Morgunblaðið - 16.12.1979, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 1979
69
væri örugglega úr augsýn áður en
ég læddist burt. En nú var blíð-
viðrið fyrir bí í bili, komin norðan-
átt og ískalt og útilokað að liggja á
bekk og ég staurblankur. En mér
var ekkert að vanbúnaði að ganga
mér til hita, ungur maðurinn.
Amsterdam var heimsborg á þess-
um tíma, einhver mesta siglinga-
og verslunarborg Vesturálfu,
tengslin við Indónesíu enn við lýði.
Og þar kom minni för að ég hitti
að máli tvær stulkur í vændis-
kvennahverfinu. Það fór vel á með
okkur og þær buðu mér inní
hlýjuna til sín. Það var lítil íbúð,
einkennileg í laginu, lóðrétt í
húsinu, herbergi hvort upp af
öðru, stigi á milli. Neðst var
ágætur hægindastóll með eyrna-
klömpum — og brauð, ostur og
bjór á borði.
Ég var ekki svangur að þessu
sinni, en ég þáði ölið og spjallaði
heilmikið við stúlkurnar, þess á
milli sem þær skruppu upp, önnur
eða báðar, til að sinna viðskiptum
sínum, héldu svo spjallinu áfram.
Þær urðu margar næturnar sem
ég svaf þarna í stólnum hjá
þessum elskulegu stúlkum. Svo
háttvísar voru þær að ég stóð
aldrei frammi fyrir þeim vanda að
þurfa að hafna blíðu þeirra.
Oft eru slíkar stúlkur leiksopp-
ar örlaganna, rætur óhamingju
þeirra að rekja til brotalama í
uppeldi, fjarlægs uppruna, erfiðra
heimilisaðstæðna — ellegar að
hjónabönd þeirra hafa farið út um
þúfur. En hjartahlýja þeirra var
fölskvalaus.
Mér hlýnar um hjartaræturnar
sæti. En þægileg voru þessi sam-
skipti ekki. Þannig gekk þetta
fyrir sig margar ferðir. Góðan
dag, gott kvöld, búið og basta.
Svo er það einu sinni að við
komum til Malmö til að taka þar
einn farþega, gamlan mann.
Stoppið í Malmö var jafnan svo
stutt að við vikum ekki úr sætum
okkar í flugstjórnarklefanum sem
var lokuð kabína, aðskilin frá
farþegarýminu. Þegar gamli
maðurinn var búinn að koma sér
fyrir í sæti sínu og allt klárt til
flugtaks rís Harald úr sæti sínu,
hverfur aftur í farþegarýmið ein-
hverra erinda — að ég hélt. Ég
beið þolinmóður. Allt í einu er
hurðinni á kabínunni svipt upp,
Harald er í gættinni og spyr
höstugur:
Eftir hverjum andskotanum er-
uð þér að bíða? Hví farið þér ekki
í loftið?
Skellti hurðinni að svo mæltu og
hvarf mér sjónum.
Það kom heilmikið á mig, hélt
þó sönsum og brá við hart og hóf
vélina til flugs, flaug einn — og
ekki bólaði á Harald. Rétt fyrir
lendingu í Höfn teygði ég mig með
erfiðismunum að kabínuhurðinni,
rétt náði að opna hana í hálfa gátt
— og sá þá hvar Harald sat í
farþegarýminu niðursokkinn í
dagblað.
Ég skellti hurðinni, lenti — og
gekk ágætlega. Eftir þetta lét
Harald mig alveg um flugið, sneri
dæminu við, sat nú eftir þetta eins
og farþegi við hlið mína, aðgerð-
arlaus. Hann var frábær flug-
maður eins og hinir tveir, blind-
hafa ekki liðið nema tvær þrjár
sekúndur frá því að við skynjuðum
herflugvélina á vinstri hönd uns
hún var komin framhjá okkur. En
svo nærri fór hún að hringirnir á
henni voru bókstaflega uppi í
gluggunum hjá okkur, kannski
munað tveimur metrum, sem er
minna en hársbreidd milli lífs og
dauða í flugi. Enn þann dag í dag
er mér óskiljanlegt hvernig hún
slapp við hægri mótor okkar og
væng.
Þegar þetta gerðist var ég með
Bramsen og Asmundsen véla-
manni. Við misstum alveg málið.
Ég held að það hafi liðið einar
þrjár mínútur þangað til Bramsen
rauf þögnina — í tóntegund eins
og hann væri að tala við sjálfan
sig:
Det var Satans!*
Ég fékk mína stimpla og kvaddi
félaga mína. Damm er enn á lífi,
en Harald Hansen og Bramsen eru
látnir fyrir löngu. Harald fórst í
Liverpool á stríðsárunum, flúði
yfir um, þegar Þjóðverjar hertóku
Danmörku, til að berjast með
Bandamönnum. Hann var einn af
reyndustu flugmönnum Evrópu.
Aldurtila hans bar að með mjög
óvenjulegum hætti. Hann fórst í
sprengjuflugvél sinni á jörðu
niðri. Önnur sprengj uflugvél ók
inní hans vél og skrúfa hennar
klauf höfuðkúpu hans.
Bramsen fórst einnig á stríðsár-
unum. Hann flaug Junker 52 frá
DDL og fórst í óveðri þegar hann
var að reyna lendingu við Vínar-
borg.
áratugnum. Dugmikill og gaman-
samur maður, Þóroddur.
Hann flaug frá Þýskalandi til
New York með loftfarinu Graf
Zeppelin. Heimkominn lét hann
gera dagatöl til dreifingar í aug-
lýsingaskyni með mynd af loftfar-
inu og þessum fleygu orðum:
Heimurinn er minn akur! Enda
seldi hann skinn í allar áttir.
En ég gat sagt á þessa leið:
Landið er minn akur, minn heim-
ur, og bætt við: — í vöku og
draumi.
Veturinn 38—39 flaug ég hundr-
að og sextíu flug frá 1. okt. til 1.
apríl, nálega eitt flug á dag að
jafnaði, og sannaði þar með að
grundvöllur væri fyrir vetrarflugi.
Én uppúr góu kom harðindakafli
og samgöngulaust varð við Norð-
urland alllengi vegna vetrarríkis,
allir vegir ófærir og skipakomur
norður brugðust af einhverjum
ástæðum.
Póstur hlóðst upp — og þar komi
að póstyfirvöld spurðu mig hvort
ég gæti bjargað málum. Ég svar-
aði því til að ég skyldi reyna ef ég
fengi ferðina greidda í gullfrönk-
um samkvæmt Parísarsamningn-
um. Hámarkshleðsla vélarinnar af
pósti var jafngildi sex þúsund
króna, mikið fé, tíundi hluti þess
fjár sem þurfti til hallalauss
reksturs félagsins yfir árið.
Það kom heldur betur á Guð-
mund Hlíðdal póst- og símamála-
stjóra, góðan vin minn síðar mejr
— og stóð í honum að taka þessu
tilboði, enda gerði hann það ekki
fyrr en þingmenn kjördæmanna
Þegar ég var kominn norður
fyrir Höfðakaupstað var Skaginn
þar fyrir norðan hulinn hríðar- og
þokukófi alveg niður að sjó og
uppúr.
Ég þurfti að velja — og vera
fljótur — milli þess að þræða allar
fjörurnar til baka inn á Borðeyri
ef ég þá kæmist það — og hins
vegar að hækka flugið upp í
hríðarsortann í örugga hæð yfir
fjöll, fljúga blindflug, þvert yfir
Skagann með þeim tækjabúnaði
sem ég hef áður lýst, og áætla
mínútufjöldann sem það tæki að
komast yfir og stinga mér síðan
ofan í Skagafjörð í þeirri von að ég
hefði sjávarsýn þegar Skaginn
væri að baki.
Ég valdi síðari kostinn — hugg-
aði mig við það að ég væri einn í
vélinni; ég dræpi þá ekki nema
sjálfan mig. A því að vera einn og
með farþega við erfiðar aðstæður
var allur munur, hreinn lúxus að
vera einsamall á ferð.
Ég beindi vélinni upp og inní
sortann. Ég hafði vitaskuld engin
tök á að reikna nákvæmlega út á
blaði stefnuna og hve margar
mínútur tæki mig að fljúga yfir.
Vissi ekki einu sinni hver vind-
hraðinn var. Ég mátti hvorki
fljúga of lágt né of hatt. Flygi ég
of hátt var vonlaust að ég hefði
sjávarsýn í Skagafirði — og flygi
ég of lágt átti ég á hættu að fljúga
inn í Skagastrandarfjöllin, sem
eru 600 metra há og ég taldi mig
hafa á stjórnborða. Ég varð að
áætla þetta allt í flýti — og að mér
M
Áhöfn Lufthansavélarinnar i París 1937. F.v.: Vélamaðurinn, Kögel flugstjóri, siðar
einkaflugmaður Alberts Speer, Agnar og loftskeytamaðurinn
þegar mér verður hugsað til þeirra
— og gleymi þeim aldrei.
Einu sinni eða tvisvar þegar
mér höfðu áskotnast nokkrar
krónur fékk ég inni á hótelum
fyrir fátæka ferðamenn; herberg-
in kostuðu fjögur til fimm gyllini
nóttin. Mér hraus hugur við þeim.
Lökin voru sæmilega hrein,
kannski ekki verið sofið við þau
nema eina nótt, en verra var með
ábreiðurnar sem voru úr gervi-
silki, það var sama hvernig maður
sneri þeim, fitublettir hvar sem á
var litið.
Ég kaus því heldur stólinn góða
hjá vinstúlkum mínum.
Þrír flugstjórar skiptust á um
að fljúga flugvélinni. Það var
Damm, Harald Hansen og Bram-
sen; hann var fyrrverandi flugliðs-
foringi úr sjóhernum og tók mér
því strax sem eldri bróðir, félagi
og vinur, og hófst þegar handa um
að kenna mér, lét mig fljótlega
byrja að fljúga vélinni, lenda og
hefja hana til flugs. Damm var
yngstur, úr flugdeild landhersins,
og stýrið þess vegna ekki laust í
hendi; mér fannst ég því ekki fá
næga þjálfun hjá honum. Harald
Hansen var þeirra elstur, kostu-
legur maður. Mjög hreinskiptinn.
Hreinar línur. Hann virti mig ekki
viðlits lengi vel, rétt bauð góðan
dag og gott kvöld. Talaði ekki við
mig að öðru leyti, sá mig ekki, rétt
eins og ég væri ekki til. Ég var
bara eins og hver annar farþegi
með honum, sat við hlið hans í
sæti aðstoðarflugmanns, fór að
vísu ekkert illa um mig; ágætt
flug ekki undanskilið, en lét mig
nú líka um það. Ég spurði undr-
andi hvers vegna — og hann
svaraði:
Hví í fjáranum ætti ég að vera
að fljúga blindflug úr því að þú
getur gert það miklu betur?
Hann var fullfær um það, en
hinu er ekki að neita að ég hafði
nýlega hlotið geysistranga þjálfun
og æfingu í blindflugi.
Þegar að því rak að ég hætti hjá
DDL gerði Harald sér lítið fyrir,
gekk á fund forstjóra félagsins og
kom því til leiðar að mér var boðið
flugmannsstarf sem fært hefði
mér ráðherralaun.
Nei, það datt mér ekki í hug að
þiggja. Ég var staðráðinn í að
hverfa heim og byggja upp íslensk
flugmál. Raunar höfðu dr. Alex-
ander og fleiri hvatt mig til að
fresta heimkomu, fljúga heldur
erlendis uns línurnar skýrðust
heima; allt sæti það við sama að
því er flugmálin áhrærði og ekki
tímabært að brydda uppá þeim í
náinni framtíð.
Ég var á annarri skoðun, ungur
og bjartsýnn úr hófi fram.
Nei — við komumst ekki nema
einu sinni í hann krappann hjá
DDL. Við vorum rétt komnir í
loftið frá Kastrup þegar flugvel
merkt danska flughernum, tveir
hringir, annar hvítur, hinn rauð-
ur, kom skyndilega út úr góðviðr-
isskýi, þvert á leið okkar í ná-
kvæmlega sömu hæð. í flugi ger-
ast hlutirnir á örskotsstund. Það
Frábærir flugmenn og leiðbein-
endur, alveg ógleymanlegir menn
og vinir.
Áður en ég hvarf heim þetta
sumar var ég svo heppinn áð mér
var boðið sunnudag einn út í
Lundby, þar sem svifflug og renni-
flug var æft á litlum flugvelli. Ég
hafði aldrei nálægt svifflugi kom-
ið, en þetta sunnudagssíðdegi tók
ég mér til gamans A- og B-próf í
þessari íþrótt. Þessi stutta heim-
sókn átti eftir að verða afdrifarík
fyrir mig og uppbyggingu flug-
mála heima. Þarna sá ég hóp
ungmenna sem höfðu úr litlu að
spila, en voru haldnir brennandi
áhuga á flugi og unnu baki brotnu
að því að afla sér þekkingar á
frumatriðum fluglistar.
Ég vissi að við ramman reip
yrði að.draga þegar heim kæmi og
hugsaði með mér:
Æskan er framtíðin. Það ríður
lífið á að koma einhverju svipuðu
á heima, kópíera þetta, komast
með þessum hætti í samband við
íslenska æsku. Að því búnu steig
ég á skipsfjöl.
II
Gullfrankaflugið
Ég flaug allt flug sem bauðst
hvert á land sem var, þótt því færi
fjarri, svo ég geri nú að gamni
mínu, að ég gæti tekið undir með
Þóroddi Jónssyni, ágætum stuðn-
ingsmanni flugsins og ævifélaga
Flugmálafélagsins, skinnakaup-
manni í Hafnarstræti á þriðja
* (Djöfullinn sjálfur).
fyrir norðan lögðu hart að honum;
þá fyrst gaf hann sig.
I flugvélina var troöið póstpok-
um eins og í hana komst og ég fór
einn í birtingu næsta morgun. Ég
braust í fyrsta áfanga norður í
Hrútafjörð til Magnúsar á Borð-
eyri, lenti þar. Hann gaf mér
kaffisopa og latti mig fararinnar
áfram.
Handan Borðeyrar gnæfði norð-
lenski hríðarveggurinn.
Frá Borðeyri hafði ég síma-
samband við Siglufjörð, Sauðár-
krók og Akureyri. Niðurstaðan
var sú að þokkalegt veður væri á
þessum stöðum, gekk þar á með
éljum. Hríðarveggurinn náði sam-
kvæmt þessu frá Ströndum og yfir
Skagann, en milli élja grillti í
Drangey frá Sauðárkróki.
Ég ákvað að reyna að brjótast,
þetta var dýr og brýnn farmur, og
fór í loftið við svo búið, en
svartabylur neyddi mig til að snúa
við einhversstaðar við Hegg-
staðanesið.
Ég lenti öðru sinni á Borðeyri og
beið þar í þeirri von að rofaði til
— en þegar birtu tók að bregða
héldu mér engin bönd; ekki svo
litlir fjármunir í húfi og veður-
spáin versnandi.
Ég þræddi nú fjöruna frá Borð-
eyri fyrir Heggstaðanesið — og
alla leið út að Skagaströnd, flaug
alveg í flæðarmálinu, sá á víxl
sjóinn á aðra hönd og svartan
fjörusandinn og sjávarhamra,
landið alhvítt. Ekkert skemmti-
flug það.
settist brátt alvarlegur beygur um
að þessar lauslegu áætlanir stæð-
ust ekki, mátti ekki miklu muna.
Það eitt að halda stefnunni var
enginn leikur; veður var órólegt,
hvasst og vont, hríðarkóf — og
kompásinn á stöðugu flökti, stefn-
an skeikaði tíu tuttugu gráður til
og frá, og hraðinn sveiflukenndur.
Ég flaug á Faðirvorinu rétt einu
sinni — en lofaði Guði því að ég
skyldi aldrei gera svona lagað
aftur, ef ég bara slyppi í þetta
sinn.
Eftir nokkurn veginn áætlaðan
flugtíma yfir Skagann sá ég ekki
niður og dró við mig að snarlækka
flugið, flaug áfram, það var eins
gott. Ég var ekki kominn yfir
Skaga. Ég var vestan við Drangey
þegar ég sá loks niður á blágræn-
an sjóinn; þar voru veðraskilin, á
miðjum Skagafirðinum. Ég flaug
út fyrir Siglufjörð og inn Eyja-
fjörð, flaug gengum snörp él — en
fyrir mig var það ágætis veður
miðað við það sem á undan var
gengið.
Ég lenti, uppfullur af gleði og
hamingju yfir því að vera bara
lifandi.
Gullfrankarnir áttu drjúgan
þátt í að reksturinn bar sig þetta
ár. En innra með mér var ætíð
mikil togstreita sem vonlegt var;
ég varð að tefla djarft til að
tryggja hag félagsins, gernýta
vélina, en vera mér þess þó alltaf
meðvitandi að ef illa færi yrðu
afleiðingarnar þær að flug kynni
að vera úr sögunni á íslandi næsta
áratuginn.