Morgunblaðið - 14.10.1976, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. OKTÓBER 1976
21
ekur í bókmenntaþætti • Valtýr Pétursson skrifar um tvær málverkasýningar
ir sýnir
njóta samvista við sérstæðan per-
sónuleika vina sinna herlendis.
Weissauer er þegar orðinn
kunnur myndlistarmaður hér á
landi og er ekki einn af þessum
umrenningum, er rekur á fjörur
með brauki og bramli og hverfa
síðan jafn skilmerkilega og þeir
koma hér. Þeir, sem séð hafa sýn-
ingar þessa graffkers á undan-
förnum árum og fylgst með
vinnubrögðum hans, eru löngu
orðnir sannfærðir um tekniska
getu hans í grafík, og ekki síður
munu margir muna ágætar vatns-
litamyndir frá hans hendi. Þessi
Myndllst
Undir ís einsemdar
sýning, sem nú er við Bergstaða-
strætið, er ekki mikið frábrugðin
fyrri sýningum Weissauers. Hún
hefur persónulegan svip lista-
mannsins; hún er skemmtileg, og
þar er að finna nokkur verk, sem
eru með þvi besta', er ég man eftir
að hafa séð eftir Weissauer.
Það mun vera ætlunin, að
Weissauer segi eitthvað til í
myndlist herlendis að þessu sinni,
og er það sannarlega vel. Hann
hefur ýmislegt, er hann vonandi á
eftir að koma inn hjá íslenskum
myndlistarnemum, og ég tel það
ágætt, að við fáum að njóta þekk-
ingar hans og myndlistar. Það er
svona hérumbil, að maður sé far-
inn að reikna Rudolf Weissauer
með íslenskum myndlistarmönn-
um, svo árvissar eru sýningar
hans orðnar hérlendis. Ekki ætla
ég að fetta fingur út í, að hann
sýni verk sín í Rauða húsinu við
Bergstaðastræti, en samt held ég,
að ég láti hans einkalíf í friði, þótt
ég stingi því að honum hérmeð, að
ekki sakaði að fá að sjá verk hans
einhvern tímann í betra umhverfi
og þá líka í ríkara mæli. Hver veit
nema það komi sá tími, að Rauða
húsið hjá honum Guðmundi verði
of lítið fyrir þennan afkastamikla
listamann.
Mér var sögð sú saga, að
Weissauer eirði ekki í menningu
Evrópu nema takmarkaðan tima í
senn. Brátt þyrfti hann endilega
að fara norður til Islands að hitta
vini sína: Jónas stýrimann, Örlyg
Sigurðsson og auðvitað Guðmund
Árnason. Sú þrenning væri það
einasta, er eftir væri af veruleg-
um húmanisma í þessari veröld.
Ég spurði Weissauer, hvort þetta
væri sönn saga. Hann brosti þar,
sem hann sat i flugvélastólnum
hans Guðmundar Árnasonar og
svaraði: VIELLEICHT!
Sigurjón Bragason:
MEÐAN HÚSIN SOFA.
Ljóð.
Myndir: Bolli Gústafsson.
Útgefandi: Stefán Eirfksson
1976.
MEÐAN húsin sofa er safn
ljóða eftir Sigurjón Bragason
frá árunum 1953—1973. Sigur-
jón lést í febrúar á þessu ári
tæpra 39 ára að aldri. Hann var
af kunnum skáldaættum, sonur
Braga Sigurjónssonar skálds á
Akureyri, afi hans góðskáldið
Sigurjón Friðjónsson á Litlu-
Laugum i Reykjadal, S-Þing.
Sigurjón Bragason var dulur
maður, hlédrægur að eðlisfari.
Ég kynntist honum lítillega er-
lendis í fyrrasumar, en vissi
ekki að hann hafði fengist við
að yrkja fyrr en Meðan húsin
sofa kom út.
Það hlýtur alltaf að orka tví-
mælis hvort ástæða sé til að
gefa út að mönnum látnum það
sem þeir hafa ort sér til hugar-
hægðar. Um Meðan húsin sofa
má aftur á móti fullyrða að
skáldleg skynjun höfundarins
er með þeim hætti að ekki er
ólíklegt að hún hefði getað náð
verulegum þroska. Yngstu Ijóð-
in benda til þess.
Skammdegiskvíði nefnist ljóð
frá 1972:
fig horfi i nakla hrfslu
og nfstingskaldur ugj>ur
fer um hjarta mitt/
Hún á hvergi skjól,
ekkert athvarf.
Syrtir að kveldi.
Hver er þessi hrfsla
meó kaldar, berar greinar,
sem hún róttir
út í rökkrió?
Skammdegiskvíði er lykill að
ljóðagerð Sigurjóns Bragason-
ar. Þunglyndi einfarans birtist
í mynd nakinnar hrislu. Það er
þess vegna vel til fundið að
vitna til orða Heiðreks Guð-
mundssonar, frænda Sigurjóns
Bragasonar, eins og gert er í
forspjalli bókarinnar:
En ef óg fer að yrkja Ijóó,
þá er mór þungt í huR.
í forspjallinu segir að ljóð
Sigurjóns muni orka á suma
„undarlega áleitin í einfaldleik
sínum og kvöl einmanaleik-
ans“. Það eru einmitt einföld-
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJALMARSSON
ustu ljóð bókarinnar, sum ekki
nema fáeinar línur, sem á
hljóðlátan hátt miðla skáldlegri
reynslu:
Leiðin heim er lokuð,
á henni eru ár.
ár undir fs einsemdar,
ár sem niða ekki lengur.
ársem lokka ekki lengur,
þó á r.
(Lokuð leið)
Þú ert kjarkur minn.
þú ert þrek mitt,
þú ert ást mfn.
Aupu þín eru hlá.
draumur minn.
(Au^u þfn eru hlá)
Nóttin gen^ur hljóðuni skrefum
á mjöllinni
meðan húsin sofa.
(Weðan húsin sofa).
Þótt ljóð Sigurjóns Bragason-
ar séu ákaflega persónuleg,
nánast einkaleg, er sennilegt að
hann hafi kynnt sér austur-
lenskan skáldskap og lært að fá
orð geta verið jafn áhrifamikil
og mörg.
Bolli Gústafsson hefur mynd-
skreytt Meðan húsin sofa og á
sinn þátt í þvi að bókin er með
þeim geðfelldari sem borist
hafa að norðan.
Grafiksýning Ragn-
heiðar Jónsdóttur
fæ þó ekki betur séð en að þetta
hafi tekist með eindæinum fljótt
hérlendis, hvað grafik snertir, og
Ragnheiður Jónsdóttir á sannar-
lega sinn þátt í því.
Sýningin i Norræna húsinu er
að mínu áliti mjög vönduð, og
gæti ég trúað, að þar væri á ferð-
inni úrval úr verkum Ragnheiðar
frá árinu 1969, þar til í ár. Hér er
aðallega um ætingu, þurrnál og
aquatintu að ræða, ásamt ein-
staka litþrykki. Tæknilega séð
eru þessi verk svo unnin, að ég
kann ekki að þeim að finna, og
um hugmyndafræði Ragnheiðar
skal ég ekki fjölyrða. Þar hafa
lastamenn samtiðarinnar yfirleitt
frjálsar hendur, og hver og einn
syngur með sínu nefi. Samt er
ýmislegt sameiginlegt með lista-
mönnum nútimans, eins og t.d.
ádeila þeirra á ýmisleg þeirra
málefna, sem hæst ber í dag, og
koma þar við sögu stjórnmál
ýmiss konar, mengun, jafnrétti
kynja o.fl. Þessa þætti er að finna
í verkum Ragnheiðar, en þar
mætti ennfremur benda á aðra
þætti hugmyndafræðinnar, en
sannast að segja er ég miklu upp-
teknari af sjálfu handverkinu og
þeim listræna krafti, sem í því
felst en þeim hugmyndafræðileg-
um boðskap, sem Regnheiður ef
til vill óskar að koma á framfæri
hverju sinni.
Þetta er sýning, sem ég tel, að
eigi brýnt erindi til þeirra, er
njóta myndlistar í okkar samfél-
agi. Ég hafði óskerta ánægju af
þessum verkum Ragnheiðar, og
ég vona, að hún fái að berjast við
kopar og zink af þeim eldmóði, er
hingað til hefur einkennt verk
hennar. Það er að vísu nokkuð
þungur blær yfir þessari sýning i
heild, en ég held, að dramatisk
tilþrif listakonunnar njóti sín
einna best einmitt innan þess
ramma. Svört, kvik,’ spenna er
ástríða Ragnheiðar Jónsdóttur.
Hörð lífsbarátta
í norskum afdal
Dagfinn Grönoset:
ANNA A HEIÐINNI
Sigríður Snævarr og
Jóhannes Halldórsson
fslenzkuðu.
Almenna bókafélagið
1976.
Það er sjaldgæft að nýjar
norskar bækur séu þýddar á
íslensku. En gerist það er val
bókanna yfirleitt hið
kyndugasta.
Um Önnu á heiðinni eftir
Dagfinn Grönoset segir i
formála: „Bókin hefur verið
gefin út í 160.000 eintökum í
Noregi og notið fádæma vin-
sælda.“ Ekki veit ég hvort
islenskum og norskum
lesendum svipar saman í mati á
bókum, en ég tel liklegt að
Anna á heiðinni sé svo átthaga-
bundin bók að hún höfði
einkum til Norðmanna. Engu
að siður er hér um hina at-
hyglisverðustu bók að ræða og
væri fróðlegt að kynnast sam-
bærilegu íslensku verki. Af
vinnubrögðum Dagfinns
Grönoset má vissulega læra.
í fyrrnefndum formála segir
um Grönoset: „Flestar bóka
hans fjalla um fólk á útkjálkum
Noregs. Hann þekkir mjög vel
til í skóglendinu I Austur-
Noregi og íbúa þess þekkir
hann af langri viðkynningu.
Hann er gæddur sérstökum
hæfileikum til að komast í
kynni við afdalafólkið og gera
það skrafhreifið og opinskátt
um hagi sína. Á þessum við-
tölum byggir hann svo mann-
lýsingar svo glöggar að per-
sónurnar standa ljóslifandi
fyrir hugskotssjónum
lesandans."
i Önnu á heiðinni lætur
Grönoset Önnu segja að mestu
frá, en þrengir sér þó stundum
á milli hennar og lesandans.
Innskot hans eru að mörgu
leyti skiljanleg, en veikja að
mínu mati bókina. Það sem
gefur bókinni mest gildi er hin
hógværa og alþýðlega túlkun
Önnu sjálfar á dapurlegri ævi
sinni og annarra.
Hvernig Anna lýsir ævi sinni
kemst best til skila með að gefa
henni orðið: „Ég var aðeins
þriggja ára, þegar ég var send
að heiman í fyrsta skipti. Pabbi
fór með mig. Við gengum eftir
götuslóða. Beggja vegna var
hávaxið limgerði og bæir á alla
vegu. Ég hafði fataböggul með-
ferðis með skírnarkjólnum
minum. Hann var drifhvitur,
með leggingum og blúndum. 1
fyrstu tritlaði ég á eftir föður
mínum, siðan leiddi hann mig
og loks var ég svo þreytt að
hann tók mig I fangið. Vegur-
inn var grýttur og illur yfir-
ferðar."
Húsbóndinn á bænum var
strangur við Önnu. En sárast
sveið henni þegar hann stakk
skírnarkjólnum hennar í
ofninn.
Ung kynntist Anna sænskætt-
uðum flakkara, Langa-Karli,
giftist honum og flakkaði með
honum um Noreg. Langi -Karl
lét Önnu vinna, en lagðist
sjalfur í drykkju og ómennsku.
Við Langa-Karl losnaði hún i
april árið 1928 þegar hann seldi
hana fyrir 300 krónur til af-
skekkts fjallabýlis Haugset-
volden við Istervatn. Frá lífinu
á Haugsetvolden er itarlega
sagt, en einkum dvalist við
sorglegu hliðarnar: mannlega
eymd og umkomuleysi, slysfar-
ir og válynd veður. Á Haugset-
volden fann Anna tilgang i lif-
inu og þótt hún þyrfti að vinna
erfiðustu verkin voru líka til-
hlökkunarefni eins og sumar-
næturnar þegar hún var „ein á
vellinum við selið“. Hún
minntist orða móður sinnar:
„Því sem þér hefur hlotnazt átt
þú að deila með öðrum. Mér
hafði ekki hlotnazt annaó en
hendur mínar til að deila með
öðrum. Þær ætlaði ég að nota til
að verða fólkinu á Haugset-
volden að liði.“
Þær myndir sem Anna
dregur upp af fólkinu á
Haugsetvolden eru glöggar þótt
þær séu engan veginn
fullgildar. En það er fyrst og
fremst skilningur Önnu sjálfr-
ar sem bókinni er ætlað að lýsa.
Þraut-seigja hennar verður
lesandanum ljós þegar hún
stendur að lokum ein uppi:
„Allt hið illa er horfið á braut,
hið góða eitt kemur betur og
betur í ljós — eins og þegar.
dagur rís yfir Istervatni".
Anna á heiðinni er ekki löng
bók. Nokkrar ljósmyndir eru i
bókinni af Önnu og umhverfi
hennar. Þær segja líka sína
sögu. Bókin er í rauninni
myndasafn. Að lesa hana er
eins og að fletta gömlu albúmi.
Þýðing þeirra Sigriðar
Snævarr og Jóhannesar
Halldórssonar virðist ágætlega
af hendi leyst. Ég get aðeins
fundið að því að sum staðar-
nöfn eru islenskuð, önnur birt
á frummálinu. Betur hefði
farið á að hafa samræmi að
þessu leyti.