Morgunblaðið - 08.02.1977, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRUAR 1977
Matthías Á. Mathiesen, fjármálaráóherra:
RÓTTÆKT SKREF TIL EIN-
FÖLDUNAR SKATTAKERFIS
Tillögur um heildarlöggjöf um tekju-
og eignaskatt sem er ný frá rótum
HÉR fer á eftir fyrri hluti framsöguræðu
Matthíasar Á. Mathiesen fyrir hinu nýja
skattafrumvarpi á Alþingi i gær:
í stefnuræðu forsætisráðherra, er hann flutti
hér á Alþingi 25. október s.l., og í ræðu þeirri er
ég flutti við fyrstu umræðu fjárlaga fyrir árið
1977, var boðað, að lagt yrði fram á þessu þingi
frumvarp um breytingar á lögum um tekjuskatt og
eignarskatt. Helstu stefnuatriði þess frumvarps
yrðu
Q að endurskoðun laganna leiddi ekki til auk-
innar skattbyrðar og tryggði réttlátari skatta
löggjöf og skattabyrðinni milli skattborgar-
anna væri skipt á sanngjarnari hátt en gild-
andi reglu fela í sér;
0 að samræma bæri álagningargrunn tekju-
skatts og útsvars með það fyrir augum að
nálgast skatt á brúttótekjur;
Q að haga skattlagningu hjóna þannig að fyrst
og fremst yrði tekið tillit til fjölskylduað-
stæðna, en í minna mæla eftir því hvernig
tekjuöflun heimilanna er háttað, þ.e. hvort
bæði hjón vinna utan heimilis eða einungis
annað þeirra. Var því lýst, að skattalög og
framkvæmd verði að tryggja jafnrétti karla og
kvenna;
0 að við skattlagningu þeirra, sem stunda sjálf-
stæðan atvinnurekstur bæri að skilja á milli
atvinnurekanda og fyrirtækis við skattút-
reikning, en einstaklingar í atvinnurekstri
nytu síðan sömu skattakjara og sambærileg
fyrirtæki. Var bent á sem leið I þessu efni að
reikna atvinnurekendum launatekjur frá eigin
fyrirtæki eða líta á úttekt eiganda eða þann
lífeyri, sem hann hefur notað sér og sínum til
framfærslu sem skattstofn,
0 að endurskoða bæri fyrningarreglur skatta-
laganna og ákvæði um skattskyldu söluhagn-
aðar og skattleggja beri • rikari mæli sölu
hagnað eigna, sem fyrndar hafa verið í
atvinnurekstri. Jafnframt að koma í veg fyrir
sölu eigna milli fyrirtækja og þær fyrndar að
nýju, án þess að söluhagnaður komi til skatt-
lagningar hjá seljanda;
0 að endurskoða skyldi framkvæmd skattalaga,
þannig að tryggja sem best, að hver skattþegn
beri þann skatt, sem honum er ætlað sam-
kvæmt gifdandi skattalöggjöf á hverjum tíma
og tryggja samræmda framkvæmd skattalaga
alls staðar á landinu.
Aðdragandi.
Eins og fram kemur í upphafi hinnar almennu greinar-
gerðar með frumvarpinu verður að líta á það sem þátt í
heildarendurskoðun á tekjuöflunarkerfi ríkisins, sem
unnið hefur verið að æði lengi. Verkið hófst að tilhlutan
Magnúsar Jónssonar, þáverandi fjármálaráðherra, í bein-
um tengslum við undirbúning að aðild Islands að EFTA í
lok síðasta áratugs. Nefnd, sem hann skipaði í málið og
starfaði á árunum 1969 til 1971, fjallaði nær eingöngu um
skattlagningu átvinnurekstrar og skilaði skýrslum þar að
lútandi og vann að samningu frumvarpa, sem á árunum
1970 og 1971 voru til meðferðar á Alþingi. Halldór E.
Sigurðsson lét sem fjármálaráðherra halda þessu starfi
áfram í höndum nýrrar nefndar, sem falið var mun
víðtækara verkefni. Henni var ætlað að gera úttekt og
endurskoðun á tekjuöflunarkerfi ríkisins og móta
heildarstefnu á því sviði í nánu samráði við sérstaka
þingmannanefnd, sem tilnefnd var af þingflokkunum og
hagsmunasamtök eftir því sem unnt reyndist. Skyldi
nefnd þessi vinna.í samráði við þær aðrar nefndir, sem
skipaðar höfðu verið til að fjalla um almannatrygginga-
kerfið og tekjuöflun sveitarfélaga. Þessi nefnd skilaði
heildarskýrslu í nóvember árið 1973 og var þeirri skýrslu
dreift á Alþingi og víðar og hefur að geyma yfirlit yfir
þetta endurskoðunarverk fram til þess tíma. Þar var gerð
úttekt á tekjuöflunarkerfi ríkisins eins og það þá var og í
öllum megindráttum er enn, jafnframt þvi sem sett voru
fram drög að stefnumótun um nýtt tekjuöflunarkerfi.
sem fullnægði þeim ýmsu kröfum, sem virk fjármála-
stjórn ríkisins gerir til tekjuöflunar ríkisins. I beinu
framhaldi af starfi þessarar nefndar og á grundvelli
þeirra hugmynda, sem hún hafði sett fram, var í fjár-
málaráðuneytinu unnið að nýju frumvarpi til laga um
tekjuskatt og eignarskatt og voru drög að slíku frumvarpi
gerð.
í upphafi árs 1975 var skipulagi á þessu starfi breytt.
Þá voru myndaðir vinnuhópar, sem gera skyldu tillögur
um breytingar á ýmsum sviðum skattamála í framhaldi af
því verki, sem að framan var lýst. I því sambandi hefur
verið lokið greinargerð um staðgreiðslu opinberra gjalda
og um virðisaukaskatt. Unnið var að og lokið tillögum um
ýmsa þætti tekjuskatts og samhæfingu skattgreiðslna og
bóta almannatrygginga, sem leiddi til breytinga á tekju-
skatts- og tryggingalögum, á vorinu 1975. Frumvarp til
nýrra tollskrárlaga var samið og það afgreitt á Alþingi
fyrir jól og loks liggur hér fyrir þetta frumvarp til laga
um tekjbskatt og eignarskatt, sem beinn árangur þessa
verks.
Ég vil nota þetta tækifæri til að leggja áherslu á,
hversu nauðsynlegt er að vinna markvisst að þessari
heildarendurskoðun tekjuöflunarkerfisins. Nefndar-
skýrslan frá 1973 skýrir mjög ýtarlega ýmsa vankanta
sem eru á gildandi kerfi og hvernig því í mörgu tilliti er
áfátt, t.d. til að ríkisfjármálin geti verið virkur þáttur í
hagstjórn og ráðandi afl um hvert sé eftirspurnarstigið í
hagkerfinu á hverjum tíma. Sá tolltekjumissir, sem
ákveðinn hefur verið með setningu tollskrárlaganna í
desembermánuði s.l. gerir þetta verk knýjandi, þar eð
finna þarf aðrar leiðír til að afla þeirra tekna eða að
draga verulega úr þjónustu eða umsvifum ríkisins á
einhverjum sviðum. Þess eru of mörg dæmi, að fyrirhöfn
og kostnaður við álagningu og innheimtu ýmissa smærri
tekjustofna rikissjóðs sé óhæfileg og þá í mörgum tilfell-
um ekki síður fyrir borgarana heldur en ríkið sjálft.
Auk þess að vera þannig liður í mjög nauðsynlegri
heildarendurskoðun löggjafar á sviði tekjuöflunar verð-
ur að skoða þetta frumvarp í Ijósi þeirrar umræðu, sem
fram hefur farið meðal fólks að undanförnu, ekki hvað
síst á siðasta ári, um það ranglæti, sem talið er vera
ríkjandi í álagningu og innheimtu tekjuskatts. Svo hvöss
og svo almenn sem þessi umræða varð og svo mikið sem
sú gagnrýni, sem þarkom fram hafði til síns máls varð
hún næsta einstaklingsbundin. Ljósast varð þetta á s.l.
hausti, þegar blaðamenn og starfsmenn fjölmiðla, sem
tóku ríkan þátt í þessari umræðu, fengu tækifæri í
sjónvarpi til umfjöllunar um þetta efni. Virtist þá svo
sem þá skorti grundvallarþekkingu til að geta borið fram
markverðar spurningar, sem gætu varpað ljósi á þau
vandamál, sem til umræðu höfðu verið.
Tekjuskattur
I þessari umræðu allri saman var stundum fleygt þeirri
hugmynd, að leggja bæri niður tekjuskatt, þar eð hann
væri eingöngu orðinn skattur á launafólk. Ríkisskatt-
stjóri hefur með tölfræðilegum athugunum sínum á
skattálagningu leitt í ljós, að þessi staðhæfing um tekju-
skatt sem skatt launamanna eingöngu, er ekki raunhæf.
Hugmyndin um niðurfellingu tekjuskattsins er að mínu
mati heldur ekki raunhæf. Tilflutningur tekjuskattsins
til sveitarfélaga ásamt tilflutningi verkefna til þeirra
kemur mjög til álita. Þar á ofán er mikilvægt atriði í
þessu sambandi, að tekjuskattur er einn af sárafáum, ef
ekki eini tekjustofninn sem einhverju máli skiptir í
tekjuöflunarkerfi ríkissjóðs, sem ekki er stiglækkandi
eftir tekjum. Ekki liggja fyrir neinar rannsóknir á,
hvernig skattar ríkisins að öllu samanlögðu leggjast á
fólk eftir mismunandi tekjuhæð. Þá er ljóst, að æðimarg-
ar tegundir skattlagningar eru hlutfallslega þungbærari
fyrir fólk með lágar tekjur heldur en fólk með háar
tekjur. Benda má á þá skattlagningu, sem felst í tollum,
vörugjaldi og söluskatti af heimilistækjum eða útvarps-
og sjónvarpstækjum. Séu tekin hin algengustu tæki af
þessu tagi eins og sjónvarpstæki, ísskápur, þvottavél og
e.t.v. frystiskápur, sem allt er nú til á flestum heimilum.
Skatturínn, sem af þessu hefur verið greiddur í ríkissjóð
er miklu stærri hluti af tekjum lágtekjumanns heldur en
hátekjumanns. Tekjuskatturinn stingur hér í stúf. Hann
leggst ekki á fólk með lægstu tekjurnar og fer ekki að
verða mjög þungbær, t.d. hærri en fjórðungur af
brúttótekjum, fyrr en komið er upp í verulega há tekju-
mörk. Þessi stighækkandi skattur, þ.e.a.s. stighækkandi
með tekjum, er þannig eina raunverulega mótvægið, sem
finna má í tekjuöflunarkerfinu á móti þeim fjölda skatta,
sem nú má með sæmilegu móti fullyrða að leggist á
stiglækkandi eftir tekjum. Af þessum ástæðum tel ég
varhugavert að hugsa til þess að tekjuskattur yrði afnum-
inn með öllu.
Hins vegar tel ég, að sú umræða, sem ég hér vitnaði til
um misréttið í skattamálum hafi leitt í ljós nauðsyn þess,
að fjölmiðlar og ríkið sjálft reyni með hlutlægum hætti
að fræða fólk um skatta og skattkerfi, svo að menn séu
þess betur umkomnir að leggja mat á hvers konar æsi-
fréttir, sem fram er teflt og réttmæti þeirra.
Þá er það ljóst, að skattalög verða aldrei betri en
framkvæmd þeirra er í raun. Um réttlæti þeirra eins og
þau standa í lögbókum á hverjum tíma má að sjálfsögðu
deila, en það er eilífðarverkefni fjármálaráðuneytis og
skattyfirvalda að bæta um framkvæmd þessara laga og
eru ýmsar hugmyndir í athugun í þvi efni.
Efnisskipan
frumvarpsins
Almennur tekjuskattur var leiddur i lög á íslandi með
lögum nr. 74 frá 1921. Frá þeim tíma hafa að vísu verið
gerðar ótal breytingar á tekjuskattslögunum, en jafnan
hefur verið byggt á þeim grunni sem lagður var með
lögunum frá 1921. Hafa allar breytingar verið felldar inn
í ramma þeirra laga.
Frumvarp það sem hér liggur fyrir felur í sér tillögu til
nýrrar heildarlöggjafar um tekjuskatt og eignarskatt. Er
hún ný frá rótum að því leyti til, að vikið er frá
uppsetningu fyrri laga um þetta efni og reynt að hafa
niðurröðun efnisins þannig að það sé sem aðgengilegast.
Frumvarpinu er skipt í 14 kafla. Fyrsti kafli frum-
varpsins fjallar um skattaaðild þ.e.a.s. hvaða aðilar eru
skattskyldir hér á landi. Annar kafli frumvarpsins fjallar
um skattskyldar tekjur. I honum er skilgreining á tekju-
hugtakinu í víðustu merkingu, þ.e.a.s. brúttótekjum og er
hún að mörgu leyti víðari heldur en sú skilgreining sem
gilt hefur hingað til hér á landi. Þriðji kafli frumvar^sins
fjallar um þann frádrátt sem heimilaður er frá tekjum
samkvæmt öðrum kafla. Er þar gerður munur á því sem
einstaklingi sem ekki stundar rekstur er heimilt að draga
frá tekjum sínum annars vegar og hins vegar frádrætti
sem heimilaður er frá tekjum af atvinnurekstri. Fjórði
kafli frumvarpsins hefur að geyma ýmis ákvæði um
tekjur. Hér er safnað saman ýmsum ákvæðum sem varða
tekjur en eigi þótti þó beinlfnis eiga heima i öðrum eða
þriðja kafla frumvarpsins. Þegar frá tekjum hefur verið
dreginn heimilaður frádráttur kemur út sá stofn sem
skattur er reiknaður af, eða svonefndur tekjuskattstofn
en um hann fjallar fimmti kafli frumvarpsins. Sjötti kafli
þess fjallar síðan um hvernig tekjuskattur er reiknaður