Morgunblaðið - 16.05.1981, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MAÍ1981
Fyrirmynd Steinars bónda
i Hliðum undir Hlíðunum
Píanótónleikar
EIRÍKUR Á BRÚNUM.
FERÐASÖGUR - SAGNA-
ÞÆTTIR - MORMÓNARIT
EIRÍKS ÓLAFSSONAR BÓNDA
Á BRÚNUM.
Vilhjálmur Þ. Gislason sá um
útt'áfuna.
Önnur prentun.
Almenna bókafélaKÍð 1981.
Eins og til að minna á að
Paradísarheimt varð kvikmynd
gefur Almenna bókafélagið út rit
Eiríks á Brúnum, en dæmi hans er
til hliðsjónar í Paradísarheimt,
þar sem hann er fyrirmynd Stein-
ars bónda í Hlíðum undir Hlíðun-
um.
Vilhjálmur Þ. Gíslason segir að
Eiríkur á Brúnum hafi verið „einn
af sérkennilegustu mönnum sinn-
ar samtíðar á Islandi".
Þegar fyrsta bók Eiríks, Lítil
ferðasaga (1878), kom út vakti hún
litla sem enga athygli bókmennta-
manna, en varð vinsæl alþýðulesn-
ing. Þeir sem þóttust vita betur en
Eiríkur höfðu skrif hans að gam-
anmálum, varð tíðrætt um fávísi
hans og undrun. Vilhjálmur Þ.
Gíslason skrifar: „En það var
einmitt hin glaða, vakandi undrun
í framandi landi, barnsleg og
barnaleg í senn, sem gerir ferða-
sögu Eiríks á Brúnum að forvitni-
legri og skemmtilegri bók. Ein-
lægnin og einfeldnin, undrunin og
hin búmannlega athygli, verða oft
að skemmtilegri og skrítinni
sögu.“
Lítil ferðasaga greinir frá ferð
Eiríks til Kaupmannahafnar 1876.
Hann er sjálfur vitandi um ófull-
komleik frásagnar sinnar, en seg-
ist hafa látið eftir áfjáðum um
fréttir úr ferðinni. Það eru mörg
dæmi um einlægni Eiríks, enda
hræðist hann ekki dóm annarra,
heldur treystir „góðfúsum lesara"
að færa til betri vegar það sem
„ábótavant kann að vera i þessari
minni ritgjörð". Einfeldni er að
vísu að finna í Lítilli ferðasögu og
fleiri ritum Eiríks á Brúnum, en
hún er af þeim toga sem jákvæður
verður að kallast, þ.e.a.s. sögu-
maður hreykir sér ekki, skýrir
satt og rétt frá þótt einhverjir
kunni að kalla hann einfaldan
fyrir bragðið.
Rit Eiríks á Brúnum eru að
sjálfsögðu merkar heimildir um
þá tíma sem hann lifði, en ekki
síst er mikið að græða á alþýðleg-
um frásagnarhætti hans sem er til
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
vitnis um munnlega hefð og orða-
lag víða fyndið.
Önnur lítil ferðasaga (1882) er
að mestu skrifuð í Ameríku og
segir frá mormónaárum Eiríks.
Bókin var á sínum tíma gerð
upptæk og prestar vöruðu við
henni. Þegar Eirikur ferðaðist um
Island til að boða mormónatrú var
sigað á hann hundum, en sumir
tóku honum vel.
Mormónarit Eiríks á Brúnum
eru í senn varnarrit fyrir morm-
ónatrú og uppgjör hans við morm-
óna, samanber Svívirðing eyði-
leggingarinnar (1891). Þótt Eirík-
ur segði sig úr mormónasöfnuðin-
um breyttist stefna hans í trúmál-
um lítið.
Meðal þess besta sem er að
finna í ritsafni Eiríks á Brúnum
eru sögur hans og sagnir, enda var
hann „í innsta eðli sínu sagnamað-
ur“ eins og Vilhjálmur Þ. Gislason
skriar. Sagan Tólf manna árás
fjallar til dæmis um afleiðingar
þess að kátur bóndi gisti hjá
Eiríki að Ártúni í Mosfellssveit og
kom dóttur hans til að spila við sig
tveggja manna alkort. Sagan af
brögðóttum karli er dæmigerður
þjóðlegur fróðleikur vel þess virði
að geymast. En Eiríkur er ekki
bundinn við Island i frásögnum
sínum heldur er líka ýmislegt
furðulegt að gerast í Ameríku eins
og frásagnirnar tvær vitna um:
Merkilegar sjónir í lofti árið 1881
og Nokkur orð um herförina til
IJtah árið 1857.
Margt er skrýtið hjá Eiríki á
Brúnum og spillir það ekki ánægju
manna við lestur bókarinnar.
Lúðrablástur
Bjarni Guðmundsson, túbu-
leikari, og William D. Gregory,
básúnuleikari, með aðstoð Svein-
bjargar Vilhjálmsdóttur, Þor-
kels Sigurbjörnssonar, Nora
Kornblueh og David Johnson,
héldu tónleika að Kjarvals-
Tónllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
stöðum, sem eftir því sem undir-
ritaður veit best, munu vera
fyrstu tónleikar hér á landi með
túpu og básúnu í aðalhlutverki.
Tónleikarnir hófust með sónötu
fyrir básúnu og píanó eftir
Robert Sanders. Gregory og
Sveinbjörg fluttu sónötuna
ágætlega. Annað verkið var
svíta fyrir túbu og píanó eftir
Alec Wilder og léku Þorkell og
Bjarni þetta grínverk. Svítan er
nokkurskonar hermiverk og
fjallar um mikilvæga atburði í
lífi fílsins Effie. Það getur verið
að verkið sé fyndið, en er ekki
alveg eins verið að gera grín að
túbuleik. Bjarni lék verkið án
þess að gera sér mat úr gríninu.
Þriðja verkið var leikið af Greg-
ory og Sveinbjörgu, fimm þættir
eftir Krenek, skemmtilegt og
„nýstárlegt" verk, samið 1967,
þegar nýbylgjan var í hámarki
vestur í Ameríku, sú sama og nú
hefur gengið aftur hér uppi á
Islandi. Gregory, sem er góður
básúnuleikari, lék einnig, ásamt
Kornblueh cellóleikara og John-
son lágfiðluleikara, Serenöðu
eftir Persichetti. Verkið er að
nokkru stæling á barokktónlist
og í Barcarole (2. kafli), mátti
merkja tilvitnun í Offenbach.
Bjarni og Þorkell léku og sónötu
eftir Hindemith og tónleikunum
lauk svo með Rómönsu úr túbu-
konsert eftir Waughan-Willi-
ams. Bjarni er duglegur hljóð-
færaleikari og gerði margt vel á
þessum sérkennilegu tónleikum.
Þannig er hann nákvæmur í frá-
sögn sinni af ferðinni frá Islandi
til Spanish Fork í Ameríku. Hann
hrífst mjög af fallegum akurlönd-
um í Spanish Fork, uppskeru þar
og því að þar fengu menn að vinna
eins og þá fýsti. Inn í frásögn af
því að karlmenn fengu hálftunnu
af hveiti og mat ef þeir unnu í tíu
tima samfleytt er skotið svona í
leiðinni án greinaskila andláts-
fregn fyrri konu Eiríks, Runveldar
Runólfsdóttur, en hún „sálaðist"
að sögn eiginmannsins „í miðri
Ameríku, í borginni Norðplatt, úr
mislingasóttinni, sem er að stinga
sér niður hér. Hún var lasin einn
dag og lognaðist út af með hægð
um kvöldið".
Til tíðinda má telja að Eiríkur á
Brúnum gifti sig sjálfur síðari
konu sinni, Guðfinnu Sæmunds-
dóttur, en hún var þá 25 ára, hann
72. I bæklingi um athöfnina segir
hann meðal annars:
„Ég, Eiríkur Ólafsson, hafði
fengið mér stúlku, og við trúlofast
okkar á milli, og vildum gifta
okkur, áður en margir vissu það;
ég var líka hræddur við veröldina,
að hún mundi taka frá mér
stúlkuna, og helst vegna þess, að
stúlkan er bæði falleg og
skemmtileg, og vel að sér til
munns og handa, 25 ára gömul;
svo eitthvað varð ég nú til bragðs
að taka, svo að ég væri viss um, að
ég tapaði henni ekki úr höndum
mér, og var hún þó búin að lofa
mér tryggð, sem hún líka vel
efndi."
Verður ekki annað sagt en
Almenna bókafélagið hafi unnið
þarft verk með að gera ritsafn
Eiríks á Brúnum tiltækt á ný.
Eero Heinonen píanóleikari
frá Finnlandi var hér á dögunum
og hélt einleikstónleika í Nor-
ræna húsinu. Á verkefnaskránni
voru verk eftir Englund, Sibelí-
us, Hannikainen, Mozart og
Liszt. Fyrsta verkið var Intro-
duzione e Toccata eftir Englund,
hressilegt og „tekniskt" verk,
sem Heinonen lék fyrirhafnar-
laust. Annað verkið, Sónatían í
fís-moll, eftir Síbelíus, er ekki
stórfenglegt að gerð, en hugljúf
tónsmíð og var leikin mjög
fallega. Þriðja finnska verkið er
eftir Hannikainen og heitir
Tónllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Variations fantasques. Verkið er
ótrúlega langdregið og það sem
gerði flutning þess þolanlegan,
var frábær leikur Heinonen, sem
er aldeilis stórfenglegur píanó-
leikari. Tvö síðustu verkin voru
tilbrigði eftir Mozart og sú
fræga sónata í h-moll, eftir
Liszt.
Mozart-sónatan var glæsilega
flutt en í h moll-sónötunni var
flutningur Heinonen stór-
kostlegur. Tækni hans er gífur-
leg og tilfinning hans fyrir stíl
og blæbrigðum mjög yfirveguð.
Það eina, sem finna mætti að
flutningi hans, er að vegna
mikillar tækni, vilja erfiðu kafl-
arnir verða einum of léttir í blæ
og verkin tapa þeirri spennu sem
erfiðleikarnir og átökin eiga að
búa yfir. Heinonen er ungur og
hefur þegar náð feikilegri tækni,
en það er ekki nóg. Túlkun
tónlistar er í rauninni stöðug
sköpun, sem þá fyrst verður stór,
er skilgreinanlegur samsetning-
ur tónvefsins er gæddur tilfinn-
ingu, sem er í rauninni það eina
sem hægt er að kalla, að hafi
merkingu í tónlist. Tónlist er
merkingarlaus en áhrifin, sem
hún hefur á tilfinningar manna,
er merking hennar. Tilfinninga-
legt innihald tónlistar, samofið
gerð og markmiði hvers verks,
eru þau mikilvægu skilaboð, sem
skapandi flytjandi þarf að
magna upp í flutningi sínum.
Þroski listamanns kemur fram í
túlkun hans og eiga ungir tón-
listarmenn oft bágt með að
kyngja þeirri staðhæfingu, að
þrátt fyrir góða hæfileika og
mikla tækni, skorti þá þroska til
gæða túlkun sína tilfinninga-
legri dýpt.
Heinonen hefur allt til að
bera, til aö geta orðið stór-pían-
isti. Það fer eftir því hversu
honum tekst að nýta sinn tíma
og þroska sig sem listamann. Til
þess þarf einlægni og heiðar-
leika gagnvart listinni. Það er
innihald listarinnar, sem hefur
þýðingu fyrir manninn, ekki
tæknin.
Útboð
Tilboö óskast í upp-
steypu og frágang utan-
húss í kvikmynda- og veit-
ingahús aö Álfabakka 8
(Mjódd), Reykjavík.
Tilboösgögn veröa afhent
á teiknistofunni ARKO,
Laugavegi 41, mánudaginn
18. maf.
Tilboö opnuö á sama
staö föstudaginn 29. maí
kl. 14.