Tíminn - 15.06.1965, Síða 9

ÞRIÐJUDAGUR 15. júní 1965
TÍMINN
MINNING !§9H|EBpR|( K GRÓÐUR OG GARÐAR
ALEXANDER JÚHANNESSQN
I •
fyrrverandi háskóiarekfor
Tvö melablóm
Einn ágætasti sonur Islands, dr.
Alexander Jóhannesson, prófess-
or, er í dag kvaddur hinztu
kveðju. Han.n lézt á annan hvíta-
sunnudag síðastl., 76 ára að aldri.
Um hin miklu og merku vísinda-
störf Alexanders ætla ég ekki að
‘■krifa, enda munu aðrir gera það,
sem til þess eru betur færir. En
nokkur persónuleg kveðjuorð vildi
ég flytja þessum einstaka dreng-
skaparmanni og vini mínum að
leiðarlokum.
Alexander Jóhannessyni prófess-
or kynntist ég fyrst að ráði fyrir
rúmum 20 árum, er við unnum
saman í Lýðveldishátíðarnefnd-
inni, að undirbúningi og fram-
kvæmd Lýðveldishátíðarinnar 17.
júní 1944. Hann var -formaður
þeirrar nefndar og var ánægjulegt
að vinna undir formennsku hans
og stjórn. Hugkvæmni, dugnaður,
stórhugur og bjartsýni prófess-
ors Alexanders hefur lengi verið
viðbrugðið. enda komu þessir eig-
inleikar hans þar sannarlega að
notum og settu svip á þessa miklu
hátíð. Samstarf okkar hélt svo
áfram við útgáfu bókarinnar
„Lýðveldishátíðin 1944“ og síðar
í Edda-Film, en hann var einn af
aðal hvatamönnunum að stofnun
þess fyrirtækis. Alla tíð var hann
mjög hvetjandi að gerð íslenzkra
kvikmynda og hinn ágætasti stuðn
ingsmaður um alla framkvæmd
þar að lútandi/ Skömmu eftir að
ég var skipaður formaður Þjóð-
leikhúsráðs, var mér falið að ræða
við prófessor Alexander Jóhann-
esson og kynna mér, hvort hann
myndi ekki vilja taka að sér að
verða þjóðleikhússtjóri. „Nei“,
sagði hann fljótt, er ég spurði um
þetta, „ég á svo mikið ógert fyrir
Háskólann og vil ekki hverfa frá
því verki. Þú átt að verða það“.
Hann lét ei þá, frekar en endra-
nær, staðar numið við orðin ein,
heldur fór á fund ráðamanna um
þau mál til þess að tala fyrir þess-
ari hugmynd sinni.
Við prófessor Alexander hitt-
umst oft og alltaf hafði ég jafn-
mikla ánægju af því að ræða við
hann, og þó ég væri ekki málfræð-
ingur ræddi hann ósjaldan við
mig og lýsti hugmyndum sínum
og sönnunum um myndun orða í
ýmsum málum, þegar hann var að
skrifa bók sína „Um uppruna
mála“ Og hann hafði einstakt lag
á því að vekja áhuga minn, jafn-
vel á efni, sem var svo utan míns
verkahrings.
Prófessor Alexander var ein-
stakur áhuga- og athafnamaður
útrás fyrir athafnaþörf sína fjS
undi mörgum stundum við áð
mála.
Með þessum fáu orðum vildi ég
aðeins flytja prófessor Alexander
Jóhannessyni hinztu kveðju og
þökk, og þess er ég fullviss, að
allir, sem hann þekktu gerzt, muni
vilja taka undir þakkir til hans og
sakna munum vér góðs vinar, því
með honum er genginn mikill
mannkostamaður, stórhuga per-
sónuleiki og slíkur drengskapar-
maður, að fágætt má kalla.
Guðl. Rósinkranz.
Dr. Alexander Jóhannesson,
Auk doktorsritgerðarinnar, sem
áður getijr, komu út margar bæk-
ur eftir dr. Alexander og má
nefna ljóðaþýðingar eftir Schiller,
Heine og Goethe, Frumnorræn
málfræði 1920, fslenzk tunga í
fornöld 1923, Hugur og tunga,
1926 og ýmis málfræðirit og rit
gerðir á þýzku og ensku.
Dr. Alexander var formaður
nefndar þeirrar, sem undirbjó og
annaðist framkvæmd lýðveldishá-
tíðarinnar og leysti það mikla
starf af hendi með mikilli forsjá
og dugnaði.
Dr. Alexander var kvæntur
prófessor og fyrrverandi rektor i Hebu Geirsdóttur vígslubiskups á
Háskóla Islands, var fæddur 15. j Akureyri Sæmundssonar.
júlí 1888 að Gili í Sauðárhreppi :
í Skagafirði. Foreldrar hans voru
Jóhannes Davíð Ólafsson, sýslu-; U ollrBÁK ICríctíállCCnn 1
maður Skagfirðinga, og kona hans ISIHJQIISSwlH ■
Margrét Guðmundsdóttir. Alexand ;
er varð stúdent frá Menntaskóla 1
Reykjavíkur 1907 og tók meistara ;
gráðu við Kaupmannahafnarhá-
skóla í þýzku árið 1913. Doktors-
nafnbót hlaut hann 1915 fyrir rit
gerð sína: Die Wunder in Schill-
ers Jungfrau von Orleans.
Eftir heimkomuna var dr. Alex
í maí og júní gefur að líta ljós-
rauða smádíla á melum og holt-
um. Þetta er blessað lambagrasið,
sem vex í lágum, ávölum smá-
þúfum eða torfum, undurfagurt á
að líta í blóma. Þúfurnar eru
gerðar 'úr þéttum, mjóblöðóttum,
greinóttum sprotum og eru græn
ar á lit mestan hluta sumarsins.En
á vorin skrýðast þær fjölda ljós-
rauðra blóma og eru alrauðar þúf-
urnar hið mesta melaskraut.
Rauði litblærinn getur verið dá-
lítið breytilegur og stöku sinnum
eru blómin hvít. Fiðrildi o.fl.
skordýr sækja í ilmandi, hunangs-
rík blómin. Margt barnið bregður
þeim í munn sér og Eskimóar
kváðu vera sólgnir í þau Hve
breiða lambagrasaþúfu hafið þið
, séð, — 20 cm. í þvermál eða
meir? Lambagrasið er stjórað ör-
ugglega niður! Undir hverri^þúfu
er nefnilega gild stólparót, sem
vex beint í jörð niður og það all-
djúpt, jafnvel 50—100 cm. Er því
mjög erfitt að grafa lambagras
upp til gróðursetningar og það
því fremur, sem aðeins neðsti
hluti rótarinnar getur sogið nær-
ingu úr moldinni — og verður að
fylgja með. Efri hluti rótarinnar
geymir næringarforða. í hallær-
um var rótin grafin upp til matar
fyrr á öldum, en þótti samt ekki
góðmeti, sbr. máltækið: „Allt er
matur, sem í magann kemst,
nema holtarót og harðaseygjur“,
en þetta eru forn nöfn á rótinni.
Rót geldingahnapps hefur e.t.v.
líka verið köllúð holtarót. Væri
gaman að fá upplýsingar um þessi
nöfn. Lambagras vex víða um
Evrópu, þó aðeins til fjalla sunn-
antil. Einnig á Grænlandi og víð-
ar. —
II.
Skyld lambagrasinu er önnur
melajurt, sem ber svo mörg nöfn,
að auðséð er að alþjóð hefur eftir
henni tekið. Nöfnin eru flugnabú,
kolurt, fálkapungur, galtarpung-
ur, melapungur, hjartagras og
geldingagras! Margir hálfjarðlæg-
Lambagras
ir stönglar mynda lausa brúska
og bera 1—2 blóm á stöngulend-
um Krónan er hvít og hunangs-
rík, en grænleitur eða rauðleitur
bikarinn er samvaxinn og líkt og
belgur, sbr. nöfnin. Taka börn oft
fyrir opið á belgnum og sprengja
hann. Flugur sitja oft og lengi
niðri í blóminu, svo það má vel
kallast flugnabú. Aldinhýðið
stundum hjartalaga. Holurt vex
víða á melum; einnig í hömrum,
einkum við sjó, þar sem fugtar
leggja til áburðinn. Það þrífst líka
vel í strandmöl með rotnuðum
þara. Fuglar eta aldinin og bera
með sér eitthvað af fræi. Annars
hristir vindurinn aldinhýðin og
dreifir fræi úr þeim. Holurt vex
á vesturströndum Evrópu, allt
suður á Spán.
0 Ingólfur Davíðsson.
Holurt
Sem alþjóð er kunnugt, vann hann an,der, fyr,st kennari í þýzku við
aðalævistarf sitt við Háskóla ís- Ráskóla íslands, en síðan í ís-
lands, sem kennari og vísindamað-! lenzkri tungu og germanskri sam-
ur en jafnframt sem rektor Há- anburðarmálfræði. Dósent við Há-
skólans, en það var hann lengur skólann var hann 1926—30 og
en nokkur annar hefur verið til sí^an prófessor frá 1930—58, og
á þeim árum rektor Háskólans
1932—35 og aftur 1948—54. Á
þeim árum urðu miklar breytingar
til batnaðar á högum háskólans
og mikið byggt. Sýndi dr. Alexand
er einstakan dúgnað og forystu
sem háskólarektor, og mun Há-
skólinn lengi búa að verkum hans.
Hann var og formaður byggínga
nefnda margra húsa Háskólans
þá og síðar. hann átti sæti í fjöl-
mörgum nefndum. var t d formað
ur orðabókanefndarinnar og í
stjórn Hins ísl. bókmenntafélags
og Alm bókafélagsins og heiðurs-
félagi vísindastofnana og félaga
þessa. eða samtals í 12 ár. Með
uppbyggíngu Háskólans og skipu-
lagningu reisti hann sér óbrot-
gjarnan minnisvarða og mun Há-
skólinn njóta verka hans ekki að-
eins um áratugi heldur aldir.
Enn eltt vil ég nefna, er lýsir
athafnaþrá og viljaþreki prófess-
ors Alexanders. Eitt sinn, er ég
kom til hans í vetur. sýndi hann
mr nokkrar myndir sem hann
va: 'á að mála Eftir að heilsa
hant bilaði fyrir nokkrum árum
og hann hafði ekki lengur þrek
til vísindastarfa, fór hann í tíma
til pins af eldri listmálurum lands
Spurningar um áfengismál
- til Eiðs Guðnasonar, blaðamanns
Ég heyrði í gærkvöldi niðurlag
af útvarpserindi Eiðs Guðnasonar
um daginn og veginn. Hann vék
þar að áfengismálum og sló fram
ýmsum fullyrðingum. Ekki þykir
mér tiltökumál, þótt honum ynn-
ist ekki tóm til að rökstyðja þær
vel í því erindi, en vona hins veg-
ar, að honum sé ljúft að ræða
málin nánar og birta rök sín. Þess
vegna langar mig til að leggja
fyrir hann fáeinar spumingar,
sem mér finnst að hér skipti
nokkru máli:
Dæmi siðaðra þjóða?
Eiður vitnaði eitthvað til sið-
aðra þióða Hverjar eru þær þjóð
ir sem við ættum helzt að taka
til fyrirmyndar til að ná jákvæð-
um árangri í áfengismálum?
Hér væntí ég að Eiðut öendi
ins til þess að læra að teikna og i erlendra og innlendra. og hlaut ým i a þjóðii sem búa við minna áfeng
fara með liti. Þar fékk hann ennlis heiðursmerki og vísindaframa. * isböl en við. Ég tel mig vita, að fjarstæðu?
frændþjóðir okkar á Norðurlönd-
um séu okkur þar því miður eng-
in eftirsóknarverð fyrirmynd.
Ekki heldur Bretar, Bandaríkja-
menn, Frakkar, ítalir, Grikkir né
Rússar. Það væri ómetanlegt að
kynnast þjóð, sem hefði sigrazt
á drykkjubölinu.
Að hafa vit fyrir fólki.
Eiður sagði, að leiðin væri ekki
sú, að hafa vit fyrir fólki með
boðum og bönnum.
Hvaða þjóð er það, sem ekki
notar lögbönn og hömlur til að
reyna að draga úr áfengisböli?
Ég veit, að allar Norðurlanda-
þjóðir. Bretar. Frakkar og Rússar
t d hafa lögbönn og hömlur á sölu
áfengis i þvi skyni að minna sé
drukkið.
Telur Eiður baráttu Sameinuðu
þjóðanna gegn verzlun með ýmis
önnur eiturnautnalyf en áfengi
Telur Eiður að í umferðamál-
um ætti að fara aðra leið en að
hafa vit fyrir fólkinu með boðum
og bönnum?
Reynslan sannar.
Eiður fullyrti, að reynsla væri
fyrir því, að bannlög um áfengi
væru óframkvæmanleg.
Telur Eiður, að full reynsla sé
fengin fyrir því, að lög, sem banna
þjófnað, séu óframkvæmanleg?
Telur Eiður, að áfengisböl á fs-
landi hafi minnkað eða aukizt þeg-
ar bannlögin tóku gildi?
Telur Eiður, að áfengisvanda-
málið á íslandi hafi orðið þvl
minna og viðráðanlegra sem höml
ur á sölu og neyzlu áfengis urðu
færri og ástandið hafi batnað við
hvert skref í þá átt síðan bann-
lögin giltu?
Ég vona. að Eiður láti svo titið,
málefnisins vegna, að svara þess-
um spumingum. Mér önnst að
þær séu eíSliW" ••^'■æðiigrund-
völlur þecc
i965.