Morgunblaðið - 29.03.1981, Side 8

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. MARZ 1981
3. grein
Við atburð eins og þann að vera
tekinn fyrir ölvun við akstur
vakna ýmsar spurningar um
framgang þeirra mála eins og
komið hefur fram í fyrri greinum
um þessi mál. Hér á eftir verður
rætt við prófessor Þorkel Jóhann-
esson, forstöðumann Rannsóknar-
stofu Háskólans í lyfjafræði, og
Kristínu Magnúsdóttur, sem þar
starfar, um mælingu alkóhóls í
blóði, sem fer fram á rannsókn-
arstofunni. Einnig verður rætt við
Þorkel um læknisfræðilegt mat á
ölvunarástandi en það er hald
margra að koma beri á slíku mati,
þegar ákveðin er sekt eða sýkn
ökumanns, sem grunaður er um
ölvun við akstur.
Rætt verður við Hjalta Zóph-
óníasson deildarstjóra í dóms-
málaráðuneytinu, m.a. um mögu-
legar breytingar á ýmsum þáttum,
sem snúa að töku blóðsýna.
Læknisfræði-
legt mat?
Þegar alkóhólmagn í blóði er
notað sem mælikvarði á aksturs-
hæfni er einstaklingur talinn ölv-
aður fari alkóhólmagn í blóði upp
fyrir ákveðin mörk. Þessi mörk
eru sett við 0,5%o alkóhóls í blóði,
en við þau mörk er talið að
alkóhóláhrifa fari að gæta á
aksturshæfni.
Þegar ölvun er metin út frá
læknisfræðilegu sjónarmiði er
venjulega reynt að meta ölvunina
út frá ósamræmi í hreyfingum.
Athugað er til dæmis, hvort menn
séu þvoglumæltir. Þeir eru látnir
gangast undir eins konar skrift-
arpróf og á þann hátt athugað,
hvot þeir hafi vald á handarhreyf-
ingum sínum. Þeir eru látnir
ganga eftir striki og athugað
hvort jafnvægisskynið er í lagi.
Menn eru látnir fara með þulur
eins og „Stebbi stóð á ströndu, var
að troða strý, strý var ekki troðið
nema...“ til að athuga hvort
ökumaður hafi vald á máli sínu.
Síðan eru athuguð ýmis önnur
ölvunareinkenni eins og roði í
andliti eða óeðlilegur gljái í aug-
um, svo eitthvað sé nefnt.
Læknisfræðilegu mati á ölvun
ber ekki í öllum tilfellum saman
við niðurstöður alkóhólmælinga
Samkvæmt athugunum í Þýska-
landi á 450 einstaklingum, sem
athugaðir voru við löggæzlu, kom í
ljós, að af þeim voru 105 ekki
ölvaðir við læknisskoðun. Úr þeim
hópi voru þó 35% með alkóhól-
magn milli 1,1 og l,8%o, 12% með
alkóhólmagn milli 1,9 og 2,5%c,
2% höfðu meira en 2,5%o alkó-
hólmagn í blóði. Einnig kom í ljós,
að af 35 mönnum, sem við lækn-
isskoðun voru taldir vera mjög
ölvaðir, reyndust 6% hafa undir
1%0 af alkóhóli í blóði. Ber
þessum rannsóknum saman við
aðrar samskonar rannsóknir
(Hæstaréttardómar XL bls. 188).
Við spurðum prófessor Þorkel
Jóhanneson að því hvort hann
teldi æskilegt að koma á klínísku
mati við ákvörðun ölvunarástands
ökumanns?
„Já, ég tel það hyggilegt og hef
lagt það til við lögreglustjóraemb-
ættið hér í Reykjavík og ýmsa
fleiri aðila að fenginn yrði sér-
stakur lögreglulæknir, sem væri
(helst) sérmenntaður í réttar-
lækningum. Yrði að haga því
þannig, að lögreglan hefði alltaf
aðgang að slíkum lækni og gæti
það létt störfum af læknum, sem
taka blóðsýni úr mönnum á slysa-
deild sjúkrahúsanna. Slíkur lækn-
ir kæmi sér einnig vel, þegar
ökumaður er talinn undir öðrum
áhrifum en áfengisáhrifum. Því
enn eru ekki til nein fastsett mörk
hvað varðar ýmis lyf og er vanda-
mál að fastsetja slík mörk. Því
gæti læknir komið að góðum
notum við að meta ástand manns,
sem væri undir einhverjum annar-
legum áhrifum öðrum en áfeng-
isáhrifum.
Mæling á
áfengismagni
í blóði
Hvernig er áfengismagn í blóði
mælt?
„Sú aðferð sem notuð er við
greiningu á alkóhóli (etanóli) í
blóði kallast gasgreining á súlu og
er þessi aðferð almennt notuð við
alkóhólákvarðanir á Norðurlönd-
um og víðar. Kostir aðferðarinnar
eru mikið næmi og hæfni til þess
að greina sundur náskyld efni.“
„Rannsókn á blóðsýni fer þann-
ig fram segir Kristín Magnúsdótt-
ir að samanburðarlausnir, sem
venjulega eru fjórar, eru blandað-
ar með þynnivökva, sem er 0,4%o
n-própanól leyst í vatni, þrjár
þynningar af hverri. Sýni eru
blönduð í glasi með þynnivökva,
þrjár þynningar af hverju. Þynn-
ingarnar eru númeraðar jafnóðum
og númer skráð á vinnublað.
Sýnum er síðan komið til gas-
greiningar eftir að þau hafa verið
látin standa í eina klukkustund.
Gasgreiningin er framkvæmd
þannig, að tekinn er einn millilítri
af loftfasa úr glasinu og sprautað
inn í gasgreininn. Áður var notað-
ur vökvi. Skráð er á gasgrein-
ingargrafið númer viðkomandi
þynningar. Samanburðarlausnir
eru teknar inn á milli sýnanna og
reiknilínan endurmetin.
„Síðan er farin önnur umferð
með sýningarþynningar, ekki þær
sömu og áður og samanburðar-
lausnir og gagsgreiningargröf
fengin. Þess er einnig gætt, að
reiknilínan sé jafnan endurmetin
milli þess, að tvær þynningar
sama sýnis eru ákvarðaðar."
Matur í maga hefur áhrif á magn alkóhóls i blóði.
ekki að vera hægt að rugla sýnum
saman.
Það er sem sagt fylgt ákveðnu
kerfi og við höfum ekki orðið vör
við annað en þetta kerfi virkaði
vel. Ef svo hefði ekki verið hefðum
við breytt og endurbætt kerfið að
sjálfsögðu."
Nú gekk dómur í máli konu
nokkurrar þar sem hún bar brigð-
ur á að niðurstöður þær sem
fengust úr blóðsýni væru réttar og
taldi að um rugling á blóðsýni
hefði verið að ræða, hvað er að
segja um þetta, Þorkell?
„I máli því sem hér um ræðir
komu fram að því er mig minnir
þrjú vitni, sem sögðu að konan
hefði drukkið svo lítið áfengis-
magn að ekki gæti hafa mælst það
magn sem kom fram við rannsókn
á alkóhóli í blóði hennar. Afstaða
Hæstaréttar var sú, að hann taldi
sig ekki geta borið brigður á að
þarna gæti verið um einhvers
konar mistök að ræða. En það skal
undirstrikað að Hæstiréttur gat
ekki ákvarðað hvar slík mistök
hefðu getað átt sér stað né heldur
sannað að slíkt hefði átt sér stað.“
Hvernig er með sýni sem berast
utan af landi, mér skilst að þau
séu ekki alltaf merkt eins og þau
eiga að vera þ.e. með sérstöku
númeri og bókstafsnúmeri hlutað-
eigandi embættis en ekki nafni
viðkomandi?
„Eftir að settar voru skýrar
reglur um töku og frágang blóð-
sýna árið 1975, þá gætti í fyrstu
misbrests í framkvæmd þessara
ákvæða að merkja glösin á þann
hátt sem að ofan greinir. Dóms-
málaráðuneytið bað okkur í rann-
sóknarstofunni að láta vita ef slíkt
Stebbi stóð á ströndu
og var að troða strý_
„Loks eru topphæðir mældar og
áfengismagn sýna reiknað út og
niðurstöður færðar í dagbók alkó-
hólákvarðana. Ef nauðsyn ber til,
til dæmis þegar orðið hefur nokk-
ur munur á mælingum tveggja
sýna, er þriðja umferðin farin.
Síðan er tekið meðaltal af þessum
tveim eða þrem mælingum og er
sú tala lögð til grundvallar þegar
alkóhólmagn í blóði er ákvarðað."
Munur á
mælingum?
Er stundum verulegur munur á
mælingum á sýnum?
„Ekki get ég sagt,“ segir Kristín,
„að það komi fram verulegur
munur. Ef við tökum dæmi úr
mælingum dagsins í gær þá tókum
við tvisvar sinnum þrjár mæl-
ingar á sýni. I öðru tilfellinu
fannst alkóhólmagn á bilinu
l,32%o upp í l,41%o. Ekki er hægt
að tala um verulegan mun í þessu
sambandi einkum ef haft er í huga
að tölurnar eru innan við +/- 10%
vikmörkin, sem við munum ræða
um hér á eftir."
Getur ekki komið fram bilun í
gasgreinitækinu, sem leitt gæti til
skekkju á mælingunum?
„Það er ekki líklegt að geti
komið fram skekkja á mælingum
vegna þess að samanburðar-
lausnir eru keyrðar í gegnum
tækið í 5.—10. hverri rannsókn til
þess að fylgjast með því að þær
breyti sér ekki. Farin er önnur
umferð með samanburðarlausnum
eftir ákveðin tíma, þannig að það
kæmi í ljós ef um bilun væri að
ræða. Þegar talað er um saman-
burðarlausnir er átt við það þegar
þekkt magn alkóhóls er þynnt með
n-própanóllausn í vatni, en próp-
anól er notað til viðmiðunar við
útreikning á magni alkóhóls (et-
anóls).“
Nú er gert ráð fyrir mælinga-
skekkju í rannsóknum af þessu
tagi og því eru reiknuð ákveðin
viðmörk til að tryggja rétta niður-
stöðu, hvað er reiknað með mikl-
um vikmörkum, spyr ég Þorkel?
„Ef þéttni alkóhóls í blóði er
meiri en l,0%o eru vikmörk frá
miðtölugildi talin vera mest +/-
10%. Ef þéttni alkóhóls í blóði er
l,0%o eða minna er venja að telja
vikmörk frá miðtölugildi +/-
0,10%o.“
„Þessi staðalfrávik eru að
sjálfsögðu grundvölluð á rann-
sóknum. En þar sem það er
hlutverk okkar sem rannsóknar-
stofu að rannasaka hvernig megi
endurbæta hlutina og þróa þá til
betri vegar, þá höfum við tileinkað
okkur þægilegri og tryggari aðferð
til að mæla alkóhól í blóði en það
er að nota loftfasa í staðinn fyrir
vökva eins og ég sagði áðan vegna
þess að vökvinn ber með sér
prótein, sem vili setjast í tækin.
Með því að notast við loftfasann
teljum við að mælingarniðurstöð-
ur verði nákvæmari og væntan-
lega vel fyrir innan +/- 10%
vikmörkin."
Er ekki tilhneiging til þess að
staðalfrávik mælinga hækki eftir
því sem niðurstöður mælinga
hækka?
„Aðferðin sem hér hefur verið
lýst nær ekki nema upp að 3%o en
þá setjum við þak á niðurstöðurn-
ar.“
Geta sýni ruglast?
Telur þú hættu á að sýni geti
ruglast í meðförum rannsóknar-
stofunnar, spyr ég Kristínu?
„Við teljum lítinn sem engan
möguleika á ruglingi, því sýnin
koma í lokuðum umslögum og með
hverju sýni fylgir beiðni með
sama númeri og á sýninu. Lögregl-
an í Reykjavík, Hafnarfirði, Kópa-
vogi og jafnvel víðar kemur með
sýnin beint á rannsóknarstofuna
og auk þess sem þeir koma með
sýni frá ýmsum embættum utan
af landi. Fyrir kemur að sýnin
komi í pósti. Hvert sýni er sett í
þrjú glös með þynniblöndu. Þessi
glös eru númeruð og númerin færð
á vinnuskýrslu ásamt númeri
blóðsýnis. Með þessari aðferð á
kæmi fyrir og gerðum við það. Nú
er það undantekningarlaust að
blóðsýni eru merkt eins og þau
eiga að vera.“
Hvernig er með geymsluþol
blóðsýna?
„í blóðsýniglösin er sett rot- og
storkuvarnarefnið natríumflúoríð.
Gerðar hafa verið rannsóknir á
vegum rannsóknarstofunnar á
geymsluþoli blóðsýna og kom í ljós
að geymsluþol þeirra er mikið. Er
því hægt að senda sýni frá stöðum
útan af landi, sem liggja fjarri
Reykjavík, án þess að það breyti
nokkuð niðurstöðum á magni
alkóhóls í blóðinu. Ef sýni eru
geymd í kæliskáp (+4°) þá er
geymsluþol sýnanna enn meira,
má jafnvel geyma þau í fleiri
mánuði þannig."
Eitt eda tvö
blóösýni
Nú skilst mér að rot- og storku-
Kristín Magnúsdóttir sprautar loftfasa í gasgreinitækið.