Morgunblaðið - 17.11.1979, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 1979
Sighvatur Björgvinsson f jármálaráðherra:
Einkennileg viðbrögð
við sparnaðarviðleitni
Það er ekki oft sem ríkisstjórnir
taka sig til og lækka útgjöld
ríkisins og ríkisstofnana frá því
sem fjárlög ákveða. Þetta átti þó
fyrrverandi ríkisstjórn að gera
lögum samkvæmt. Með lögunum
um stjórn efnahagsmála o.fl. sem
samþykkt voru í vor, var henni
fyrirskipað að lækka útgjöld ríkis-
ins um 1 milljarð króna. Þetta
tókst þeirri ríkisstjórn þó ekki.
Tillögur fagráðuneytanna um
niðurskurð útgjalda bárust bæði
seint og illa og loksins þegar
síðustu tillögunum hafði verið
ski’að í septembermánuði s.l.,
námu þær innan við helmingi af
þeirri upphæð sem fyrir var mælt
að útgjöld skyldu lækkuð um. Auk
þess voru tillögurnar yfirleitt ekki
um tiltekna lækkun ríkisútgjalda,
heldur um almennar aðgerðir sem
hvergi var hægt hönd á að festa og
engin leið að sjá hvort árangur
myndu bera. Dæmi um slíkar
tillögur eru tillögur fyrrv.
menntamálaráðherra, þar sem yf-
irleitt voru ekki tilgreindir ein-
stakir fjárlagaliðir sem lækka
átti, heldur minnst með almenn-
um orðum á yfirvinnu o.fl. slíkt,
en að mati fjárlaga- og hagsýslu-
stofnunar er næstum ógerningur
að gera ráð fyrir því, að slíkar
„sparnaðartillögur“ geti reynst
raunhæfar.
Þegar núverandi ríkisstjórn tók
við völdum var hennar fyrsta verk
að gera ráðstafanir til þess að
reyna að ná betri tökum á stjórn
ríkisfjármálanna. M.a. óskaði ég
eftir því, að fjárlaga- og hagsýslu-
stofnun gerði tillögur um úr hvaða
útgjöldum ríkisins væri hægt að
draga á þeim fáu vikum, sem eftir
voru af árinu. Tvívegis áður hafði
fjárlaga- og hagsýslustofnun gert
slíkar tillögur til fyrrv. fjármála-
ráðherra vegna fyrirmæla lag-
anna um stjórn efnahagsmála o.fl.
um lækkun útgjalda um 1000
m.kr., en tillögurnar höfðu aldrei
fengist afgreiddar í ríkisstjórn-
inni. Að þessu sinni taldi fjárlaga-
og hagsýslustofnun ekki unnt að
koma við svo mikilli lækkun út-
gjalda þar sem framkvæmdatíma-
bilið var á enda runnið og aðeins
fáar vikur eftir af árinu. Tillögur
fjárlaga- og hagsýslustofnunar,
sem hún skilaði til mín, voru svo
afgreiddar og samþykktar að
mestu óbreyttar í ríkisstjórninni
með þeim afleiðingum, að útgjöld
ríkisins verða nú lækkuð um 500
m.kr. og lækkunin verður að
sjálfsögðu framkvæmd þannig, að
tilteknir fjárlagaliðir verða lækk-
aðir. Frá þessum ráðstöfunum var
skýrt á blaðamannafundi nýlega.
Einkennileg viðbrögð
Miðað við þær ítrekuðu og
árangurslausu tilraunir, sem gerð-
IÐUNN hefur gefið út skáldsög-
una Sveindóm eftir Egil Egilsson.
Þetta er önnur bók höfundar.
Fyrir tveim árum sendi hann frá
sér skáldsöguna Karlmenn
tveggja tíma. Höfundur er eðlis-
fræðingur að mennt og stundar nú
kennslu við Háskólann.
Um hina nýju skáldsögu segir
meðal annars í forlagskynningu:
„Sveindómur er saga úr
Reykjavík og lýsir lífi drengs á
unglingsaldri, heima og í skólan-
ar höfðu verið af fyrrverandi
ríkisstjórn til þess að framkvæma
lögskipaða niðurfærslu útgjalda,
mátti gera ráð fyrir því að a.m.k.
þeim, sem höfðu verið að vefja
þetta mál á milli sín vikum saman
án nokkurs árangurs, ætti að hafa
þótt nokkrum tíðindum sæta að ný
ríkisstjórn skyldi ekki þurfa nema
u.þ.b. tvær vikur til þess að
afgreiða málið. Svo var þó ekki —
e.t.v. af skiljanlegum ástæðum. Til
skiptis var fullyrt af fyrrverandi
ráðherrum og ýmsum fjölmiðlum,
að ekkert væri að marka þessar
sparnaðarráðstafanir — þær væru
bara plat — ellegar þá að þessar
ráðstafanir væru svo sem ekkert
annað heldur en það sem fyrrver-
andi ráðherrar hefðu verið búnir
að undirbúa, en ekki haft tíma til
að framkvæma. Sami ráðherra
kom þannig í fjölmiðla einn dag-
inn og sagði að þetta væri allt
innantómt plat sem gert hefði
verið og kom svo aftur næsta dag
og hrósaði sér af því að eiga allan
höfundarrétt. Ég læt hér fylgja
nokkur athyglisverð og umhugs-
unarverð dæmi um viðbrögð fjöl-
miðla í þessu sambandi:
Morgunblaðið skýrði satt og rétt
frá því að tímabundinn árangur af
auknum innheimtuaðgerðum og
hertu eftirliti með útgjöldum úr
ríkissjóði hefði gert það að verk-
um, að í lok októbermánaðar hefði
staðan á hlaupareikningum ríkis-
sjóðs í Seðlabankanum í fyrsta
skipti verið réttu megin við núllið
í heil fjögur ár. Morgunblaðið
bætti því við, að það vissi sönnur á
því, að hluti af skýringunni væri í
því fólginn, að yfirdráttarskuldum
hefði verið breytt í fast lán og í
framhaldi af því var skrifaður
leiðari um talnafalsanir fjármála-
ráðherrans.
Ég sendi ritstjóra Morgunblaðs-
ins upplýsingar um stöðu ríkis-
sjóðs við Seðlabankann og bauð
honum að kynna sér málið hjá
ríkisféhirði. Niðurstaðan varð sú,
að daginn eftir birti Morgunblaðið
frétt um, að það væri ekki rétt að
hluti af skýringunni á hagstæðari
stöðu ríkissjóðs hjá Seðlabankan-
um væri sú, að fjármálaráðherra
hefði látið breyta yfirdráttarskuld
í fast lán. Slík lánabreyting hefði
að vísu átt sér stað, en hefði verið
gerð í júnímánuði í sumar, þ.e.
rúmum fjórum mánuðum áður en
núverandi fjármálaráðherra tók
við.
Og svo kom Tómas...
Næsta hljóð heyrðist úr horni
Tómasar Árnasonar fyrrverandi
fjármálaráðherra. Hann lýsti því
fyrst yfir að umrædd tímabundin
niðurstaða af sparnaðar- og að-
haldsviðleitni ríkisstjórnarinnar
sýndi aðeins hvað hann hefði
um. Hver eru þau uppeldis- og
þroskaskilyrði sem samfélagið býr
honum? Hvernig er heimilislífi
háttað í streituþjökuðu sam-
keppnisþjóðfélagi? Hvernig snýst
skólinn við þeim einstaklingum
sem eiga örðugt með að aðlagast
hegðunarkröfum hans, námi og
námsefni, oft víðsfjarri þeim
veruleika sem nemendur hrærast
í? Hvernig lifa menn af í þessu
samfélagi? — Þetta eru nokkrar
spurningar sem vakna við lestur
skáldsögu Egils Egilssonar".
skilað af sér góðu búi, og bætti því
svo við, að auðvitað hefði þetta
allt saman verið hreint gabb og
plat — og læt ég lesendur sjálfa
um að finna samræmi í slíkum
málflutningi.
Tómas Árnason sagði í þessu
sambandi, að hann vissi til þess að
strax 1. dag nóvembermánaðar
hefðu farið fram launaútgreiðslur
úr ríkissjóði upp á 6 milljarða,
þannig að sú staða sem verið hefði
á hlaupareikningi ríkissjóðs 31.
október hefði strax þann 1. nóv-
ember breyst í 5 milljarða halla og
væri það til marks um falsanirn-
ar. Þessar „upplýsingar“ fyrrver-
andi fjármálaráðherra greip dag-
blaðið Vísir á lofti og endurtók í
leiðara sínum sem heilagan sann-
leika, og dæmi um talnafalsanir
fjármálaráðuneytisins. Ekki hafði
leiðarahöfundur blaðsins þó fyrir
því að afla frekari upplýsinga um
það mál.
Það er auðvitað engin frétt fyrir
hvorki mig né annan, að miklar
greiðslur verða úr ríkissjóði í
upphafi mánaðar — svo miklar, að
hagstæð staða um mánaðarlok
getur breyst í óhagstæða stöðu í
mánaðarbyrjun. Fjármálaráðu-
neytið tók sérstaklega fram í
fréttatilkynningu sinni um stöðu
ríkissjóðs í lok októbermánaðar,
að þetta væri í fyrsta sinn sem
ríkissjóður hefði átt inni á hlaupa-
reikningum sínum hjá Seðlabank-
anum í heil fjögur ár, en það væri
aðeins tímabundinn árangur, sem
því miður væri ekki hægt að
varðveita, m.a. vegna þess að
stefnt hefði verið í gríðarlegan
hallarekstur af fyrrverandi
stjórnendum ríkisfjármálanna og
því dæmi væri ekki hægt að snúa
við á fáeinum dögum. Hins vegar
eru upplýsingar fyrrverandi fjár-
málaráðherra, sem Vísir endurtók
í leiðara sínum, gróflega rangar.
Það er satt hjá honum, að launa-
greiðslur ríkissjóðs 1. nóvember
voru um 6 milljarðar króna, en
aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að-
Egill Egilsson.
Sveindómur skiptist í tuttugu
og níu kafla. Brian Pilkington
gerði káputeikningu. Prentrún sf.
prentaði bókina sem er 136 bls.
halds og sparnaðar urðu engu að
síður til þess, að staðan á reikn-
ingi ríkissjóðs fyrstu daga nóvem-
bermánaðar var mun hagstæðari
en sömu daga mánuðinum áður.
Þannig myndaðist aldrei neinn 5
milljarða króna halli á hlaupa-
reikningi ríkissjóðs þann 1. nóv-
ember, eins og fjármálaráðherra
fyrrverandi fullyrti, heldur varð
skuldin á hlaupareikningnum „að-
eins“ röskir 3 milljarðar króna.
Svo menn geti borið saman
stöðu ríkissjóðs fyrstu daga nóv-
embermánaðar og fyrstu daga
októbermánaðar svo séð verði að
hinn tímabundni árangur af að-
halds- og sparnaðaraðgerðum rík-
isstjórnarinnar í októberlok var
enginn „hókus-pókus" skulu eftir-
farandi upplýsingar gefnar um
stöðu á hlaupareikningum ríkis-
sjóðs fyrstu daga októbermánaðar
— þegar fyrrverandi ríkisstjórn
sat að völdum — og fyrstu daga
nóvembermánaðar — eftir að nú-
verandi ríkisstjórn hafði tekið við
stjórnartaumunum:
• 1. október var skuldin á hlaupa-
reikningum ríkissjóðs í Seðla-
banka Islands 5,8 milljarðar
króna.
1. nóvember var skuldin 3,4
milljarðar króna.
• 2. október var skuldin á hlaupa-
reikningum ríkissjóðs í Seðla-
banka íslands 8,2 milljarðar
króna.
2. nóvember var þessi sama
skuld 3,6 milljarðar króna.
• 5. október var skuld ríkissjóðs
á hlaupareikningum í Seðla-
banka íslands 7 milljarðar
króna.
5. nóvember var skuldin 2,7
milljarðar króna.
Af þessu má sjá, að hin tíma-
bundna staða ríkissjóðs í október-
lok var engin fölsun og engin
flugeldasýning. Þvert á móti var
hún niðurstaðan — vissulega
tímabundin niðurstaða — af að-
gerðum ríkisstjórnarinnar til auk-
ins aðhalds og sparnaðar í ríkis-
rekstrinum.
Og Ragnar rak lestina
Lestina rak svo Ragnar Arnalds
með blaðamannafundi sem hann
hélt um þetta mál — en fyrrver-
andi ráðherrar Alþýðubandalags-
ins hafa haldið fleiri blaðamanna-
fundi eftir að þeir hættu störfum
sem ráðherrar um hvað þeir
ætluðu sér að gera, en þeir héldu á
meðan þeir voru ráðherrar um það
sem þeir höfðu gert. Á blaða-
mannafundinum upplýsti Ragnar,
að það væru ekki aðeins að
sparnaðarráðstafanir ríkisstjórn-
arinnar væri innihaldslaus flug-
eldasýning, heldur hefði hann
sjálfur lagt til allt efnið í flugeld-
ana m.a. með tillögum um lækkun
útgjalda í menntamálaráðuneyt-
inu um 235 milljónir króna.
Sannleikurinn í þessu máli er
sá, að við afgreiðslu fjárlaga árið
1979 var gert ráð fyrir að sparnað-
ur næðist í starfrækslu mennta-
mála að upphæð 210 m.kr. Hins
vegar tókst fyrrverandi mennta-
málaráðherra ekkert að gera í
þessu máli fyrr heldur en 27. júlí
að frá honum bárust tillögur, að
mestu um ótilgreindan niðurskurð
útgjalda upp á 235 m.kr. Hefði
verið hægt að taka þær tillögur
alvarlega, sem því miður ekki var
hægt vegna þess að hvergi var
hægt hönd á þeim að festa, þá
hefðu sem sé þar verið gerðar
tillögur um lækkun útgjalda í
starfrækslu menntamála sam-
kvæmt fyrirmælum fjárlaga sem
afgreidd voru í desember á árinu
1978 — tillögur ráðherrans sem sé
sjö mánuðum of seint á ferðinni —
og síðan um 25 m.kr. að auki.
Menntamálaráðherrann var sem
sé þann 27. júlí að reyna að verða
við fyrirmælum sem honum voru
gefin næstum því 8 mánuðum
áður, og ekki byrjaður að leiða
hugann að þeim sparnaði sem
honum var upp á lagður sam-
kvæmt lögunum um stjórn efna-
hagsmála frá því í vor.
Það er ekkert nýtt hjá ráðherr-
um Alþýðubandalagsins að ætla
að nota sama fé oftar en einu
sinni. I þetta skipti virðist fyrr-
verandi menntamálaráðherra
Ragnar Arnalds, hafa ætlað að
nota sömu krónuna tvisvar: fram-
hliðina á krónunni til þess að
lækka útgjöld ráðuneytisins sam-
kvæmt fyrirskipunum í fjárlögum
og bakhliðina á sömu krónunni til
þess að verða við fyrirmælum laga
um stjórn efnahagsmála o.fl. frá
því í vor um sparnað í ríkisrekstri.
Það má nú segja að peningarnir
séu þaulnotaðir með þessum hætti
og meira en broslegt þegar maður
sem þannig heldur á málum fer að
tala um pólitískar flugeldasýn-
ingar.
Merkileg nýmæli
Ég læt þetta nægja um þau
furðulegu viðbrögð, sem orðið
hafa hjá fyrrverandi ráðherrum
og ýmsum fjölmiðlum vegna þess
að ríkisstjórninni tókst á tveimur
vikum að vinna verk, sem fyrrver-
andi ríkisstjórn hafði ekki tekist á
20. Umræðurnar um þær fjöl-
mörgu aðhalds- og sparnaðarráð-
stafanir ríkisstjórnarinnar sem
kynntar voru á blaðamannafundi
nú nýlega, hafa fyrst og fremst
snúist um þá 500 m.kr. lækkun á
ríkisútgjöldum sem ákveðin hefur
verið. Þetta er þó að mínu viti
langt í frá stærsta málið, sem um
var fjallað. í þeim ráðstöfunum til
aðhalds og sparnaðar í ríkis-
rekstrinum, sem ríkisstjórnin hef-
ur samþykkt, eru ýmis merkileg
nýmæli sem miklu meira máli
skipta, en þessi lækkun útgjalda
upp á 500 m.kr. Þar má t.d. nefna
reglurnar sem settar hafa verið til
að auka aðhald með utanferðum
opinberra starfsmanna og emb-
ættismanna, en þessar utanferðir
hafa kostað ríkissjóð mun meira
fé en nemur öllum útgjöldum hins
opinbera vegna kostnaðar við all-
ar nefndir, öll ráð og allar stjórnir
á vegum ríkisins og eru dæmi til
þess, að opinberir starfsmenn séu
allt að 4/5 hlutum ársins á
ferðalögum erlendis. Ríkisstjórnin
hefur samþykkt nýjar reglur um
eftirlit með slíkum utanlandsferð-
um, sem væntanlega geta dregið
úr þeim og kostnaði við þær.
í annan stað er fólgið stór-
merkilegt nýmæli í þeirri ákvörð-
un ríkisstjórnarinnar, að láta end-
urskoða lög um ráðningarnefnd
ríkisins með það að markmiði, að
heimild til starfs á vegum ríkisins
og ríkisstofnunar falli niður um
leið og sá maður sem starfinu
gegnir segir því lausu af einhverj-
um ástæðum. Þetta er ein af þeim
sparnaðarráðstöfunum sem menn
hafa verið að ræða nú um nokkurt
skeið, m.a. í fjölmiðlunum, en
ekkert hefur verið gert til þess að
framkvæma. Þetta er aðferð, sem
t.d. hefur verið notuð í Bandaríkj-
unum til þess að draga úr ónauð-
synlegum umsvifum hins opinbera
og hefur vakið mikla og verðskuld-
aða athygli, bæði þar í landi og
eins hérlendis hjá þeim sem
kynnst hafa framkvæmdinni í
Bandaríkjunum. Nú er ætlunin að
reyna slíka löggjöf hér — sólar-
lagslöggjöf, eins og hún hefur
verið kölluð í Bandaríkjunum —
með það að markmiði að reyna að
draga úr rekstrarkostnaði í ríkis-
bákninu.
Þessar tvær afgreiðslur ríkis-
stjórnarinnar tel ég út af fyrir sig
merkilegri en þann niðurskurð
sem framkvæmdur hefur verið á
útgjöldum ríkissjóðs fyrir árið
1979 og að sama skapi undarlegra,
að minna skuli hafa verið um
þessi nýmæli rætt, en um þá
útgjaldalækkun sem átt hefur sér
stað.
„Sveindómur44
Ný skáldsaga eftir Egil Egilsson