Morgunblaðið - 03.08.1974, Side 10

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. ÁGUST 1974
„Bókmenntaáhuginn á Islandi
í mínum augum stórkostlegur,,
Samtal við danska bókmenntafræðinginn Sven Möller Kristensen
Á bókmenntaráðstefnunni,
sem hér var haldin fyrir
skömmu, var margt góðra
gesta. Einn þeirra, hinn þekkti
danski bókmenntafræðingur
Sven Möiler Kristensen, gaf sér
tfma til að eiga stutt samtal við
Mbi. Sven Möller Kristensen er
prófessor f norrænum bók-
menntum við Kaupmanna-
hafnarháskóla, en þvf starfi
hefur hann gegnt sl. 20 ár.
Hann er 64 ára gamall. Sérsvið
hans innan norrænu bókmennt-
anna eru bókmenntir sfðari
tfma. Hann flutti merkt erindi
á ráðstefnunni um Iffsskilning
og hugmyndafræði f Danmörku
sfðan 1920. t upphafi samtals-
ins var Sven Möller Kristensen
spurður álits um bókmennta-
ráðstefnuna hér.
„Ég get sagt með góðri sam-
vizku, að þessi ráðstefna hér á
fslandi hefur verið mjög vel
heppnuð. Dagskráin hefur
verið áhugaverð og ráðstefnan
vel skipulögð og ekki hefur
veðrið spillt fyrir. Einn ráð-
stefnudaginn fórum við i bil-
ferð upp í Borgarfjörð og til
Þingvalla og var ferðin mjög
fróðleg og skemmtileg, ekki sizt
vegna þess að við heimsóttum
marga sögufræga staði.“
Þvi næst vék Sven Möller að
fyrri ferðum sínum til íslands.
Hann hefur komið til fslands
þrisvar áður. Ferðir hans
hingað hafa verið í sambandi
við fundi nefndar þeirrar, sem
ákveður, hver skuli fá bók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs ár hvert. I þeirri nefnd átti
Sven Möller sæti i 6 ár,
1965—’71. Enginn má sitja
lengur í nefndinni en 6 ár. „Ég
sá ekki mikið af landinu í fyrri
ferðum minum hingað og nú
hef ég fyrst séð, hve fallegt
Island er. En vonandi fæ ég
seinna tækifæri til að koma til
fslands að sumarlagi og ferðast
um. Það yrði virkilega gaman.“
Vegna setu sinnar í dóm-
nefnd bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs hefur Sven
Möller gott yfirlit yfir vinnu-
brögð þau, sem nefndin við-
hefur. „Þegar við komum
saman eru greidd atkvæði um
þær bækur, sem þjóðirnar
leggja fram. Að lokinni fyrstu
atkvæðagreiðslu standa eftir
2—3 bækur og svo eru aftur
greidd atkvæði þar til ein
stendur eftir, verðlaunabókin.
Svíar hafa átt flesta verðlauna-
hafana, en allar norrænu þjóð-
irnar hafa hlotið verðlaunin að
Islendingum undanskildum.
Það hefur hins vegar komið
fyrir, að íslenzkt verk hafi
verið í hópi þeirra 2—3 bóka,
sem staðið hafa af sér atlögu
fyrstu atkvæðagreiðslunnar. Eg
minnist þess t.d., að Jóhannes
úr Kötlum var mjög nærri því
að hljóta verðlaunin einu sinni.
Annars eru þýðingarvanda-
málin erfið í sambandi við
íslenzku og finnsku verkin og
það telst til undantekninga ef
íslenzku verkin, sem lögð eru
fram í þýðingum, eru gefin út.
Ég á f bókaskápnum mínum 12
þýdd handrit, sem ég fékk á
þeim 6 árum, sem ég var í
nefndinni, mörg ágæt verk,
sem ekki koma fyrir sjónir
lesenda á Norðurlöndum. Við
Danir höfum verið að gæla við
þá hugmynd að gefa eitthvað út
af þessum verkum og þá með
aðstoð Norðurlandaráðs. Við
Norðurlandabúar lesum of lítið
af verkum hver annars."
Næst snerist talið um sérsvið
Sven Möllers, seinni tima bók-
menntir á Norðurlöndum og þá
að sjálfsögðu danskar bók-
menntir, sem hann þekkir bezt.
Ahugi hans er mestur á bókum,
sem fjalla um samfélagið. Sven
Möller hefur skrifað margar
bækur, þar sem fjallað er um
bókmenntir og enn ein verður
gefin út í september n.k. Hún
heitir „Den Store Generation"
og fjallar um kynslóð hæfi-
Ieikamanna á sviði bókmennta,
málaralistar og tónlistar, sem
fæddust í sveitum Danmerkur
upp úr 1900. Til þessa hóps
teljast margir frægustu lista-
menn Dana. Sven Möller hefur
lengi fhugað þetta efni og nú
hefur hann skrifað bók um
þessa merku kynslóð lista-
manna, þar sem hann reynir
m.a. að bera þá saman.
Um stöðu danskra bók-
mennta hafði Sven Möller eftir-
farandi að segja. „Við eigum nú
mjög marga rithöfunda og
mörg skáld, en ég tel, að við
höfum átt betri rithöfunda
áður fyrr, t.d. milli heimsstyrj-
aldanna. Rithöfundar nú til
dags eru duglegir, en það er
eins og þeir séu ekki jafn fund-
vísir á góð efni til að skrifa um
og rithöfundar áður fyrr. Áhugi
á bókmenntum er langtum
minni í Danmörku en hér, enda
bókmenntaáhuginn á fslandi í
mfnum augum stórkostlegur.
Venjulegur danskur rithöf-
undur gefur bók sína út í u.þ.b.
3000 eintökum og i dag eru það
aðeins um 10 rithöfundar, sem
geta lifað af verkum sínum.
Hinir fá kannski tveggja
mánaða laun fyrir ársvinnu. A
móti koma listamannalaun, sem
hjálpa þeim til að lifa, og
margir verða að vinna með rit-
störfunum. Þá fá rithöfundar
einnig laun fyrir útlán bóka í
bókasöfnum, en bókasöfn eru
mikið notuð í Danmörku. Ef á
heildina er litið tel ég, að áhugi
á bókmenntum i Danmörku sé
síst minni en áður var.“ Sven
Möller hafði þá skoðun á bók-
menntum á Norðurlöndum al-
mennt, að þær væru ekki eins
góðar nú og áður fyrr enda,
teldist það til undantekninga ef
Sven Möller Kristensen.
seinni tfma skáldverk Norður-
landabúa væru þekkt utan
Norðurlandanna, það væru
helzt verk Halldórs Laxness.
„Þetta var öðruvísi áður fyrr,
þegar margir rithöfundar á
Norðurlöndum náðu heims-
frægð."
Að endingu vildi Sven Möller
Kristensen ítreka ánægju sfna
með ráðstefnuna hér. Þessi ráð-
stefna fjallar um norrænar bók-
menntir og eru þátttakendur
háskólafólk, sem er í störfum
tengdum bókmenntum, og
áhugafólk. Slíkar ráðstefnur
eru haldnar annað hvert ár og
er skipzt á um að halda þær á
Norðurlöndunum og í öðrum
löndum. í ár er bað fsland,
næsta ráðstefna verður í Genf í
Belgíu 1976. Ráðstefnuna hér
sótti fólk frá 15 löndum og
töluð voru 6 tungumál, „allt
nema íslenzka", eins og Sven
Möller Kristensen orðaði það.
— SS.
Bókmenntir
eftir JOHANN
HJÁLMARSSON
EKKERT
STUINDARFVRIRBÆRI
Hjörleifur Guttormsson.
Q Hjörleifur Guttorms-
son:
□ VISTKREPPA EÐA
NÁTTÚRUVERND.
□ Mál og menning.
Reykjavík 1974.
TITILL þessarar bókar vekur
forvitni. Hann bendir á tvo
kosti og er hinn síðari ólíkt
girnilegri. Náttúruvernd f víð-
tækum skilningi fjallar Vist-
kreppa eða náttúruvernd um.
Hjörleifur Guttormsson er líf-
fræðingur og er kunnur fyrir
að hafa átt frumkvæði að stofn-
un Náttúruverndarsamtaka
Austurlands 1970. Hann er
búsettur á Neskaupstað og hef-
ur komið upp náttúrugripa-
safni þar. •
Vistkreppa eða náttúruvernd
er fjölbreytt bók. Hún er bæði
fræðileg og alþýðleg ef svo má
komast að orði, einkennist
ýmist af vísindalegum ábend-
ingum og niðurstöðum
höfundarins eða rabbi hans við
lesandann. Nokkrar kafla-
fyririrsagnir gefa hugmynd um
efni bókarinnar: Vistfræðivið-
fangsefni og vísbendingar; Um-
hverfisráðstefnan í Stokk-
hólmi; Náttúruvernd í Banda-
ríkjunum; Brot úr sögu
náttúruverndar á Islandi og
Vatnsaflsvirkjanir og erlend
stóriðja. í formála segir: „öll-
um má nú vera ljóst, að þær
miklu umræður, sem hófust
fyrir alvöru á árinu 1970, eru
ekkert stundarfyrirbæri. Hér
eru á ferðinni mál, sem munu
ekki síður reyna á þolrif mann-
kynsins í náinni framtíð en bar-
áttan fyrir félagslegum umbót-
um og varðveizlu heimsfriðar,
og er þetta allt raunar sam-
slungið. Sem betur fer fleytir
vistfræðirannsóknum allört
fram, en ótvírætt verður að
leggja á þær allt aðra og meiri
áherzlu í framtíðinni en hingað
til og koma niðurstöðum þeirra
á framfæri við sem flesta."
„Fólksfjölgun, tæknivæðing
og mengun, með sfauknum
kröfum á hendur vistkerfa
jarðar og sóun takmarkaðra
auðlinda, myndar þann víta-
hring, sem nú ógnar öllu mann-
kyni og mun loka útgönguleið-
um fyrr en varir, nema skjótt sé
brugðið við.“ Þannig kemst
Hjörleifur Guttormsson að orði
f bók sinni. Ályktun hans er
samdóma skoðunum margra
fræðimanna, meðal þeirra eru
félagar i Rómarklúbbnum, svo-
nefnda, sem stofnaður var
1968. Á vegum Rómarklúbbsins
kom út árið 1972 bókin The
Limits to Growth eða Takmörk
vaxtar. Þeir, sem tóku Takmark
vaxtar saman, spá hruni með
sama áframhaldi, en meðal
þess, sem þeir vilja að gert sé,
er að tekið verði fyrir fólks-
fjölgun frá árinu 1975 og vöxt
iðnaðar frá árinu 1990. Eftir að
jafnvægi er náð verður aftur á
móti um ýmsa kosti að velja.
I frásögn frá umhverfisráð-
stefnunni í Stokkhólmi 1972 er
lýst umhverfisvanda í víðara
skilningi en mengun og varð-
veislu náttúru. Sá vandi er bar-
átta við fátækt og hungur 1
Þróunarlöndunum. Eins og
Hjörleifur Guttormsson bendir
á verða umhverfismál ekki
skilin frá félagslegum og
stjórnmálalegum vandamálum.
Talsmenn stóriðju á Islandi
verða að vonum fyrir harðri
gagnrýni Hjörleifs Guttorms-
sonar. Hann fjallar nokkuð
um álverið 1 Straumsvík
og hætturnar frá þvf
og álfka stórfyrirtækjum. I
virkjunaráætlun, sem mun
hafa i för með sér röskun
náttúrunnar, sér Hjörleifur
Guttormsson mikla hættu.
Hann óttast, að Islendingar
verði rislítil þjóð, sem stundi
verksmiðjustrit í spilltu um-
hverfi. Ályktanir hans um is-
lenska stjórnmálamenn eru
ýktar; engin ástæða er til þess
að ætla, að þeir vilji afhenda
erlendum aðilum auðlindir Is-
lands og gerast leppar þeirra.
En varnaðarorð, ekki síst þegar
fslensk náttúra á í hJut, yfirvof-
andi mengun hennar í iðnaðar-
kapphlaupinu mikla, eru aldrei
út í hött. Mestu svartsýnismenn
geta stundum haft nokkuð
til sins máls.
Um friðlýsingu náttúruminja
og stofnun útivistarsvæða er
auðvelt að vera sammála Hjör-
leifi Guttormssyni. Hann segir
ítarlega frá náttúruvernd í
Bandarfkjunum og hinum
aldargamla þjóðgarði Yellow-
stone. Reynsla Bandaríkja-
manna er mikilsverð eins og
Hjörleifur sýnir fram á.
Vistkreppa eða náttúruvernd
er bók samin í þvf skyni að
vekja fólk til umhugsunar um
mál, sem enginn getur látið hjá
ifða að taka afstöðu til. Á þjóð-
hátiðarári sameinast menn til
dæmis um gróðurvernd, mál,
sem allir alþingismenn Islend-
inga eru einhuga um. Orð eru
að vísu falleg einkum á hátíð-
legum stundum, en engin
ástæða er til að ætla annað en
hugurfylgi máli.