Morgunblaðið - 29.08.1975, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. ÁGÚST 1975
Gestur Ólafsson:
Arkitektúr-
verndarárið 1975
Fyrir röskum þremur árum varð
það að samkomulagi hjá Evrópu-
ráðinu að árið 1975 skyldi helgað
arkitektúrvernd. Megintilgangur
þessa var tvenns konar. í fyrsta
lagi sá að hvetja þær þjóðir sem
aðild eiga að ráðinu til að leggja
aukna áherzlu á verndun þess
menningararfs, sem fólginn er I
byggingarlist viðkomandi landa. í
öðru lagi að vekja fólk til skilnings
um það hvaða verðmæti hér er um
að ræða, hvernig þessi byggingar-
list stuðlar að fjölbreyttara um-
hverfi, og finna leiðir sem færar
eru i lýðræðisþjóðfélagi til að
vernda þessi verðmæti. Var sér-
staklega bent á að æskilegt væri
að endurnýja ákveðna bæjarhluta
í hverju landi í tilefni ársins þann-
ig að hægt væri að sýna hvernig
unnt og æskilegt væri að varð-
veita og glæða gamla bæjarhluta
nýju lifi. Bauð Evrópuráðið fram
margs konar aðstoð til þess að
þannig framkvæmdir mættu tak-
ast sem bezt. Ennfremur var
áherzla lögð á fjölbreytta kynn-
ingu og fræðslu um þessi mál
bæði i fjölmiðlum, skólum, á ráð-
stefnum, með bóka og blaðaút-
gáfu, farandsýningum ofl.
Flestöll lönd sem aðild eiga að
Evrópuráðinu brugðust vel við
þessari málaleitan. Noregur, Dan-
mörk og Sviþjóð settu fljótlega á
fót nefndir sem skipulögðu þetta
starf i viðkomandi landi auk sam-
vinnu milli landanna og ákváðu að
setja upp sameiginlega sýningu
um norræna arkitektúrvernd i til-
efni ársins.
Q Undirbúningur
arkitektúrverndar-
árs á íslandi.
Hér á landi var lengi framanaf
hljótt um undirbúning arkitektúr-
verndarársins enda var málningin
á Bernhöftstorfunni varla þornuð
og ekki að vita hvað næst myndi
taka við af hálfu þeirra sem þar
réðu ferðinni.
Arkitektafélag íslands hafði
sýnt þessum málum áhuga frá
fornu fari og meðal annars
samþykkt einróma að beita sér
fyrir varðveizlu Bernhöftstorf-
unnar og haldið almenna hug-
myndasamkeppni um það hvernig
slik varðveizla mætti bezt takast
löngu áður en nauðsynlegt þótti
að stofna Torfusamtök. Vegna
fjárskorts sá arkitektafélagið sér
þó ekki fært að standa I stór-
ræðum i tilefni ársins, en lagði
töluverða vinnu I að undirbúa
áætlun um hvernig mannsæmandi
væri að bregðast við. Vopnuð
þessari áætlun leitaði stjórn A.f.
eftir aðstoð til menntamálaráðu-
neytisins. sem fer með yfirumsjón
þjóðminja hér á landi, en kom þar
að luktum dyrum. Var talið að
sköttum þjóðarinnar hefði þegar
verið ráðstafað til þarfari mála og
auk þess hefði ráðuneytið ekki
áhuga á að koma á fót samstarfs-
nefnd á borð við þær nefndir sem
önnur Norðurlönd hefðu komið á
laggirnar. Stjórn Af. taldi ekki rétt
að gangast fyrir stofnun slfkrar
nefndar I blóra við menntamála-
ráðuneytið og ákvað því að tak-
marka tilstand vegna arkitektúr-
verndarársins við þann skerf sem
einstakir félagsmenn vildu inna af
hendi.
0 Um húsafrið-
unarsjóð
Samkvæmt þjóðminjalögum frá
1969 má friða hús og húshluta á
fslandi sem hafa menningarsögu-
legt eða listrænt gildi, svo og önn-
ur mannvirki með sama skilorði. f
húsafriðunarnefnd, sem gerir til-
lögur til sveitarstjórna um friðun,
sitja fimm menn samkvæmt ofan-
greindum lögum og er ekki tryggt
að neinn hafi þá menntun til að
bera sem arkitektum er gert að
skyldu. Á sfðasta löggjafarþingi
fslendinga var gerð breyting á
þessum lögum. Stofnaður var
húsafriðunarsjóður og var húsa-
friðunarnefnd falin stjórn hans.
Framlög í þennan sjóð nema ár-
lega 40 kr. á hvert mannsbarn á
landinu eða nú um 9 millj. kr. á ári
og breytist það framlag í samræmi
við byggingarvfsitölu.
Þegar þessi mál voru f undirbún-
ingi benti Arkitektafélag fslands
hlutaðeigandi aðilum á að leik-
mönnum f byggingarlist væri
nokkur vandi á höndum við að
meta listrænt og menningarsögu-
legt gildi arkitektúrs ef vel ætti til
að takast. Rétt væri að a.m.k.
einn arkitekt ætti sæti f húsa-
friðunarnefnd þannig að tryggt
væri að þessa sjónarmiðs gætti.
Ekki þótti landsfeðrum þetta
merkileg tillaga og varð það að
ráði að engum arkitekt var tryggð
seta f nefndinni. Þjóðminjavörður
er formaður nefndarinnar, en
menntamálaráðherra skipar aðra
nefndarmenn, þar af einn sam-
kvæmt tilnefningu Bandalags fsl.
listamanna.
Nú þykir þeim sem þessar Ifnur
skrifar mál þetta vera komið f
mikið óefni. Má fullvfst telja að
enginn listamaður sem stendur
undir nafni fáist til að taka skipun
I slfka nefnd, ef nokkurt mið má
taka af afstöðu listamanna til sýn-
inga é Kjarvalsstöðum, en þar var
meginröksemd listamanna sú að
ekki væri á færi annarra en þeirra
sjálfra að meta þeirra eigin list að
verðleikum og væri þvf krafa um
meirihluta f slíkum nefndum
algert réttlætismál.
0 Framlag fslands
til arkitektúr-
verndarárs 1 975
Ekki fékk samt arkitektúr-
verndarárið að Ifða án þess að
þess væri með einhverju minnzt.
Upp úr miðjum ágúst gaf að lita
f dagblöðum Reykjavikur þá fregn
sem margir voru farnir að vona að
þeir myndu ekki eiga eftir að lesa
— semsé þá að í landi Skeggja-
staða f Þjórsárdal væri verið að
reisa sögualdarbæ eftir nýlegum
teikningum, fslendingum til
ævarandi frægðar. Við gerð þessa
mannvirkis var sagt að notuð væri
bæði nýmóðins vinnubrögð og
gömul og ekkert til sparað. Hefðu
bæði islendingar farið utan og
Norðmenn komið hingað til þess
að þessi framkvæmd gæti tekizt
sem bezt. Eftir mikið japl og jaml
og fuður var niðurstaðan sú að
heppilegast væri að byggja
þennan torfbæ að verulegu leyti
úr járnbentri steinsteypu, þótt
nauðsynlegt væri talið að vinna
innviði með fornum verkfærum
Nú er það einu sinni svo að
margir hlutir eru betur ógerðir
eins og bæði dr. Sigurður
Þórarinsson, Þorsteinn Ö.
Stephensen og aðrir þeir sem hafa
næma tilfinningu fyrir fslenzkri
menningu og mannvirkjagerð
bentu á f sambandi við nýbygg-
ingu Seðlabankans og hugsan-
legan gosbrunn f Tjörninni f
Reykjavfk. — En hvar eru nú
raddir þessara manna og annarra
sem setja metnað sinn f að menn-
ingarlega sé staðið að mannvirkja-
gerð á fslandi — eða hún látin
vera? Ég legg það f dóm þessara
manna hvort hér sé forsvaranlega
staðið að málum — og hvað kem-
ur næst? Þurfum við að búa til
Ifkneski af Skarphéðni Njálssyni f
fullri stærð til þess að gera hann
trúverðugri eða steypa jaxlinn,
sem hann henti I auga Gunnars
Lambasonar, i plast? Nægir ekki
sagan og fmyndunaraflið þar sem
ekki er hægt að byggja á traustari
heimildum?
Q Húsvernd —
arkitektúrvernd
Arkitektúrverndarárið 1975
(enska: „Architectural Heritage
Year", norska: „arkitekturvern-
áret") er nú senn á enda.
Ekki verður samt annað sagt
en að við höfum Iftið nálgazt
þau markmið sem Evrópuráðið
setti f upphafi, þ.e. að vekja fólk
til umhugsunar um þau verðmæti
sem fólgin eru f gamalli bygg-
ingarlist f vfðustu merkingu og
finna raunhæfar leiðir bæði hvað
viðvíkur skipulagi, stjórnun,
eignarhaldi, lögum, fjármögnun
osfrv. til þess að gera varðveizlu
þessa menningararfs að veruleika.
Þótt ekki verði gerð krafa til þess
að allir kunni skil á þeim mismun
sem er á „húsi" og arkitektúr eins
og fram kemur f heiti sýningar
sem nú er haldin f Norræna húsinu
f tilefni arkitektúrverndarársins og
kallast húsvernd ætti þessi mun-
ur samt ekki að vera hulinn
listamönnum enda er hann
Framhald á bls. 18
ofan virkjunar gæti hafizt fyrr
en undir ágúst byrjun, þannig
að mjög takmarkað væri hægt
að nýta ána og þar með leigja
hana til laxveiða á laxveiðitíma-
bili ykkar. Þetta allt vona ég að
tekið verði til athugunar, áður
en J>ið eyðileggið eitt stór-
brotnasta urriðaveiðisvæði i
heiminum." ,
Hér er um athyglisvert
Sjónarmið að ræða hjá pró-
fessor Webster, en ekki vill
þátturinn taka undir mál hans,
því að það er skoðun undirrit-
aðs, að með því að opna lax-
inum leið upp fyrir virkjun
mundi hann nema land í ein-
hverjum fegursta árhluta á
landinu, ekki síðri en neðan
virkjunar, þar sem stórlaxar og
stórurriðar dafna hlið við hlið
þótt það sé að vísu rétt að
flestir hafi meiri áhuga á að
renna fyrir 30 pundarann en
Ljósm. Rafn Hafnfjörð.
Frá Laxá I Laxárdal.
urriða. Nú hefur seiðum verið
sleppt ofan virkjunar í nokkur
ár í miklu magni og í haust mun
væntanlega fara fram fyrsta
náttúruklakið í þessum hluta
árinnar eftir að bændur fluttu
23 stórlaxa upp fyrir virkjun I
sumar og einnig hefur þáttur-
inn það eftir áreiðanlegum
heimildum, að innan skamms
verði byrjað á vinnuteikn-
ingum að laxastiganum upp
fyrir virkjun. Hins vegar
tökum við eindregið undir það,
að sem mestar rannsóknir verði
gérðar á Laxá ofan virkjunar og
neðan því að það er enginn vafi
á því að Laxá er ein af náttúru-
undrum jarðar. En rannsóknir
eiga ekki eingöngu við um
hana, við þurfum að láta rann-
saka allar okkar ár til að við
vitum allt um þær sem hægt er
og getum umgengist þær I sam-
ræmi við þá þekkingu.
Fyrir skömmu dvaldist hér á
landi Dwight Webster prófess-
or í fiskifræði við Cornell-
háskóla í Bandaríkjunum, einn
kunnasti sérfræðingur þar í
landi I lax og silungsfræðum.
Prófessor Webster var hér I fríi
og jafnframt því að stunda
veiðiskap kynnti hann sér ýms-
ar ár og þau verkefni, sem fiski-
fræðingar okkar eru að vinna
að um þessar mundir. Prófessor
Webster eyddi m.a. rúmum
vikutíma við silungsveiðar I
Laxá I Laxárdal I S-
Þingeyjarsýslu og I samtali við
þáttinn sagði hann, að Laxá
væri einhver sérkennilegasta
og stórbrotnasta urriðaá, sem
hann vissi um hvað magn og
stærð fisksins snertir. Starfs-
bræður sínir, erlendir og ís-
lenzkir hefðu sagt sér að Laxá
væri einhver merkasta veiðiá
Islands, en hann myndi hik-
laust bæta við öllum heiminum.
„Þess vegna veldur það mér
nokkrúm áhyggjum, að mikil
áform skuli vera uppi um að
rækta lax á þessu svæði. Ég
vona að grundvöllur sé fyrir
því að endurskoða þessar
áætlanir. Laxá er svo mikið
náttúrufyrirbæri, að þið verðið
að gæta hennar sem hreinnar
auðlindar. Ég skil vel, að bænd-
ur hafi áhuga að fá lax upp I
Laxárdal, því að þróunin I
veiðimálum um allan heim hef-
ur verið slík, að laxveiðar
skyggja á allar aðrar fersk-
vatnsveiðar og gefa af sér lang-
mestar tekjur. En ég held
Eftir Infíva Hrafn Jónsson
Prófessor Dwight Webster.
einnig, að rannsóknir á Laxá I
Laxárdal myndu leiða I ljós, að
hrygningarskilyrði fyrir lax þar
eru ákaflega léleg frá náttúr-
unnar hendi, því að árbotninn
er nær eingöngu hraun, það
vantar mölina fyrir laxinn. Ég
held því að það geti verið
hættulegt að sleppa þarna laxi
upp án þess að gera nokkuð
miklar rannsóknir til að komast
að því hvort lax getur tekið sér
bólfestu I ánni og einnig hvort
hætta er á að laxinn hrekji
urriðann á brott og hvort ekki
er grundvöllur fyrir að greiða
bændum á einhvern hátt mis-
muninn á þeim tekjum, sem
þeir hafa af silungsveiði og
þeim sem þeir gætu haft af lax-
veiði. Annað sem mér er sagt,
er að laxinn gangi mjög seint I
neðri hluta Laxár og að miðað
við reynslu síðustu ára væri
vart að búast við að laxveiði
— segir D. Webster, kunnur bandarískur fiskifræðiúrófessor
o o o 7 q o 1
„Heí áhyggjur af laxa-
ræktun ar áformum
í Laxá 1 Laxárdal”