Morgunblaðið - 25.08.1981, Blaðsíða 16

1 6 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. ÁGÚST 1981
Siguröur Einarsson, Vestmannaeyjum:
Uppbygging fiskveiða og fisk-
vinnslu þíirf að haldast í hendur
InnsanKur:
Undanfarið hefur komið fram
að töluverð aukninx sé í innflutn-
ingi fiskiskipa og smiði fiskiskipa
innanlands. Flotinn heldur áfram
að stækka þrátt fyrir ýmsar regl-
ur og samþykktir um hið gagn-
stæða. Fiskveiðar verða dýrari
vegna þessa stækkandi flota,
stjórnun veiðanna erfiðari og
rekstrargrundvöllur margra
hinna nýju skipa er mjög hæpinn.
Jafnframt koma fréttir um það, að
víða sé svo mikill fiskur, að illa
gangi að vinna hann.
Þáð sem virðist ef til vill
alvarlegast í þessari þróun er hve
samræmið milli fjárfestingar og
uppbyggingar í útgerð og fisk-
vinnslu verður lítið og fiskvinnsl-
an stendur höllum fæti miðað við
útgerðina og illa gengur að ráða
við þann afla sem berst að landi.
Fiskvinnslan á íslandi hefur átt í
vök að verjast undanfarin ár og
hún hefur dregizt verulega aftur
úr. Telja má öruggt miðað við
þróun veiða undanfarin ár og ef
ekki verður slakað á friðunarað-
gerðum, sem hafa gefið eins góða
raun og reynslan sannar, þá muni
afli Islendinga aukast af öllum
að vinnslan gangi vel, að nógu
mikið af góðu starfsfólki fáist sem
vill vinna við fiskinn og hægt sé að
afla markaða fyrir afurðirnar.
Starísskilyröi
fiskvinnslu
Nokkur undanfarin ár hefur
fiskvinnslan í heild verið rekin á
þeim grundvelli, að tekjur og gjöld
hafa verið jafnhá í bezta falli, en
fleiri árin hefur verið um tap að
ræða í heildina. Einstaka greinar
eða landshlutar hafa sum árin náð
að skila einhverjum hagnaði, en
greinin í heild verið rekin á núlli
eða í tapi og sumt í verulegu tapi.
Við ákvörðun fiskverðs, sem er
stærsti útgjaldaliður fiskvinnsl-
unnar, hefur verið um það að ræða
að halla annaðhvort á útgerð og
sjómenn eða fiskvinnslu og hefur
verið oftar hallað á fiskvinnsluna,
og þrátt fyrir hagstæð ytri skil-
yrði á mörkuðum og í fiskveiðum
hefur verðbólgan haft þau áhrif að
lítið virðist verða eftir hjá útgerð
og fiskvinnslu. Útgerðarkostnaður
hefur líka hækkað verulega og
menn hafa verið þeirrar skoðunar,
að sjómenn ættu að fá svipaðar
launahækkanir og aðrir launþeg-
krónu fjárfesta í fiskvinnslu er
3—4 sinnum meira en ef fjárfest
væri í útgerð.
Fiskvinnslan þarf á hverjum
tíma að geta ráðið við ailan afla
sem berst að landi og unnið úr
þeim afla og ráðið við þá aflatoppa
sem koma.
þannig er verið að leggja meiri
kvaðir á þá grein sem bezt gengur
umfram aðrar greinar eins og
núna er gert með skreiðarverkun.
Það er fráleitt að ætla að
afgreiða rekstrargrundvöll fisk-
vinnslunnar þannig, að þeir sem
eru í söltun eða skreið eitt árið
eigi að borga til frystingar ef hún
gengur miður og þau ár, sem
söltun og herzla ganga illa, þá eigi
það að greiðast með hagnaði af
frystingu, ef hún gengur betur.
F'iskvinnslan hefur enga mögu-
leika til fjárfestingar og uppbygg-
ingar ef hagnaður er enginn ár
eftir ár.
Það er ekki heldur við því að
búast að framkvæmdastjórar fisk-
vinnslufyrirtækja geti mikið sinnt
rekstrinum, ef fyrirtækin eru í
stöðugri fjárhagskreppu og tími
þeirra fer allur í að útvega
fjármagn til að fleyta rekstrinum
áfram frá degi til dags.
Mannafli:
Undanfarin ár hefur sú skoðun
heyrzt víða og þá einkum frá
talsmönnum iðnaðarins, að þar
þurfi að eiga sér stað mikil
uppbygging svo að hægt sé að taka
hátt til að koma honum undan og
eyðileggja hann ekki.
Það sem er einna erfiðast fyrir
sjávarútveginn er að bregðast við
þeim sveiflum er verða á milli
árstíða og landshluta í aflamagni
frá einum tíma til annars. Það
verður að telja að það sé neyðar-
úrræði að fara að flytja inn erlent
fólk til að vinna við fiskvinnslu og
tala um á sama tíma að það skorti
atvinnutækifæri i landinu og fólk
flytjist búferlum úr landi vegna
þess.
Launakjör starfsfólks í fisk-
vinnslu sem vinnur í bónusvinnu
eru yfirleitt nokkuð góð, saman-
borið við ýmsar aðrar atvinnu-
greinar og launakjörin í fiskvinnu
þurfa og eiga að -vera betri en í
öðrum greinum, en vinnutími má
ekki verða of langur. Ein leið til
úrbóta er sú að sveitarfélögum og
einstaklingum úti á landi, þar sem
atvinna við fiskvinnslu er mest,
verði gert léttara með að byggja
þar húsnæði, svo að þau sveitar-
félög geti tekið við fleira fólki.
Bæta þyrfti aðbúnað starfsfólks í
fiskiðnaði sem mest, bæði á vinnu-
staðnum og í kaffistofu og öðru
slíku húsnæði til að laða starfs-
fólk að greininni en það verður
fisktegundum og þá þarf bæði að
vera hægt að vinna þennan afla og
.finna honum markaði. Þeir sem
eru að kaupa þau skip sem hafa
verið smíðuð eða flutt inn undan-
farið þurfa líka að fá góðan afla á
skipin til að hægt sé að reka þau
og borga sjómönnum gott kaup.
Astandið hefur á mörgum
stöðum á landinu verið þannig allt
þetta ár að illa hefur gengið að
ráða við þann afla sem hefur
borizt. Það er öruggt, að það koma
alltaf aflatoppar og aflabrögð eru
mismunandi, en ef fiskvinnslan
hefur nóg hráefni þegar lítið
aflast, þá verða hrein vandræði
þegar mikið fiskast. Það getur
verið mikið verra og dýrara fyrir
fiskvinnsluna að hafa of mikið
hráefni heldur en of lítið, ef ekki
ræðst við það með góðu móti.
Þau atriði, sem skipta hér
mestu máli til að fiskvinnslan sé í
stakk búin að geta ráðið við
vaxandi afla, eru að húsakynni og
tæki fiskvinnslunnar séu þannig
ar. Þessi rekstrarskilyrði fisk-
vinnslunnar hafa verið látin við-
gangast ár eftir ár þrátt fyrir þær
afleiðingar, sem það hefur bæði
fyrir sjávarútveginn í heild og
þjóðina alla.
Meðan þetta ástand varir um
afkomu fiskvinnslunnar er ekki
við því að búast að mikil uppbygg-
ing eigi sér stað og framleiðni
aukist eitthvað af þeim sökum.
Afleiðingin hefur orðið sú, að við
höfum ekki eins góða möguleika
og ella til að taka við vaxandi
fiskmagni og gera úr því góða vöru
og veita fleira fólki góða atvinnu.
Verðmætaaukning við fjárfest-
ingu í fiskvinnslu er langtum
meiri en í útgerð. Eitt nýjasta og
myndarlegasta frystihús landsins,
ísbjörninn í Reykjavík, myndi í
dag kosta svipað og einn skuttog-
ari smíðaður innanlands, en getur
afkastað afla af 3 skuttogurum, en
verðmæti hráefnisins tvöfaldast
við vinnsluna á aflanum og fram-
leiðsluverðmætið á bak við hverja
Ástæður fyrir þessum mun á
milli fjárfestingar í útgerð og
fiskvinnslu eru aðallega, að lán til
útgerðar hafa verið mikið rýmri,
afkoma í fiskvinnslu léleg og mörg
fyrirtæki í sjávarútvegi að endur-
nýja skip sín. Endurnýjun og
viðbætur í fiskvinnslu þurfa líka
að eiga sér stað, því að það þýðir
lítið að vera með ný skip og ný
tæki á sjónum, en allt gamalt í
landi. Það er mikið atriði þegar
þarf að ráða við vaxandi afla, að
húsnæði og tæki séu með þeim
hætti að vinnslan verði sem létt-
ust fyrir starfsfólkið og afköstin
sem mest. Til þess að geta tekið
aflatoppana, þá þarf öll aðstaða að
vera sem bezt og þá þurfa allar
greinar fiskvinnslunnar að geta
skiiað hagnaði, því að ef ein
greinin gengur betur eitt árið en
önnur, þá er það gott, því að
framleiðslan og afkoman leita
alltaf sjálfkrafa í jafnvægisátt
innbyrðis innan fiskvinnslunnar.
Þá er það mjög heimskulegt þegar
við því fólki sem kemur á vinnu-
markaðinn næstu ár og jafnframt
heyrist það að fiskiðnaðurinn geti
ekki tekið við fleiri starfs-
mönnum. Frá því að sá sem þetta
ritar fór að fylgjast með sjávar-
útvegsmálum, hefur alltaf vantað
fólk til starfa á ýmsum stöðum á
landinu stóran hluta úr árinu
nema yfir hörðustu vetrarmánuð-
ina og vinnutími fólks í fisk-
vinnslu oft verið óhæfilega langur
og gengur illa að koma fiskinum
undan óskemmdum.
Það hefur verið reynt að bregð-
ast við þessum vinnuaflsskorti
með því að flytja inn starfsfólk
erlendis frá og fá starfsfólk inn-
anlands til að flytja milli staða og
búa í verbúðum, því að víða á
landsbyggðinni þar sem mest er
að gera í fiskvinnslunni er líka
mikill skortur á húsnæði. Þá hefur
verið reynt að auka vinnutímann
óeðlilega mikið til að bjarga fisk-
inum og vinna hann á fljótlegan
ekki gert nema fiskvinnslan geti
það og líka ef bætt er við vélum,
þá léttir það vinnuálag á fólki.
Það þyrfti líka að auka atvinnu-
öryggi fólks í fiskvinnslu, svo að
það sé ekki alltaf öðru hvoru að fá
uppsagnarbréf vegna lélegra
rekstrarskilyrða fiskvinnslunnar
og iokunar fyrirtækja. Það má
líka hugsa sér það, að starfsfólk
sem tæki sér orlof utan ákveðinna
athafnatímabila fái lengra orlof
en ella væri.
Undanfarin ár hefur þróunin
orðið sú að starfsfólk í fiskiðnaði
hefur viljað fá aukin frí frá því
sem var og á það bæði við um
sumarfrí og að starfsfólkið hefur
viljað vinna styttri vinnutíma.
Jafnframt hafa frí sjómanna auk-
ist. Þetta er þróun sem er að
mörgu leyti eðlileg og í takt við
tímann en hún gerir auknar kröf-
ur til fiskvinnslunnar að geta
ráðið við aflann og það þarf að
aðlaga útgerðina að þessum nýju
viðhorfum. Það er engum til góðs