Morgunblaðið - 16.05.1981, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MAÍ1981
Fæddur 26. nóvember 1913.
Dáinn 16. janúar 1981.
Látinn er í Kaupmannahöfn
Peter Bredsdorff, arkitekt og pró-
fessor í skipulagsfræðum við arki-
tektaskóla dönsku Listaakademi-
unnar um langt árabil.
Pétur er höfundur Aðalskipu-
lags Reykjavíkur 1962—1983 (útg.
1966) ásamt samstarfsmönnum
sínum á teiknistofu og ýmsum
sérfræðingum öðrum. — Framlag
hans til þessara þátta í þróun
Reykjavíkur og höfuðborgarsvæð-
isins er svo merkilegt, að ekki má
minna vera en hans sé minnst með
nokkrum orðum nú að leiðarlok-
Það mun hafa verið um 1959—
’60 að borgarstjórn Reykjaíkur
samþykkti „að leita aðstoðar eins
kunnasta skipulagssérfræðings
Dana, prófessors Peter Bredsdorff
um framtíðarskipulag Reykjavik-
ur, bæði heildarskipulag borgar-
innar og sérstaklega um skipulag
miðborgarinnar". (Vísir 11. apríl
1962). Fulltrúi borgarstjórnar var
sendur til Danmerkur til að ræða
við Peter Bredsdorff. Það var Gísli
Halldórsson arkitekt og þáv. borg-
arfulltrúi. — Hann hitti einnig
okkur, nokkra íslendinga sem þá
voru við nám í Arkitektaskólanum
og sagði okkur tíðindin, sem okkur
þóttu mjög góð. Hjá Pétri fengum
við svo að fylgjast með framvindu
mála, en hann var kennari okkar
og alls skólans í skipulagsmálum.
Peter
Bredsdorff
arkitekt
— Pétur mun svo hafa farið til
Reykjavíkur 1960 til að kynnast
málum og hefja undirbúning að
starfinu. — Þá var sagt að Pétur
hefði verið í Reykjavík í vikutíma
og messað yfir tveimur rauðum
strikum á korti höfuðborgarsvæð-
isins fyrir borgarráðsmönnum,
skipulagsnefnd og þeim er að
skipulagsmálum unnu. Vel kann
nokkuð satt að vera í þessu, og
Pétur e.t.v. sjálfur orðað þetta svo.
Það sem á bak við liggur er
auðvitað það, að kenna þurfti
mönnum og kynna þeim ýmis
grundvallaratriði. Skipulag borg-
ar tekur tíma og er ekki bara hægt
að draga upp úr skúffu eftir
pöntun, þó hæfur maður sé á ferð.
Vel má vera að umrædd rauð strik
hafi einmitt átt að undirstrika
umferðarmálin, því eins og Pétur
segir í nefndu Vísis-viðtali „Um-
ferðarmálin eru stærsta vandamál
í skipulagi borganna. — Allir vilja
eiga sinn einkabíl. Þetta vandamál
virðist síst minna hér á íslandi en
í Danmörku". — Aðalumferðar-
æðar þurfa því að vera í samræmi
við skipulagningu og staðsetningu
atvinnufyrirtækjanna, og veita
greiða aðkomu til allra íbúðar-
svæða og að létt sé að rata.
Hraðagreining umferðar, hið
fjórdeilda umferðakerfi gefur ein-
mitt hugmynd um slíkt fyrir-
komulag, sem á að geta „passað
sig sjálft", ef rétt er hugsað í
byrjun. Hinir stóru drættir eru
mikilvægastir, ekki síst aðgrein-
ing gangandi og akandi umferðar,
eftir því sem kostur er á og
skilningur er fyrir.
Þetta er þá byrjunin, kafli
hinna rauðu strika. Seinni part
árs 1960 hefst svo skipulagsstarfið
fyrir alvöru. — Ég var svo lán-
samur, að loknu prófi mínu við
Arkitektaskólann á miðju því ári,
að Pétur bauð mér að koma og
vinna á teiknistofu sinni að skipu-
lagi Reykjavíkur. Það varð
ánægjulegt ár, — framhaldsnám
hjá Pétri, einum hæfasta manni í
skipulagi borga og viðfangsefnið
heimabær minn í 20 ár.
Skipulagsstarfið hélt svo áfram
næstu árin, til skiptis hér heima
og í Kaupmannahöfn, þ.e. Pétur og
hans menn komu til Reykjavíkur
og heimamenn, fulltrúar borgar-
stjórnar komu í heimsókn á
teiknistofuna í Khöfn. — Við
Reynir Vilhjálmsson landslags-
ing. Regionalplanl. 1970—*85).
arkitekt (og Bárður Daníelsson
arkitekt, i byrjun), fengum fljót-
lega það hlutverk að vinna að
deiliskipulagi innan væntanlegs
aðalskipulags, þ.e. Breiðholtið allt,
Árbæjarsvæðið og Selás, austur
að Rauðavatni og norður að Graf-
arvogi og náðum að gera tillögur
að Breiðholti I og II, Árbæ-Selási
og iðnaðarsvæði á Ártúnshöfða,
sem allt komst með í Aðalskipu-
lagsbók, því svo mjög vantaði þá
byggingarsvæði, að deiliskipulag
þurfti að vera með í aðalatriðum
þó eftir væri að vísu að vinna þar
nákvæmar.
Breiðholt III og Fálkhóll voru
talin vafasöm til bygginga, (um
100 m yfir sjó og vindasamt). Þess
vegna var Fálkhóll ekki með í
skipulagsbók en Breiðholt III þó
talið mögulegt, ef þar væri lág
byggð t.d. raðhús er sköpuðu
nokkurt skjól við húsin.
Ég hef drepið hér á þessi
skipulagsmál, hvernig þau hófust,
hversu hratt og vandlega var að
þeim unnið, bæði hér heima og í
Kaupmannahöfn til skiptis eða á
báðum stöðum samtímis og lauk
með samþykkt borgarstjórnar á
miðju ári 1965 og útgáfu bókar-
innar: Aðalskipulag Reykjavíkur
1962—83. — Þetta litla yfirlit um
starfið var eðlileg byrjun fyrir
mig til að minnast þess manns,
sem ég tel að unnið hafi svo gott
og mikilvægt verk fyrir þessa borg
og minnast þess um leið að hann
veitti mér tækifæri til þess að
taka þátt í þessu starfi með sér. —
Það var lærdómsríkur tími fyrir
mig og okkur sem að þessu unnum
á heimavettvangi — og í samvinnu
við teiknistofu hans. En það eru
þó ekki síður kynni mín af Pétri
sem hafa verið mér mikils virði.
Hann hafði ótrúlega hæfileika
til að safna fólki um verkefnin,
hvetja það til að taka á og gera
sitt besta. Hann skapaði vinnuör-
yggi í kringum sig og gladdist yfir
framlagi samstarfsmanna sinna,
samtímis því að hann viðurkenndi
eigin takmarkanir. — Hin stöðuga
forvitni hans leiddi af sér stöðugt
nýjar spurningar, sem hann leit-
átt heima í kafla hinna rauðu
strika. (Úr bók Stefáns Ott:
Byen).
aðist við að svara með mikilli
nákvæmni. Hann hafði óbeit á
auðveldum svörum og skyndi-
lausnum. Hann sleit sér út í starfi,
en krafðist ekki sama framlags af
öðrum. Aftur á móti krafðist hann
algjörs faglegs heiðarleika af sam-
starfsmönnum og kollegum. Hann
var hógvær í framgöngu svo nálg-
aðist afsökun á sjálfum sér, en þó
hress, glaðlegur og vinsamlegur.
Hlátur hans var á sama hátt
næstum afsakandi, þó gjarna væri
hlegið.
Ætterni Péturs verður ekki rak-
ið hér enda mér lítið kunnugt, en
þó vill þannig til að langamma
Péturs var íslensk, Sigríður
Thorgrímsen, fædd í Reykjavík
1813 og giftist langafa Péturs,
Sören Christian Topsöe. — Ekki
kann ég lengra að rekja, en faðir
Péturs hét Kaj Bredsdorff.
Þá er að geta menntunar, starfs,
viðfangsefna og afreka, annarra
en aðalskipulags Reykjavíkur.
Þegar Pétur kom í Arkitekta-
skólann (Kunstakademiet) til
nams 1932, var skipulag borga í
Aðalskipulag Reykjavikur
1962—1983. Aðalumferðarkerfi,
byggðasvæði, athafnasvæði, græn
svæði, iðnaðarsvæði (svart).
nútíma skilningi næstum óþekkt í
Danmörku. Kennari hans, Steen
Eiler Rasmussen prófessor var
mjög upptekinn af „garða-bæjun-
um“ ensku og hugsuninni bak við
þá.
1939 vann Pétur „Kunstaka-
demiets store guldmedaille" fyrir
tillögu að nýjum bæ á Lundtofte-
sléttunni norðan Kaupmanna-
hafnar. í framhaldi af því varð
hann kennari við skólann, í deild
Steen Eilers og vann á teiknistofu
hans.
í lok hernámsáranna voru sam-
þykkt ríkisframlög til að vinna að
hugmyndum um svæðaskipulag
fyrir höfuðborgarsvæði Khafnar
— þ.e. vöxt bæjarins, hvert og
hvernig vaxa skyldi og hvernig
þeirri þróun yrði stjórnað. —
Pétur var settur til að leiða þetta
starf. Hann safnaði um sig hópi
ungra arkitekta, verkfræðinga og
skipulagsmanna sem tóku með
ákafa að fást við verkefnið í
gleðistemmningu nýfengins frelsis
eftir stríðið. Árangurinn varð hið
fræga „fingurskipulag“, þar sem
byggðinni er ætlað að þróast sem
einskonar fingur út frá kjarna-
byggð hins gamla bæjar til vest-
urs.
Þróun bæjarins varð þó ekki
alveg samkvæmt þessu svæðaskip-
ulagi, e.t.v. vantaði stjórnun af
hendi borgaryfirvalda. — En
skipulag þetta hafði þó með rök-
fræði sinni mikil áhrif á vöxt
borgarinnar og úti í heimi varð
það þekkt sem fyrirmynd að því,
hvernig byggð stórborgar getur
þróast.
í framhaldi þessa og sem hluta
af því, var hann og samstarfs-
menn beðinn að skipuleggja heilan
bæ á óbyggðu svæði suðvestan
Khafnar; Albertslund. Uppbygg-
ing hans gekk fljótt, bærinn löngu
risinn. — Pétur varð fyrsti pró-
fessor í borgarskipulagi við Arki-
tektaskólann árið 1952. Samtímis
kennslustarfi var hann ráðgjafi
sveitarstjórna og sýslufélaga víðs-
vegar um landið og teiknistofa
hans ein hin þekktasta í Dan-
mörku og tók að sér mörg stór
verkefni, eins og áður er nefnt.
Hann var allsstaðar með í
nefndum, rannsóknum og upplýs-
ingastarfsemi, m.a. formaður
fyrir Dansk Byplanlaboratorium
um skeið. Honum var lagið að
vekja áhuga manna á skipulags-
málum, en hann var einnig alltaf
sá, er var í fararbroddi þegar
vinnan skyldi framkvæmast og
sleit kröftum sínum ótrúlega.
Árið 1973 hætti hann sem pró-
fessor. Hann vildi einbeita sér að
því að koma sinni miklu kunáttu
um þróunarsögu danskra bæja á
blað. — En kraftarnir voru þverr-
andi. Sjúkleiki og þreyta sóttu að.
Hann andaðist aðeins 67 ára
gamall. — Nú fáum við ekki nema
hluta þessarar þróunarsögu, fyrsti
hluti hennar var gefinn út fyrir
nokkrum árum og hugsanlega
verður síðar unnt að gefa út hluta
af handriti. En ýmsar aðrar bæk-
ur hefur hanns skrifað, fjölda
greina í tímarit og erindi sem flutt
hafa verið á ráðstefnum og þing-
um.
Ég hef í stuttu máli og af
vanefnum viljað minnast hér
manns, sem átti sér hugsjón og
vann að henni alla ævi án þess að
líta til hægri eða vinstri, líta til
embætta, fjúr, frama eða vinnu-
framlags. — Og hver var svo
hugsjónin? Skapa betri bæi og
borgir, bæta umhverfi mannsins,
ekki síst barnsins, — gera það
hættuminna með betra fyrirkomu-
lagi umferðar, aðskilnaðar akandi
og gangandi, gróðri, vinsamlegra
nágrenni, verndun náttúrugæða,
— skapa betri lífsskilyrði hinum
mörgu er í þéttbýli búa.
Það var mikið lán að hann
skyldi valinn vera til að skipu-
leggja Reykjavíkursvæðið. Hann
kenndi okkur mikið og það hefur
einnig orðið til gagns þéttbýlis-
stöðum á landinu öllu. — Þetta
vildi ég reyna að meta og þakka.
Stefán Jónsson arkitekt