist ekki þekkja annað en
Norðurlönd. Guðm. Hagalín
nefindi þetta fyrirbrigði eitt
sinn „sænska sýki“.
En þetta var útúrdúr.
— Hvað sem öðru llður er ailt
tínt bæði satt og logið tii árása
á NATO, og engar vestrænar
ríkisstjómir hafa haft neitt við
það að athuga af því að orðið
er frjálst. Hvernig er ástand-
ið í þessum efnum í aðildar-
ríkjum Varsjárbandalagsins?
Mörgum þætti víst vænt um að
fá undanbragðalaus svör við
þvi. Dæmi Ungverja þegar
Nagy lýsti yfir hiutleysi lands
sins og úrsögn úr Varsjárbanda
laginu er nægt svar.
VII.
HKR HEIMA
Það eru aðeins fáir dagar sið-
an tveir þjóðhöfðinigjar stór-
velda sóttu okkur heim, Nixon
forseti Bandaríkjanna og Pom-
pidou forseti Prakkiands. Lítið
er vi'tað um hvað þeiir ræddu,
en telja má öruggt að fundur
þeirra hafi snúizt um heimsmál
in. En ekki er því að leyna að
vissir hópar fólks komust
I „ham“ og myndu hafa látið
að sér kveða ef unnt hefði ver-
ið, en lögnegiam kom í veg fyr-
ir óspektir í sambandi við „hina
prúðu“ mótmælagöngu. Var það
dálítið annað en aðgerðaleysdð
við brezka sendiráðið þar sem
ailar rúður voru brotnar. 1 Tím-
anum 28. maí sl. er talið að
kostnaður vegna skemmdanna
muni nema um 1 millj. króna.
Væri til of mikils mælzt að lög-
reglan fyndi upphafsmenn-
ina að óskundanum og léti þá
borga s'kemmdirnar ? Nógu þung
ar eru byrðar skattþegnanna,
þótt þeir fari ekki að borga fyr
ir skemmdarverk uppæsts
skrils.
VIII.
T.IÁNINGARFRELSI
RITHÖFUNDA
1 sambandi við skoðana- og
ritfrelsi er ekki úr vegi að
minnast á grein i Þjóðviljan-
um þ. 25. sl., en það er viðtal
við Svövu Jakobsdóttur er
mætti í Stokkhólmí í sambandi
við framkvæmdarfund PEN-
klúbbsiiins nú nýverið, en tók
ekki þábt í fundinum þar sem
hún er ekki meðl'imuir ísl. PEN-
klúbbs dedldarininar. Á fundi
þessum var rætt um tjáningar-
frelsi rithöfunda og nefnd dæmi
um ritskoðun og ofsóknir gegn
höfundum, afrískum, grisk-
um o.fl. Einni'g er þess getið
að sovézku skáldunum Évtu-
sjenko og Vosnésenski hafi ver
ið boðið, en hvort þeir hafa
mætt verður ekki séð, þar sem
bagaleg brenigl eru I greinlnni
og heiil málsgrein hlýtur að hafa
fallið út. Mun það vera skýr-
ingin á því að ofsóknir Sovét-
stjómarinnar eru ekki
nefndar.
Eins og gefur að skilja var
mjög rætt um ritfrelsi og of-
sóknir gegn rithöfundum og
gerðar áiyktanir í þeim efnum,
m.a. gegn ofsóknum á hendur
tjekkneskum og slóvakiskum
höfund’um, suður-afrískum,
grískum og fleirum. Tjáningar-
frelsi var mjög rætt, bæði bein
ar og óbeinar hömiur sem sett-
ar eru á starf höfundanna, en
aðalatriðið er, eins og segir orð
rétt í greininni:
„Það er ekki fyrr en ritskoð-
un er komin í hendur yfirvalda
að veruleg hætta er á ferðum."
Þetta er auðvitað lauk-
rétt. Þess vegna kemur það
spáns'kt fyrir sjónir að í næstu
málsgrein eftir þessi réttmætu
orð er veitzt að Morgunblaðinu
í sambandi við það sem grein-
arhöf, nefnir efnahagslega rit-
skoðun. Þar segir svo orðrétt:
„Á bókmenntasviði kem-
ur þetta fram i samfelldri við-
leibni Morgunblaðsinis til að
gera sem mimnst úr verkum
þeirra höfunda, sem beina
skeytum að afturhaldinu."
Ekki er nú tekið upp í sig!
Ég held að himir fjölmörgu
lesendur Morgunblaðsins þurfi
ekki á að halda „upplýsingum“
í þessu efni. Allir viba að rit-
dómendur Mbl. hafa ekki gert
upp á milli höfunda eftir því
Ihvort þeir telja sig „vmstiri",
eða „hægri“. Er þar ólíku sam-
an að jafna og ritdómara Þjóð-
viljams, sem virðist að mestu
skrifa samkvæmt fyrirfratn
ákveðinni pólitískri línu, að ég
nú ekki tali um vissa þætti í
útvarpi og sjónvarpi, sem eru
algeriega eintitir.
Þessi klausa ásamt ýmsu öðru
í viðtalsgrein þessari verð-
ur beinlinis skopleg i Ijósi
þeirra vandamála sem ráðstefn
an hefur fjallað um. Hér mæbbi
koma nánar inm á skoðaniakúg-
unina í Sovétríkjunum, þar sem
er ríkisritskoðun og þá „auð-
vi'tað veruleg hætba á ferðum“,
eiins og segir á einum stað í
greinimmi, en öll þau mál eru
svo kunn að slíks gerist ekki
þörf.
Margt má sjálfsagt finna lýð-
ræðisrí'kjunum ttl foráttu, en
hvað sem um það er fyrirfinnst
ekki opinber ri'tskoðun hjá
þeim. Rithöfundar þurfa ekki
að óttast að verða settir á geð-
veikrahælii þótt þeiir skop-
ist að eða gagnrýni valdamenn
okikar og þjóðfélagið. Þetta er
muntirinn á vestrænu lýðræáM
og einræði komnuinisnians. Hitt
er svo annað mál að jafnvel
hér hefur örlað á tilraumum til
skoðanakúgunar, eins og Þor-
steinn Thorarensen sýnir fram
á í föstudagsgrein sinni í Visi
þ. 8. þ.m. Al’lir frjálsbuga
menn ættu þvl að sameinast úm
að standa vel á verðinum.
Til að vernda þetta frelsi var
NATO upphaflega stofnað, og
þó mörgu sé ábótavaimt i ýms-
um með'limaríkjum þess, hagg-
ar það ekki þeirri staðreynd að
samtökin hafa stöðvað út-
þenslustefnu stórveldis'ins í
austri, og þar sem ísland er
mikilvægur hlekkur I þessari
varnarkeðju (bæði í eigiin hag
og nágrannaríkja okkar) er það
meira en ábyrgðarlaust að lába
sér koma til hugar að yf:
irgefa samtökin vegna landhelg
ismális'ms, þar sem sigurinn er
okkur vís — e.t.v. að einhverju
leyti fyrir atbeina NATOs.
Jón Björnsson.
— Merkir f rumkvöðlar
Framhald af bls. 13.
aðar, pólitíkur og alls þess, er
mammlegt var, að meginstarf
hans, kennslan og skólastjórnin,
gátu ef tifl vill beðið við það ein-
hvern hnekki, en þeim var þó
einnig sannarlega áv'nningur að
þessum margháttuðu áhugamál-
um. Honum var ekkert mannlegt
óviðkomandi, ekki heldur í ríki
náttúrunnar. Það litla sem ég er
og hef orðið, á ég honum að
þakka, voru óbreytt orð þessa
lærisveins. Ýmsa fleiri nemend-
ur Arnórs og Helgu hef ég heyrt
komast svipað að orði. Yfiirleitt
ber þeim öUum saman um, að
þeir hafi í tíð þeirra hjóna á
Breiðumýri og Laugum sótt þang
að svo mikilvæga þætti í þroska
sinn, að þeir fái það aldrei full-
þakkað. Á þetta eigi síður við
komur en karla, hvaðan sem þau
hafa komið af landinu.
1 Hávamálum er þessi visa:
Esat maðr alls vesall,
þótt 'hann sé illa heill.
Sumr es af sonum .sæll,
sumr af frændum,
sumr fé ærau,
sumr af verkum vel.
Litum að lokum á, hversu hægt
er að heimfæra speki þessa
tifl Itolgu og Araórs, fyrst orð-
takið um heilsuna. Það fer viðs
fjarri, að þau hafi nokkura tima
verið „alls vesöl“. Hvorugt hefur
þó ætíð verið fulllkomlega hei'lt
heillisu, sem að líkum lætur. Ég
man til dæmis eitt sinn, að
Helga var flutt fárveik frá Laug-
um á sjúkrahús. En hún fékk
góðan bata. Og mér er kunnugt
um, að á einu timabili ævinnar
var Arnór „illa heill“. Það var
meðan stjórn Laugaskóla hvíldi
á herðum hans. Þá liðu svo miss-
iri, að honum var meinuð seta
við skrifborð stundu lengur sök-
um vanheilsu. En honum batn-
aði smám saman.
Þá kemur spuraingin, hvort
þau hjónin eru „af sonum sæl“,
eins og segir í vísunni? Ég er
ekki í neinum vafa um það. Mér
eru í fersku minni börn þeirra
Amórs og Helgu, þegar þau voru
ung, dætur jafnt og synir, glöð
og yndisleg að leikum sinum.
Og ég hef samnspurt, að börain
hafa á fullorðinsárum efnt það
i ríkum mæli, sem þau lofuðu
ung. Helga og Amór eru því
bæði af dætrum og sonum sæl.
Um hitt get ég hins vegar ekki
dæmt, hvort þau eru að sama
skapi sæl af öllum öðrum frænd
um símum. Ýmsir þeirra eru mér
of nákomnir til þess. Ofmælt
hygg ég þó varla, að nafnfrægt
fólk sé til í beggja ættum, likt og
Kári Sölmundarson komst að
orði um Bergþórshvolsfeðga við
þá Grím og Helga, er fundum
þeirra bar saman í fjörðum Skot-
lands. Með nafnfrægð einni er
þó engin sæla tryggð. En eitt er
ég sannfærður um, að þau geta
verið sæl af nemenöum sínum.
Al'lir elska þeir þau og virða. Og
sá frændagarður er stór. 1 hon-
um er ekkert skarð.
Hvað næstu undirrót sæluboð-
skapar Hávamála, efnahagnum
eða „æmu fé“, viðvíkur, þá
heyrði ég orð á þvi gert nyðra
forðum, að Arnór þætti lítilt fjár
málamaður. Hið sanna I þeim
efnum hygg ég þó vera það, að
ónógt var búið að fjárhag Lauga
skóla af ríkisvaldinu að minnsta
kosti sum árin, er hann stjóraaði
honum. Mun þá Arnór hafa látið
hag skólans sitja fyrir sinum
hag, liíkt og foreldrar gjarnan
fórna sér fyrir böra sin. En mér
fannst alltaf, að Arnór li'ti á skól
ann sem hold af sinu holdi og
blóð af sínu blóði. Og Helga var
sama sinnis. Eftir að þau létu af
húsbændavaldi yfir Laugaskóla
mun því hagur þeirra hafa farið
æ batnandi sem lengur leið. Hef
ur þar komið til ráðdeild og dugn
aður beggja, enda munu þau
vera þekktari af öðru en því að
eyða fé til fánýtis ellegar sitja
með hendur 1 skauti.
Kem ég nú að síðustu sæluor-
sök Hávamálavisunnar góðu,
þeirri sem á uptök í verkunum.
Hygg ég, að önnur hamingju-
lind hafi tæpast reynzt heiðurs-
gestum vorum heiUadrýgri, enda
hjá hvorugu hjónanna um nein
meðalmannsverk að ræða, hvort
sem I hl'ut eiga fræðaiðkanir
Arnórs eða húsmóðurstörf frú
Helgu. Ásamt stofnun og stjóm
Laugaskóla mun sagnaritun Am-
órs tvímælalaust halda nafni
hans lengst á loft, eins og Ásgeir
Ásgeirsson gaf óbeint í skyn og
ég gat um í upphafi máls míns,
en þjóölegheit, tryggð og trú-
mennska nafni frú Helgu, og
hver veit hvað.
En ánægjulegast finnst mér,
að þessi ágætu störf skuli að
mjög miklu leyti vera unnin í
tómstundum og eftir að flest
fólk á þeirra aldri hefur setzt í
helgan stein, þvi að vissulega eru
þau enn i fullu starfi. Sannast
því á Helgu og Amóri það, sem
hann hélt fram ungur, að mann-
imn beri fyrst og fremst að meta
eftir því, sem hann gerir fram
yfir skyldu sina.
Ég er sannfærður um, að vel-
flest fólk getur orðið hvað ham-
ingjusamast á efri árum, ef það
bemur sér hið rétta lífsviðhorf.
Með aldrinum getum vér öðlazt
meira jafnvægi hugans en áð-
ur, aukinn skilning á sjálfum oss
og lífinu yfirleitt. Dómar vorir
um mennina verða sanngjaraari
en löngurn fyrr. Mótlæti og von-
brigðum getum vér tekið, af mun
meira þolgæði, gleðjumst hjartan
legar við hverja sólskinsstund og
fyllumist innilegra þakklæti yfir
fegurð lífsins og öðrum gjöfum
þess.
Óvíða kemur þetta fagurlegar
fram en í ljóðum sænska skálds-
ins Karlfeldts. Ég hef tekið mér
fyrir hendur að þýða eitt þeiirra,
sem fjallar um viðhorfið til ald-
urdómsiins. Það heitir á sænsku
Du ler (Þú hlærð). Leyfi ég mér
að t'leinka þýðinguna frú Helgu,
með hliðsjón af því, hve oft ég
hef látið hrífast af hjartanlegum '
hlátri hennar, en ætið græsku-
lausum og góðlátlegum, svo og
vegna þess, að hún hefur flest-
um fremur varðveitt andlega
æsku sína langa ævi. Læt ég
fylgja þýðingunni beztu heillaósk
ir ti’l hennar og Arnórs á merk-
um tímamótum í ævi þeirra.
ÞÚ HLÆRÐ
Þú hlærð, er loftið ljómar
og laufgast rós og eik,
svo fjall hvert endurómar.
Þig aldrei gleð'n sveik.
Þú lyftir léttum örmum,
og leiftrum slær frá hvörmum
sem fyrst í lífsims leik.
Þér entist æskan lengi
við unað, ifjör og sön.g
með hjairtans góða gengi
og gjöful andans föng.
Kom, gleymum sorg og sárum
frá saknaðs liðnum árum
um dægrin ljós og löng.
Oft lesa má í ljóðum,
að Mði gæfuár.
Það satt fimnst sjúkum þjóðum
en særir ungar þrár.
Oss hef ja vængir vorsins
og voniir æskuþorsins,
þótt gerist grá vor hár.
Kópavogsbúar
Leikskólinn og dagheimilið Kópaste nn við Hábraut
verður lokaður miðvikudaginn 8. ágúst vegna við-
gerða.
FORSTÖÐUKQNA.