Morgunblaðið - 20.09.1979, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 1979
Einar Júlíusson:
Útreikningum þriggja vísinda-
manna á æskilegri sókn í íslenzka
fiskistofna hefur verið ákaft mót-
mælt af ákveðnum hópi manna.
Fullljóst er auðvitað að reikni-
líkön þeirra eru ekki lokasvarið
við þeirri spurningu sem þeim er
ætlað að svara og í þeim er margt
gagnrýnisvert. Það væri æskilegt
að fullkomna þessi líkön, meta
betur einstaka parametra þeirra,
taka tii it til fleiri þátta, sundur-
liða skipagerðir og veiðiaðferðir
og hinar ínismunandi fiskitegund-
ir. Vafaiaust verður það gert í
framtíðinni, ef ekki af okkur, sem
að þessu höfum starfað, þá af
einhverjum öðrum. Öll gagnrýni
af forminu „Ekki hefur verið tekið
(nægilegt) tillit til þessa og þessa“
er vel þegin og myndi hjálpa til að
gera næstu líkön fullkomnari og
enn nákvæmari. Sú gagnrýni sem
fram hefur komið er þó næsta lítil
af því taginu, heldur aðallega
upphrópanir „Niðurstöðurnar eru
vitlausar, vinnubrögðin eru
óvísindaleg, reiknimeistararnir
eru allir kommúnistar" og þar
fram eftir göti íum.
Það er sjálfsagt ekki skynsam-
legt að elta ólar við slíka „gagn-
rýni“ en þó get ég ekki orða
bundist og freistast til að gera
nokkrar athugasemdir við tvær
greinar sem birtar voru í auka-
blaði Morgunblaðsins þann 11.
ágúst. Ætla mætti að b r komi
fram afstaða fiskvinns1 nar og
útgerðarinnar, og vil eg sýna
nokkur dæmi um málflutnings
þeirra.
Fyrri greinin er eftir Ólaf
Gunnarsson, framkvæmdastjóra
síldarvinnslunnar á Neskaups-
stað, og ber heitið „Flotinn ekki of
stór“
Ég held að það séu fáir sem trú*
því að flotinn sé ekki of stór,
sjálfsagt er að athuga á hvaða
útreikningum, forsendum eða
rökum Ólafur byggir þessa full-
yrðingu. Enga útreikninga finn ég,
engar forsendur. Aðeins nokkrar
almennar setningar um að nú séu
útlendingar farnir af miðunum,
aðbúnaður og vinnuskilyrði betri
en áður, meiri réttindi sjómanna
og betri aflameðferð en áður, eiga
að duga sem rök fyrir fullyrðingu
þessari. Ég verð að telja að á bak
við hana liggji fyrst og fremst
ákveðnir eiginhagsmunir en eins
og flestum ætti að vera kunnugt
hefur síldarvinnslan á Neskaup-
stað sótt það mjög fast að fá lán
til kaupa á nýjum togara, og
meðal annars farið fram á það að
ráðherra segi sig úr ríkisstjórn-
inni, til að undirstrika kröfur
síldarvinnslunnar.
Ólafur telur takmarkað gagn af
útreikningum:
„Nú eru stór hafsvæði við landið
alfriðuð. Möskvar hafa verið
stækkaðir og margvíslegar að-
gerðir í gagni meðal annars til að
koma í veg fyrir smáfiskadráp.
Enginn getur sagt til um hver
áhrif þessara friðunaraðgerða
verða. Sú tilraun að mata reikni-
líkan með öllum þessum atriðum
sem enginn getur sagt til um, ekki
einu sinni fiskifræðingar, er
dæmd til að mistakast.
Ólafur fullyrðir hér um hluti
sem liggja utan hans þekkingar-
sviðs. Það væri tilgangslaust að
fyrirskipa aðgerðir, hverrar
afleiðingar væru óútreiknanlegar.
Þessar margvíslegu friðunarað-
gerðir minnka sóknina einkum í
ungfisk. Hversu mikið er bæði
hægt að reikna út og mæla.
„Ég fæ ekki komið auga á þau
rök sem eru að baki niðurstöðu
þeirra að nýliðunin sé 220 milljón-
ir þriggja ára fiska á ári.“
Þessi meðalnýliðun þriggja ára
fiska (meðalklakstærð) er ekki
niðurstaða okkar, heldur forsenda
okkar. Að baki henni liggja ekki
rök heldur mælingar. A hverju ári
mæla fiskifræðingar nýliðunina
og niðurstöður mælinga þessara
allt frá árinu 1950 voru birtar með
grein minni í Morgunblaðinu.
Þessar mælingar ættu ekki að
þurfa að fara framhjá neinum.
Tölurnar eru birtar í skýrslum
Hafrannsóknarstofnunarinnar og
fyrir leikmönnum eru niður-
Einar Júliusson
eðlisfræðingur
vera háleitt markmið eða hag-
fræðilega æskilegast að ágóði
verði 50% af tekjum eða að heild-
arkostnaður verði jafn heildar-
gróða? Ágúst virðist alls ekki
skilja grundvallarhugmyndina
sem er hámörkun arðsins þ.e.
mismunarins á aflaverðmæti og
tilkostnaði.
„Skv. skoðunum Einars yrði
hagnaðurinn þegar þessu marki
væri náð ca. 50 milljarðar króna,
sem jafngildir 100 milljarða króna
tekjum og 50 milljarða króna
rekstrarkostnaði."
Þessar tölur eru alveg úr lausu
lofti gripnar. Með grein minni
fylgdi línurit sem sýndi að við
kjörsókn mundi aflaverðmæti
vera nálægt 86 milljörðum og
kostnaður 36 milljarðar. Ágóðinn
yrði þá 86—36 eða 50 milljarðar.
Ágúst sýnir aðeins að hann kann
ekki að lesa úr einföldustu línurit-
um.
„Niðurstaðan er ætíð sú að
Reiknilíkön
eða brjöstvit
stöðurnar skýrðar í fjölmiðlum
sem „klakið hefur tekist illa í ár,
árgangur síðasta árs er jafnvel
enn betri en við bjuggumst við“
o.s.fr. Auðvitað getur verið viss
ónákvæmni í þessum grund-
vallarmælingum fiskifræðinga
okkar en hafi menn aldrei heyrt
þeirra getið, ættu þeir ekki að
gagnrýna þær og kalla fiskifræð-
inga „öfgafulla fiskfriðunar-
menn.“
„Afli hvers skips yrði þá hátt í
9000 tonn. Fátt sýnir betur
fáfræði Einars um útgerð en
þetta. Ég tel að meðalveiði togara
geti orðið 3500—4000 tonn. Það
hlýtur að verða að gera þær
kröfur til aðila, sem um svona mál
fjalla, að þeir leiti sér upplýsinga
um hluti eins og mögulegan afla
togara."
Yfirlætisl krif Ólafs hitta
aðeins hann sjálfan. Samkvæmt
nýútkominni skýrslu hagdeildar
Fiskifélags íslands, voru 77 skut-
togarar að botnvörpuveiðum árið
1978 og lönduðu samtals 260935
tonnum, sem gerir nálægt 3400
tonnum á togara og eru þó hér
meðtaldir a.m.k. 7 togarar sem
ekki voru gerðir út allt árið. Allt
útlit er fyrir að botnfiskafli þeirra
verði engu minni í ár þrátt fyrir
hvorki meira né minna en 70 daga
þorskveiðibann. Tölur Ólafs eru
því ekki einu sinni sá afli sem
búast mætti við í dag ef sókn
togaranna væri óheft og engu væri
landað erlendis. Jafnvel með
öllum þeim veiðitakmörkunum
sem í gildi voru tókst 23 togurum
að komast yfir 4000 tonn á síðasta
ári. Það er af og frá að uppbygging
þorskstofnsins mundi ekki hafa í
för með sér neina aflaaukningu
frá þvi sem nú er eða gæti verið.
Þótt við treystum ekki einu orði af
því sem fiskifræðingar segja um
minnkun þorskstofnsins, sýna
aflaskýrslur ljóslega að afli á
sóknareiningu hefur minnkað
mjög á undanförnum áratugum og
þeirri öfugþróun er hægt að snúa
við.
„Það hefur alltaf verið stórtap á
útgerð landsmanna. En það sem
gerir gæfumuninn nú eru lána-
kjörin. Áður gátu menn tapað á
útgerð og síðan annaðhvort selt á
allt öðru verðlagi og hagnast
þannig eða fengið nýtt hagstætt
lán og síðan sá verðbólgan fyrir
því að lánin lækkuðu en fiskverð
hækkaði og þannig bjargaðist allt
Sammála! Þannig hefur útgerð
verið rekin. Þess vegna kaupa
menn skip! En er það nú skynsam-
legt, að menn tapi á útgerðinni og
græði á skipakaupunum? Hvert
leiðir sú stefna?
Ágúst Einarsson viðskipta-
fræðingur LÍÚ skrifar hina grein-
ina undir fyrirsögninni.
„Ógjörlegt að selja veiðileyfi.
Það fæli í sér umbyltingu byggðar
og eignaréttar í landinu."
„Greinarnar eru svo yfirfullar
af órökstuddum fullyrðingum og
oft á tíðum svo gegndarlausri
endaleysu að erfiðleikum er
bundið að ákveða hvar eigi að bera
niður."
Hér er ekki um að ræða að
Ágúst bendi á neina galla á
fiskveiðilíkönunum eða rökstyðji
gífuryrði sín, heldur er grein hans
yfirfull af rangtúlkunum, og ber
merki um slíkt fádæma skilnings-
leysi að undrum sætir. Ég ætla að
taka nokkur dæmi:
„Viðtalið við E.J. hefst á hug-
leiðingum hans um á hvern hátt sé
unnt að ná ágóða af rekstri út-
gerðarinnar í landinu upp í 50% af
tekjum, eða eins og hann orðar
það að h-.': iarkostnaður sé jafn
heildargróc.i. Hér er um háíeitt
markmið að ræða en .. .„
Ég kannast hreint ekkert við
þetta. Því í ósköpunum skyldi það
slíkri afkastagetu er ekki hægt að
ná úr flota af þessari stærð og
hljóta því allir útreikningar, sem
byggjast á slíkri forsendu að vera
rangir og marklausir með öllu.“
Þetta er engin niðurstaða, held-
ur einungis órökstudd fullyrðing.
Hér er einnig öllu snúið við
forsendum og niðurstöðum. Rök-
réttara væri að skrifa t.d. Slík
niðurstaða (700 þús tonna afli með
36 þús tonna flota) hlýtur að
byggja á röngum forsendum eða
eitthvað í þá áttina.
„Sú fullyrðing stenzt ekki að
eitt skip geti fiskað jafn mikið og
fjögur skip nú, svo sem fram
kemur í viðtalinu við E.J.“
Rökleysa og talnafölsun er
þetta! Mín niðurstaða að eitt skip
geti þegar fiskstofnarnir hafa
verið byggðir upp fiskað jafn
mikið og 2.5 skip í dag er ekki
fullyrðing heldur niðurstaða.
Setning Ágústs er hins vegar
ekkert annað en órökstudd full-
yrðing. Með reiknifræðilegum
hókus pókus breytir Ágúst einnig
2.5 (40% aflaaukning með 44%
flotaminnkun) í 4. Þannig er reynt
að gera niðurstöðurnar tortryggi-
legar.
„í upphafi segir Ragnar Árna-
son: Frjáls nýting sameiginlegrar
auðlindar leiðir ávallt til of mikill-
ar sóunar eða með öðrum orðum
lítillar arðsemi. — Ég er ekki
sammála því að hér sé um algild
sannindi að ræða og fullyrði að sú
framþróun, sem orðið hefur hér á
landi s.l. áratugi í fiskveiðum,
stafi einmitt af því að á sókn
okkar hafi ekki verið settar höml-
ur svo heitið geti.“
í mínum fyrirlestri var nánast
sama setningin: Ljóst er að frjáls
og óhindraður aðgangur að auð-
lindum sjávar leiðir til núll ágóða.
Ég er hissa á að Ágúst skuli ekki
sjá þessi augljósu sannindi. Þetta
tal hans um framþróun styður
aðeins það sem hér er sagt. Flestir
mundu þó kalla sístækkandi
skipaflota, síminnkandi afla á
sóknareiningu, stöðugan taprekst-
ur útgerðar, hruninn síldarstofn
og stórminnkaða botnfiskstofna
öfugþróun og sóun en ekki fram-
þróun. Ástæðan er vissulega sú
sem Ágúst tiltekur.
„Broslegt er að sjá hve vel þeir
treysta reiknilíkönum sínum.“
Kímnigáfa Ágústs er hans eigið
mál en hvernig kemur hann þess-
ari setningu heim og saman við þá
næstu?
„Ragnar telur ennfremur að við
þurfum að minnka sóknina um
40—65%.Hvora töluna hann að-
hyllist kemur ekki fram, en ljóst
er að sú óvissa sem fram kemur í
þessum tölum er meiri en svo að
útreikningarnir geti talist mark-
tækir."
Telji Ragnar að minnka þurfi
sóknina um 40—65%, þá aðhyllist
hann að sjálfsögðu ekki aðra
hvora töluna. Af allri þeirra enda-
leysu sem um þessi mál hefur
verið ritað hlýtur þessi fullyrðing
Ágústs að niðurstaðan 40—65%
geti ekki talist marktæk af þvíað
of langt sé milli 40 og 65 að vera sú
alvitlausasta. Við því er auðvitað
ekkert að segja að allt sem heitir
stærðfræði, línurit, óvissur og
þess háttar er mörgum lokuð bók.
Þeir menn geta vissulega verið
jafnnýtir þjóðfélagsþegnar fyrir
það og jafnvel ágætis viðskipta-
fræðingar. En ættu þeir að vera að
taka að sér að gagnrýna fræðilega
útreikninga?
„Niðurstaðan úr því dæmi (þ.e.
veiðileyfasölu) yrði nákvæmlega
sú sama og ef ríkið veldi útgerðar-
fyrirtæki og skip til að annast
sóknina."
Hagfræðiskilningur Ágústs
virðist ekki upp á fleiri fiska en
stærðfræðiskilningur hans. Full-
yrðingin er jafn órökstudd og
aðrar fullyrðingar Ágústs, enda
hvernig gæti nokkur heilvita mað-
ur rökstutt það að sala veiðileyfa
sé nákvæmlega sama og úthlutun
þeirra til útvaldra?
Fyrir utan allar þessar rang-
færslur og skilningsleysi er grein
Ágústs blanda af samlíkingum út í
hött:
„Góður og gegn útgerðarmaður
orðaði þetta á þann veg, að fyrir
nokkrum dögum hefði hann verið í
laxveiði, þrjár stangir hefðu verið
í ánni og á eina hefðu fengist tveir
laxar, á aðra þrír og á þá þriðju
einn. Samkvæmt kenningum
reiknimeistaranna hefðu þá feng-
ist 6 laxar á eina stöng."
og vitleysu:
„Frá því hagfræðingum hins
opinbera tókst að finna núllið í
útgerðarrekstrinum hafa allar
aðgerðir ríkisvaldsins miðast við
að halda útgerðinni þar.“
Merkilegast af öllu er þó að
Ágúst er sammála því sem mestu
máli skiptir:
„Það er mín skoðun að flotinn sé
orðinn of stór og sú staðreynd
blasti þegar við fyrir nokkrum
árum. Ég er þess fullviss að hefði
verið gripið í taumana t.d,- árið
1976 varðandi kaup á nýjum tog-
urum, þyrfti ekki að takmarka
sóknina nú í þorskstofninn."
Betra seint en aldrei! Er þá ekki
sjálfsagt að stöðva öll togarakaup
nú og minnka flotann niður í þá
stærð sem hann var 1976. Síðan
má halda áfram. Jafnvel aftur til
1950. Afturför er óskemmtileg, en
vitleysur verður að leiðrétta.
Nýiabíó:
Endurholdgun djöfulsins og áform hins illa
„DAMIEN, fyrirboðinn 11“ nefnist
mynd sem Nýja bíó sýnir um þessar
mundir. Mynd þessi er framhald
myndarinnar „Fyrirboðinn“ sem
sýnd var hér fyrir einu og hálfu ári.
Framleiðandi myndarinnar er
Harvey Bernard ásamt Charles
Orme. Leikstjóri er Don Taylor en
handritið gerðu Stanley Mann og
Michael Hodgcs eftir sögu Harvey
Bernards. Tónlistin við myndina er
eftir Jerry Goldsmith.
„Damien, fyrirboðinn II“, greinir
frá ungum dreng, Damien Thorn,
sem missir föður sinn með svipleg-
um hætti — faðir hans er skotinn er
hann reynir að drepa son sinn.
Föðurbróðir Damien, Richard, tekur
drenginn að sér en hann á son sem er
jafngamall Damien.
Er árin líða er farið að taka eftir
því að einkennilegir hlutir fara að
gerast í sambandi við Damien en
enginn veit í rauninni hvernig áhrif
hann hefur á umhverfi sitt; þó eru
ýmis dauðsföll sett í samband við
nærveru hans.
Upptaka myndarinnar „Damien,
fyrirboðinn 11“ hófst í október árið
1977. En allt gekk á afturfótunum og
gekk taka myndarinnar óvenju seint
vegna ýmissa óhappa sem urðu.
„Það er enginn vafi á því að þetta
eru hin iilu öfl sem hindra okkur,"
sagði Bernard leikstjóri. En það eru
einmitt þau öfl sem hann reynir að
fletta ofan af í myndinni og sýnir
fram á endurholgun djöfulsins með-
al okkar.
„En ég bið til Guðs að hið góða afl
í heiminum megi sigra," sagði leik-
stjórinn.
Með aðalhlutverkin fara William
Holden, Lee Grant, Jonathan Scott-
Taylor og Robert Foxworth.
Jonathan Scott-Taylor sem leikur
Damien og Lee Grant i hlutverkum
sinum í kvikmyndinni „Damien,
fyrirboðinn II“.