Morgunblaðið - 23.12.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. DESEMBER 1975
Q S K J U G 0
Hraunstraunuirinn
»ilu Hekiugosinu s
og myudic frúítauionna MbL,
«*m fiUyjM yiir viáxv.&ði* i ncrtt
í gærkveidi lengri en
K|»ran «»<Si — t-<-*fcs rr (ia0 irtíVkwak-txíU
** iHrikaiei
•) — sSuAti f'/r«
Jil<l*ti>lparnir cru stórknstlf^i _
14 | ■>, . » . . I fyiKta t,ixfng*ri gamna btiiwtt Hbi. tkemmi: tftír i sógAo fyzt
iZ Kiiomctra iangur braunsfraumur ki. 11 *»rkr*u, tr* íiu<::.*«v*.u». úr VwmitWMi.:) sjOnoíwttcu
__w__ _ . j ►«»« h«Ou «rj* * *eni<ik(u þrc»r betr ) s.,,..
T«»*0»TI*ÖT Ht iJH"!*»• .,<»»»». i..•» (Æ J
r. %«<««< (NtnuuMMM, <w fhtgu yfir ö»k>« Nt ««r M. «m *J». V» nú«wri »»b»«;w. WM:. nu*- } ' * ™ ía*m
I. hitf filrta i p.xrkYöbt: ijiyUiri ttawli hr»»«í( iwn»ir«« hr<i»wlniinrinn 15 milur á kugd } *nn*
•ttnturfjnmya,. 0« p»|x«f »»*« a brcUW. en «< ir.ithnn geiiir cfckí /riwxMtrw
Elíur f öskju 1961
iVieðansjávargos SV af Eyjui
6 km. strúkur úr hafi - eyja aö mynda
* t CÆHtáCMXiVS M. »1* !«»>:« «5<C|>y*>!x< x JxV.ift fcó Yrx«ox<n»xyix
<«.« í olt:«i c«.i >:<.x |x.r «í! Milioí. fiýl Jix<fo« í K Moiu iífA í
xuoki. »«cl:n<uai »«:n rrtíot **<• i *«e» »1 **tm<*tui>*i. »«0 r»4»r í
tVtiuty* i Uolrix-ln: «» þ«.)»r him im xtomú • «»<!*> ilóltvm, <•>: t»i> r,t
* 5
»:«»> *< »fc«óx« <i
l< «* <it B«<v«l.:H
l«v«e >«ttx >xjói! i
* *<j>>:<*«» Kiwi»»»:i a*«s xf«.r >fir «<ixl«*« xrxor >>í
*yj« xiS o» »(ix*x x»|: koltiiioi:.. R»*«>: «:<S<;iOii*4l*roitaxl.
* I g«*:kv»UI íí: Ixxlolfui tUitór«*«.. \yrUr*Mwx. * v«:í«ki|>:aB Alixxri k?ia«n» *o*>«. *>«**•
i l»<*l tMinm x |mxra iWoxi xi
X okÖKioxxw töxo ««* x 1 fVkjo. lioítúi »« VA SoMnn tMyy,:
|>v.' « ýýfKciot Ixórxrbmox cj*«i Mbi. \ N»*<t *M *nm> *t» fcfrfa »0 «* x**xt
Vx«*ý:k)l. :ni : MnxfxMI: xivlox v«* 1*4* I Hxiio. :«3 > Vxtoxjöfcti
*« AoXjo iWi. x«* *o<< >*«»«*•* *««»
P«4 i ftwi. Vx< (twóft xlíkx mifcM, *n Ixwxco xjmtfcit >!«<:•» S fcriwt *«■*• «
o« fcx V(/x> Kii'íxílofox xoxóð xlífc:
*«ftir jorVi<íólft« maitt. fcvoriti i ft«>fcjov:fc xðx Vífc
Surtseyjargos byrjar 1963
M *r»-o<ig T.'i »a!. . . íiamtoíiuou’ Wt nan l<ri" t*Tf,x->«:v«i
HÁFJALL HEKLIJ LOGAIMDI ELDH
'Oxw»óitS.<irSi;« yt« ítrf.la »::< fo(?i«i fto*-1 *<ó>r. 0?>wtl>: .. ixfc'-, -,fir Í<,>!'A UmuNt^.li-.x <«:i«*r ix^w -
ELBSÚLUR, SEM Nfl 880 METRfl í LÖFT li
i'&D TM N'íi LJðST orSíd. »ð ilt4ita <*r eiti iogancii **W- eín* lawri að. v'inv 05 ter«i beíiSi máfs rá5 fynr i
:f þvm yítr Ivií’Biyft {.fifclir gígar mi » tó<fa:a: Hekfuörlum. fo4töpt>m. «•« » gamcst.
«»v1> á stóvrstur os nftr5v«»t'<rósff«ni. e» ft milli er xprunga, Bo»ny»I<t:t:ri<-..'ii<:;i;ur e.r inrinit xttxtur. Mmi fin
m ■#» k»i«í.r íít. —• l’álmi KannntKm téfeé ítanjf mtnr uii hala 3Móft-:i:.s4'ó/var síw.r é G&Utleeic uj' vinhrst:
/terfcvöldi eftir »5 .•Aj'j’jcja WA <*K eru lýstngnr Kan» 4 hum- þvi aö rmunnka pwái á *«n gaitftWvRfti»K‘.::n Háti. 1
/iinian i HiAia inrlcgar. Fr engu líknrx. eo •* *»■! **sir scmhi lAoaðnrráð * v»nniiriei5<lr.r (tasi,>!<>-. »- Voí«ir>
ifí mj'ní&íí «« »?<. hraoftfcAjan veKur 6r eiilijall- ftn&aftnr lilhynnitijpsr, >ar wm sisaraö var f\ mnm
:x «í <r hftW'ftft itfiíi hií >»>.W «6 VetnafjÖlhiia i nVnr ’and, «6 þeír fjigifimt *e» hest meft önkufaJb »« Cí.’w ln
:!r vrílwr hcaant.’ííánnÍK. *em eMgusimi er *a;;iíars. Muí; jwttn vÚMlakt ttck
hi»1.61v<ft?.r ;« fiáíjaHinn n» uu> 660 metra i Inft ojqi. •Ó-rannsafca þntln Kl&ðtMÚteft MtiánijnjMirirf'i.
Sagt frá Heklugosi 1947
Gosið í Leirhnúk 17. elds-
umhrotin á þessari öld
Gosstrókurinn ðr Kötlu 1918.
GOSIÐ SEM byrjaði í
Leirhnúk sl. laugardag
er 17. eldgosið sem sög-
ur fara af hér á
landi það sem af er
þessari öld og því lætur
nærri að eldgos hafi ver-
ið að jafnaði á 5 ára
fresti. Gos þessi voru
eðlilega misjöfn að styrk-
leika og skrifaðar heim-
ildir um fyrstu gos-
in mjög takmarkaðar.
Fyrstu sagnir af eldsum-
brotum á þessari öld eru
úr Þðrðarhyrnu í Vatna-
jökli árið 1903, en ekki
mun þar hafa verið um
að ræða eldgos, sem veru-
lega varð vart við að öðru
leyti en að mikið jökul-
hlaup var því samfara.
Föstudagsnóttina eftir sum-
ardaginn fyrsta 1913 varð all-
mikið eldgos í Mundafelli og
Lambafit austan Heklu, í kjölf-
ar mikilla jarðskjálfta á Suður-
landi og svaf margt fóik á
Árnes- og Rangárvallasýslum í
tjöldum fyrstu nóttina eftir að
eldsumbrotin hófust. t frásögn-
um af gosinu segir að á
laugardaginn hafi goseldarn-
ir verið orðnir feikna
miklir og hrikalegur gos-
mökkur hafi stigið marga
km í loft upp. Sást bjarmi af
eldunum alla leið til Reykjavík-
ur og safnaðist fólk saman á
Skólavörðuholti til að horfa á
þá. Hélt gosið áfram allt sum-
arið en dró þó úr því smátt og
smátt þar til t byrjun sept-
ember, að eldar færðust í auk-
ana á ný, en það stóð aðeins
skamma stund og þeir kulnuðu
brátt.
Næsta gos varð svo 12. októ-
ber 1918, er Katla gaus á ný
eftir 58 ára þögn. Hófst gosið
með jarðskjálftum upp úr
hádegi og síðan fóru að heyrast
ógurlegar drunur frá fjöllunum
og ægilegur gufustrókur teygði
sig lengra og lengra upp að
Fjallabaki og loks hljóp jökull-
inn með eldgangi miklum,
vatnsflóði og jökulburði, eins
og Gfsli Sveinsson sýslumaður
lýsti því í samtali við dagblað. t
frásögn - af gosinu segir enn-
fremur: „Jökulhlaupið var ægi-
legt yfir að líta. Flóðið breidd-
ist á stuttum tfma yfir allan
Mýrdalssand og umkringdi
Hjörleifshöfða. Hrikaleg jaka-
bákn bar við himin og svo var
jakaburðurinn mikill að vfða
sást ekki í vatnið fyrir honum
nema þar sem stórstraumar
náðu framrás. Sjórinn framan
við sandinn var alþakinn stór-
um og smáum jökum. Manntjón
varð ekkert í gosi þessu og
jökulhlaupi þótt sumir ættu fót-
um sínum fjör að launa. Talið
er að þessu gosi hafi lokið 4.
nóvember og hafði það þá
staðið stanzlaust frá 12.október
og sézt til þess viðast hvar á
Frá gosinu f Mundafelli við
Heklu 1913.
landinu. Þetta var 13. Kötlugos,
sem sögur höfðu farið af.
1921 varð svo gos i öskju og
gaus á því svæði nokkrum sinn-
um allt íram til 1926, í flestum
tilfellum var þó um lítil gos að
ræða. í gosinu 1921 myndaðist
Bátshraun. Þá byrjaði gos á
október 1922, sem var töluvert
mikið og gaus alveg fram í árs-
byrjun 1923. Þá mynduðust
Mývetningahraun sunnan við
öskjuvatn. 1923 varð svo annað
smágos við Öskju og þá mynd-
aðist Suðurbotnahraun, sem er
álíka og Bátshraun. Þá er og
talið að smágos hafi orðið 1926,
er eyja myndaðist f Öskjuvatni.
1922 varð mikið eldgos í Vatna-
jökli og varð fyrstu forboða
gossins vart um 20. september,
er sást frá Núpstað, að skriðjök-
ullinn suðaustur af Súlutind-
um hafði hækkað og komið á
hann hár hryggur og þrír hvass-
ir tindar. Undir mánaðamótin
varð Skeiðará orðin ófær og 4.
október var hlaupið orðið svo
mikið að það ráði með miklum
jakaburði vestur fyrir miðjan
sand. Daginn eftir sprakk
Skeiðarárjökull og kastaðist
jakahrönnin fram á miðjan
sand. Tðk hlaupið sæluhúsið í
Hörðuskriðu og eyðilögðust all-
ir hagar, sem gróið höfðu á
sandinum síðustu árin. Sama
dag sáust eldglampar á lofti í
Rangárvallasýslu og um kvöld-
ið reykir og eldglampar frá
Reykjahlíð við Mývatn. Daginn
eftir varð allmikið öskufall i
Mývatnssveit og náði allt til
sjávar í austanverðum Þingeyj-
arsýslum. Einnig varð mikið
öskufall á Austfjörðum. Talið
er að þessu gosi hafi lokið um
20. október. Næst er talið að
smágos hafði orðið í Kverkfjöll-
um einhvern tíma árið 1929.
Næstu 5 árin eru róleg, en
1934 verður eldgos í Vatnajökli,
í Grímsvötnum og byrjaði það
30. marz með miklu hlaupi i
Skeiðará og laugardaginn 31.
marz bárust fréttir frá ýmsum
stöðum á SV-landi, um að eldar
hefðu sést í austri nóttina áður.
Sáust eldarnir greinilega frá
Reykjavík, Eyrarbakka, Stokks-
eyri og Borgarnesi og frá togur-
um á Selvogsbanka og Faxa-
flóa. Nokkuð öskufall varð á
Norður- og Austurlandi. Stóð
gos þetta fremur stutt, en rann-
sóknir sem gerðar voru bentu
til þess að um stórkostlegt eld-
gos hefði verið að ræða. 1938 er
einnig talið að eidsumbrot
hafi orðið í Vatnajökli; án
þess þó að eldar hafi sést, en
mikil jökulhlaup urðu á þess-
um slóðum.
Raunar er síðan allt með
kyrrum kjörum í 13 ár, eða þar
til Hekla vaknar af rúmlega
aldarsvefni með gífurlegu gosi
29. marz 1947. Byrjaði gosið um
kl. 7 um morguninn og hafði þá
nokkru áður áður komið jarð-
skjálftakippur, sem fannst um
mestallt Suðurland. Rétt eftir
kippinn sást gífurlegur gos-
mökkur stíga upp af Heklu og
var sem fjallstindurinn lyftist.
Samtímis kváðu við ægilegir
dynkir, sem heyrðust næstum
þvi um allt landið. Eftir
skamma stund hafði gosmökk-
urinn hulið fjallið. Er talið að
gosmökkurinn hafi stigið
10—12 km upp í loft. Jarðfræð-
ingar telja að hér hafi verið um
að ræða eitt mesta gos Heklu,
en mesta gos hennar hófst 1766
og stóð á þriðja ár. Mikið ösku-
fall varð í þessu gosi og var
ástandið sérstaklega slæmt í
Fljótshlíð. Einn maður beið
bana af völdum gossins og var
það hinn kunni náttúrufræð-
ingur Steinþór Sigurðsson, sem
varð fyrir glóandi hraunhellu 2.
nóvember, en hann var að kvik-
mynda hraunrennslið.
Næsta gos verður svo ekki
fyrr en árið 1961, er Askja
vaknar af svefni aftur með
gífurlegu hraungosi 27. októ-
ber, en þá höfðu menn átt von á
gosi í 17 daga, eftir að leirhver-
inn Hrekkur myndaðist. Gos
þetta stóð nokkuð fram yfir ára-
mót, en mjög dró úr því strax
eftir fyrstu hrinuna.
Sursey kemur svo næst árið
1963 og má segja að á þeim
slóðum hafi verið eldsumbrot
Framhald á bls. 27