Morgunblaðið - 05.07.1981, Side 7

Morgunblaðið - 05.07.1981, Side 7
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ1981 7 í lok síöasta þáttar reyndi ég að koma á framfæri orð- inu forvarnarstarf í stað fyrirbyggjandi starf, og mig langar í framhaldið af því að minna á nokkur önnur ný- yrði frá síðari tímum. Þau hafa fengið misgóðar undir- tektir og fæst þeirra náð öruggri festu í málinu. I latínu er fornafn fyrstu persónu ego. Þar af leiðir að í mörgum erlendum málum hafa þeir menn verið nefndir egoistar sem einkum hugsa um sig og vilja láta allt um sjálfa sig snúast. Egoisti er fjögur atkvæði. Gætum við sæst á orðið sjálfhverfingur og vanist því? Það er að vísu allmiklu lengra, en þó ekki nema fjögur atkvæði, og hverfa merkir að snúa. Alger gleymska, einkum tilkomin vegna ofneyslu áfengis og annarra eitur- lyfja, er á ensku nefnd black- out Þetta orð hefur laumast inn í íslensku. Við segjumst hafa gert þetta eða hitt í algeru blakkáti. Minnir mig á þegar menn lifðu í döggáti (dug out) í Paradísarheimt, en fyndnin, sem því fylgir þar, verður ekki flutt yfir í annað verk. Til eru orðin algleymingur, algleyming og algleymi, en þar sem þau merkja m.a. ákafa gleði eða yfirvættis mikla sælutilfinningu, verða þau ónothæf til að þýða orð yfir jafnskuggalegt ástand og blackout. Mér hefur hins vegar hugkvæmst að reyna orðið algleymska. Gleymska held ég hafi aldrei jákvæða merkingu. Ef mönnum misþóknast orðið algleymska, hef ég til vara tillögu um örminni. Forskeytið ör- er algengast í neitunarmerkingu. Bjarg- arskortur heitir öðru nafni örbirgð, eignalaus maður var nefndur öreigi, hafnleysi hét áður öræfi (örhæfi), vitstola maður er örvita, sá sem andar ekki lengur, ör- endur, og sá sem er laus við ugg = ótta, er öruggur o.s.frv. Orminni væri þá ger- samt minnisleysi. Ég skaut þarna inn lýs- ingarorðinu gersamur. Það er ekki eiginlegt nýyrði, en það er svo steindautt, að ekki er gefið í orðabók Menning- arsjóðs. En mjög algengt er sam- svarandi atviksorð, gersam- lega. Hvernig væri að reyna að blása nýju lífi í lýsingar- orðið gersamur til þess að hafa fleiri kosti en fullkom- inn og alger? Af gersamur mun vera dregið hið fagra orð gersemi. Dætur Freyju og Oðs hétu hvorki meira né minna en Hnoss og Gersemi. Snorri gerir úr þeim systrum þessa blöndu í Eddu: „Dóttir þeirra heitir Hnoss. Hún er svo fögur, að af hennar nafni eru hnossir kallaðar það er fagurt er og gersemligt." Enn einn útúrdúr: Hnoss var kvenkyns, og samnafn merkti það upphaflega smíð- isgripur, síðar kjörgripur eða djásn. Katla tók þá kla'óin sin ok kvrnmanns hnossir íríóar. Annan dag grkk auóar Lín inn þar hann IIpIkí smíóar, segir í Skáld-Helgarímum. Nú er ekki lengur talað um að hreppa hnossina, heldur hnossið, en gersemi er ennþá kvenkyns og fleirtalan gersemar. (Er ekki alveg fráleitt að kalla perfeksjón- ista gersemdarmann?) Þá er það sjampóið. Þetta orð er ættað úr Hindúamáli og verður á ensku shampoo. Frummerking orðsins er reyndar að nudda eða kreista líkamann eftir heitt bað, síðan kemur merkingin að löðra sig, einkum höfuðið, fyrir bað eða í baði. Ég spyr því enn: Getum við ekki sæst á orðið löður í staðinn fyrir sjampó? Þetta er reyndar ekki nýyrði, heldur sú að- ferðin höfð að gæða gamalt og gott orð nýrri merkingu. Jógúrt, sem guð má vita hvers kyns er og rekur ættir til tyrknesku, merkti upp- haflega einhvers konar fló- aða mjólk; er í ensku yog- ourt. Vont orð í íslensku. Sumir hafa viljað nota hljóð- líkingaraðferðina og kalla þetta júgurð(beygist eins og afurð og fegurð) og segja sem svo að þar á ofan sé hráefnið komið úr júgri, og minni svo orðið á uppruna sinn. Betur líst mér á tillöguna um orðið skyrja. Skylt er skeggið hökunni. Orðið skyrja er mjög gott í meðför- um og samsetningum. Við þurfum aðeins að venjast því eins og sjaldgæfu manns- nafni sem allt í einu verður vinsælt og sjálfsagt. Arið 1910 var Erla ekki orðið kvenmannsnafn á Islandi. Björgvin Júníússon á Ak- ureyri var á sínum tíma með nýyrðin skutbíll (station wagon) og farspjald (boar- ding card). Skutbíllinn átti góðu gengi að fagna, þrátt fyrir nokkur andmæli, komst í auglýsingar og sjónvarpið, en einhvern veginn finnst mér að hljóðnað hafi um þetta ágæta orð í bili. Far- spjald er líklega enn betra orð, en hefur átt í vök að verjast fyrir lengra og þyngslalegra orði, brottfar- arspjald. Ég legg til að við festum orðin skutbíll og far- spjald í málinu bæði fljótt og gersamlega. Ég er í meiri vafa um ágæti orðsins snattbíll eða snati fyrir pickup. Þó kæmi það fullkomlega til álita, því að oft eru slíkir bílar hafðir í einhverju snatti. Ekki samir að gleyma tölv- unni í þessu nýyrðaspjalli. Af einhverjum dularfullum ástæðum hneigist þetta góða orð Sigurðar Nordals pró- fessors til þess að breytast í talva. En orðið er tölva í nefnifalli og beygingin eins einföld og hugsast getur. Reyndar er svo að sjá og heyra sem orðið völva = spákona, seiðkona vilji einn- ig afskra'mast í valva um þessar mundir. Ég endurtek því að völva heitir spákonan af því að hún ber völ = töfrastaf.en orðið völur beyg- ist eins og köttur. Við segjum í nefnifalli tölva og völva, en höfnum afbökununum talva og valva. Hlymrekur handan kvað: Mælti SÍKríóur Sýrdalavolva: Mrr samir víst okki aó bolva. Kn í staó okkar kvcnna som kunna ok nonna komur aldroi noin andskotans tolva. KAPPREIÐA veðmál % Landssamband hestamannafélaga Fjórðungsmót á Suðurlandi Móttökustöðvar. Móttaka miða til kl. 15 á sunnudag er á eftirtöldum stöðum: Á mótsstað á Hellu, Hlíðartún 22, Höfn, Hornafirði, Skaftárskáli, Kirkjubæjarklaustri, Vikurskáli, Vík, Kf. Skaftf., Vik, Utibú Kf. Þórs, Skarðshlíð, Söluskálinn, Steinum, Söluskáli K. R„ Hvolsvelli, Verslunin Björk, Hvolsvelli, Bensln- afgreiðsla Kf. Þórs, Hellu, Verslunin Grund, Flúðum, Félagsheimilið Ámes, Sundlaugin Brautarholti, Skeiðum, Fossnesti, Selfossi, Þrastarlundur, Grimsnesi, Útibú Kaupfélags Árnesinga, Laugarvatni, Tjaldmiðstöðin, Laugar- vatm, Eden, Hveragerði, Allabúð, Hveragerði, Skálinn, Þorlákshöfn, Þverholt, Mosfellssveit, Húsgagnaverslun Á. Guðmundssonar, Skemmuvegi 4, Kópavogi, Rakarastofan Figaró, Hamraborg, Verslunin ösp, Hafnarfirði Biðskvlið Hvaleyrarholti. ’ Reykjavík: Birkiturn, Birkimel, Skalli, Lækjargötu og Árbæ, ísbúðin Laugalæk, Félagsheimili Fáks oq Straumnes Vesturbergi. GENGI VERÐBRÉFA 1. JÚLÍ 1981 VERÐTRYGGÐ VERÐTRYGGÐ SPARISKÍRTEINI HAPPDRÆTTISLAN RÍKISSJÓÐS: Kaupgengi pr. kr. 100.- RÍKISSJÓDS 1969 1. flokkur 6.739.83 Kaupgengi 1970 1. flokkur 6.178,24 pr. kr. 100.- 1970 2. flokkur 4.520,65 A — 1972 2.245,05 1971 1. flokkur 4 063.60 B — 1973 1.848,92 1972 1. flokkur 3.526.26 C — 1973 1.579,91 1972 2. flokkur 2.999,95 0 — 1974 1.345.95 1973 1. flokkur A 2.225,78 E — 1974 926,81 1973 2. flokkur 2.050,49 F — 1974 926,81 1974 1. flokkur 1.415,36 G — 1975 620,72 1975 1. flokkur 1.158,35 H — 1976 593,33 1975 2. flokkur 872,43 I — 1976 454,34 1976 1. flokkur 826,47 J — 1977 424.10 1976 2. flokkur 668,66 Ofanskráö gengi er m.v. 4% évöxtun 1977 1. flokkur 621,00 p.á. umfram verötryggingu auk vinn- 1977 2. flokkur 520,15 ingsvonar. Happdraattisbréfin eru gef- 1978 1. flokkur 423,92 in út á handhafa 1978 2. flokkur 1979 1. flokkur 334,57 282,92 HLUTABRÉF 1979 2. flokkur 219,51 Tollvöru- Kauptilboö 1980 1. flokkur 170,03 geymslan hf. óskast 1980 2. flokkur 134,09 Skeliungur hf. Sölutilboö óskast 1981 1. flokkur 118,00 Fjárfestingarf. Sölutilboö Medalávöxtun •pariskírteina umfram verö- íslands hf. óskast. tryggingu er 3,25—6%. VEÐSKULDABRÉF VEÐSKULDABRÉF MED LÁNSKJARAVÍSITÖLU: ÓVERDTRYGGÐ: Kaupgengi m.v. nafnvexti Ávöxtun Kaupgengi m.v. nafnvexti 2Vt% (HLV) umfram (HLV) 1 afb./ári 2 afb./ári verötr. 12% 14% 16% 18% 20% 40% 1 ár 97.62 98,23 5% 1 ár 68 69 70 72 73 86 2 ár 96,49 97,10 5% 2 ár 57 59 60 62 63 80 3 ár 95,39 96,00 5% 3 ár 49 51 53 54 56 76 4 ár 94.32 94,94 5% 4 ár 43 45 47 49 51 72 5 ár 92,04 92,75 5Vfr% 5 ár 38 40 42 44 46 69 6 ár 89,47 90,28 6% 7 ár 86,68 87,57 6%% 8 ár 83,70 84,67 7% 9 ár 80,58 81,63 7V*% 10 ár 77,38 78,48 8% TÖKUM OFANSKRÁÐ VERÐBRÉF í UMBOÐSSÖLU MtnrannciiRfáM úumioj ha VERÐBRÉFAMARKAÐUR, LÆKJARGÖTU 12 R. Jönaðarbankahúsinu. Sími 28566. , Opið alla virka daga frá kl. 9.30— -16. SÍMASKRÁNA íMfóarkápu! Símaskráin er allsstaðar nauðsynleg. En eftir nokkra notkun vill hún verða snjáð. Stundum rifna blöð úr og þá geta skapast vandræði. Forðum því. Hlífðarkápan frá Múlalundi er lausnin. Endist ár eftir ár og er ódýr í þokkabót. ® zf' Hafið samband við sölumann. Múlalundur Ármúla34- Símar 38400 og 38401 - 105Reykjavík

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.