Morgunblaðið - 16.10.1981, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. OKTÓBER 1981
Eftir Magnús
H. Magnússon
alþingismann
Ört vaxandi erfiðleikar fólks við
að eignast eigið íbúðarhúsnæði
eða fá húsnæði á leigu hefur mjög
verið til umræðu að undanförnu
og er það að vonum.
Stefna núverandi ríkisstjórnar í
málefnum Byggingarsjóðs ríkisins
veldur hér mestu um og hlýtur að
leiða til stöðnunar og vaxandi öng-
þveitis.
Frumvarp Alþýðuflokksins
Frá því í september 1978 var, á
vegum féiagsmálaráðuneytisins,
mjög mikið starf unnið til undir-
búnings heildarlöggjafar um Hús-
næðismálastofnun ríkisins og þar
með uppstokkun alls hins opin-
bera húsnæðislánakerfis.
Höfuðtilgangurinn var að
byggja upp, á tiltölulega fáum ár-
um, öfluga og sjálfstæða íbúða-
lánasjóði, sem veitt gætu hús-
byggjendum og húskaupendum
fullnægjandi fyrirgreiðslu á við-
ráðanlegum kjörum og sambæri-
lega því, sem best gerist í
nágrannalöndum okkar. Gera
ungu fólki og öðrum kleift að eign-
ast eigið húsnæði, án þess að bestu
árum ævinnar þurfi að kasta á
glæ í þrotlausu striti og fjárhags-
áhyggjum, sem oft bitnar óbætan-
lega á börnum húsbyggjenda og
heimilislífi, að ekki sé talað um
heilsu þeirra sjálfra.
Annarsvegar eru hinar svoköll-
uðu félagslegu íbúðabyggingar,
þ.e. leiguíbúðir sveitarfélaga og
verkamannabústaðir, en með þeim
á að leysa húsnæðisvanda þess
þriðjungs þjóðarinnar, sem lægst-
ar hefur tekjurnar og minnstar á
eignirnar. Hinsvegar allir aðrir
þættir húsnæðislánakerfisins,
þ.m.t. nýbyggingalán, lán til
kaupa á eldra húsnæði, til íbúða
og dvalarheimila fyrir aldrað fólk,
til dagvistunarheimila barna, til
meiriháttar endurbóta eldra hús-
næðis, til orkusparandi aðgerða,
til útrýmingar heilsuspillandi
húsnæðis, til að leysa sérþarfir
hreyfihamlaðra, til tækninýjunga
o.fl.
Forsendur frumvarpsins
Að undirbúningi frumvarpsins
og samningu þess var unnið af
færustu mönnum. Ekki er í þess-
ari grein rúm til að lýsa frum-
varpinu að nokkru gagni, en for-
sendur þess voru m.a. þessar:
1. Áætlað var að byggja þyrfti
2000 íbúðir á ári næstu 5 árin,
en síðan 2100 íbúðir á ári.
2. Reiknað var með því, að mjög
fljótlega yrði því marki náð, að
þriðjungur allra íbúðabygginga
í landinu yrði á félagslegum
grundvelli.
3. Ákveðið var, að til félagslegu
íbúðabygginganna yrði strax
lánað 90% byggingarkostnaðar.
4. Ákveðið var, að önnur nýbygg-
ingalán, og fleiri lán, hækkuðu í
fyrirfram ákveðnum áföngum
um minnst 5% á ári í 80%
byggingarkostnaðar eigi síðar
en árið 1990.
5. I stað sömu krónutölu til allra,
eins og áður var, áttu lánin að
vera ákveðinn hundraðshluti af
brúttó byggingarkostnaði hóf-
lega stórs húsnæðis (staðal-
íbúðar) miðað við fjölskyldu-
stærð hvers og eins.
Stefnumótun í húsnæðislána-
málum þar sem framantalin atriði
og mörg fleiri voru talin upp, sam-
þykkti ríkisstjórn Ólafs Jóhann-
essonar, að tillögu Alþýðuflokks-
ins, í september 1979. Frumvarp
til heildarlaga um Húsnæðismála-
stofnun ríkisins var svo Iagt fyrir
Alþingi á fyrstu dögum þess í des-
ember 1979.
Fjármögnun
Mikil vinna var lögð í að finna
út hve mikið fjármagn þyrfti til að
ná settum markmiðum. Ekki að-
eins næstu árin, heldur ár frá ári
allt til 1990, þegar 80%-markinu
átti að ná í síðasta lagi, og reynd-
ar lengur. Var reiknað út frá ýms-
um forsendum varðandi vexti,
. i , i / i j í * i
lánstima, opinber framlög, lántök-
ur o.m.fl.
I frumvarpinu og greinargerð
þess var farin leið milli þess æski-
legasta, fyrir lántakendur og þess,
sem ætla mátti að væri fram-
kvæmanlegt miðað við aðstæður í
þjóðfélaginu.
Sýnt var fram á hvernig ná
mætti settum markmiðum:
1. Með því að halda óskertum
mörkuðum tekjustofnum Bygg-
ingarsjóðs ríkisins og Bygg-
ingarsjóðs verkamanna.
ríkisins skornir niður um 35% en
það var þó smáræði miðað við það
sem gert var á þessu ári.
Ég birti hér samanburð á fram-
lögum til Byggingarsjóðs ríkisins
og Byggingarsjóðs verkamanna. í
fyrsta lagi eins og þau hefðu orðið
skv. eldri lögum, ef ríkisstjórnin
hefði ekki skorið þau niður. í öðru
lagi eins og þau hefðu orðið á
þessu ári skv. frumvarpi Alþýðu-
flokksins, og í þriðja lagi eins og
þau eru í reynd skv. ákvörðun nú-
verandi ríkisstjórnar.
Magnús H. Magnússon
Lánamál
húsbyggjenda og
húskaupenda
2. Með því að auka framlög ríkis-
sjóðs og sveitarfélaga, frá því
sem áður var, um 7,5% fyrsta
árið, hækkandi ár frá ári í 50%
á 9. ári, en 'gæti eftir það farið
ört lækkandi, enda yrðu sjóð-
irnir þá orðnir það sterkir, að
þeir gætu að mestu sjálfir stað-
ið undir Iögbundnum útlánum.
I kr. talið þurfti aukningin á 1.
ári að vera 13,1 millj. hækkandi
í 124,3 millj. á 9. ári. (Allar upp-
hæðir í þessari grein eru í ný-
krónum á verðlagi ársins 1981.)
3. Með því að auka lántökur til
veðlánakerfisins (beggja sjóð-
anna) frá því sem verið hefur
að jafnaði undanfarin ár um
30% fyrsta árið, hækkandi ár
frá ári í 80% á 9. ári en færi
síðan lækkandi. í kr. talið 65,4
millj. fyrsta árið, hækkandi í
209,3 millj. á 9. ári, en færi síð-
an lækkandi. Þessi aukning á
lántökum var innan marka
þess, sem lífeyrissjóðir á samn-
ingssviði ASÍ og atvinnurek-
enda höfðu samþykkt að lána
hinu opinbera veðlánakerfi.
Stefna núverandi
ríkisstjórnar
Endanleg afgreiðsla frumvarps-
ins á Alþingi kom í hlut núverandi
ríkisstjórnar og stuðningsmanna
hennar.
Flest atriði frumvarpsins voru
samþykkt efnislega óbreytt, nema
hvað víða var bætt fjárhagslegum
kvöðum á Byggingarsjóð ríkisins.
Verst er þó, að með breytingum
á frumvarpinu og með fram-
kvæmd laganna í höndum núver-
andi ríkisstjórnar, er fjarhagsleg-
um grundvelli kippt undan Bygg-
ingarsjóði ríkisins og þar með
hrynja flest góð markmið eins og
spilaborgir.
I áðurnefndri samþykkt ríkis-
stjórnar Ólafs Jóhannessonar, um
stefnumótun í húsnæðislánamál-
um, segir m.a.:
„Lánshlutfallið verði hið sama
árlega fyrir alla húsbyggjendur.
Skal það ákveðið af félagsmála-
ráðherra fyrir eitt ár f senn í
tengslum við afgreiðsiu fjárfest-
ingar og lánsfjáráætlunar ríkis-
stjórnarinnar, en við það miðað,
að árið 1980 verði hlutfallið a.m.k.
30% af byggingarkostnaði og
hækki síðan um 5% á ári í það
minnsta uns það hefur náð 80%
byggingarkostnaðar eigi síðar en
árið 1990. Mun ríkisstjórnin
ábyrgjast þá aukningu framlaga
og lána til Byggingarsjóðs ríkis-
ins, sem nauðsynleg er til að
þessu markmiði verði náð.“
Meirihluti núverandi ráðherra
stóð að þessari samþykkt, en
hvernig eru efndirnar?
Strax á árinu 1980 voru markað-
ir tekjustofnar Byggingarsjóðs
i ' J i ‘ I LU líb J « 1 ^ I » ‘ J • •
1) .Miðað við 100 íbúðir í verka-
mannabústöðum.
2) Miðað við 300 íbúðir í verka-
mannabústöðum.
3) Frumvarp Alþýðuflokksins
gerði ráð fyrir því, að Bygg-
ingarsjóður ríkisins lánaði
Byggingarsjóði verkamanna
50% byggingarkostnaðar.
Eins og sjá má af töflunni skerti
núverandi ríkisstjórn framlög til
Byggingarsjóðs ríkisins um hvorki
meira né minna en 75% í stað þess
að auka þau um 21% eins og út-
reikningar sýndu að nauðsynlegt
væri á þessu ári.
Ef litið er á opinbera veðlána-
kerfið í heild kemur í ljós, að rík-
isstjórnin hefur skert opinber
framlög um 35% frá því sem verið
hefði með óskertum mörkuðum
tekjustofnum skv. eldri lögum í
stað þess að auka heildarframlög
um 26% eins og nauðsynlegt hefði
verið og frumvarp Alþýðuflokks-
ins gerði ráð fyrir. Heildarfram-
lög til opinberu sjóðanna eru
m.ö.o. aðeins helmingur þess sem
nauðsynlegt hefði verið til að ná
þeim markmiðum, sem frumvarp
Alþýðuflokksins var byggt á.
Þetta eru þær staðreyndir, sem
útilokað er fyrir ríkisstjórnina og
stuðningsmenn hennar að fela.
Staðreyndir, sem gera að engu það
stóra átak sem til stóð að gera til
að koma lánamálum hins almenna
húsbyggjanda og kaupanda í við-
unandi horf. Ástand þessara mála
fer versnandi ár frá ári ef blaðinu
verður ekki snarlega snúið við.
Það er unnt í stuttan tíma að
halda í horfinu með útlán með því
að auka verulega lántökur til sjóð-
anna, en þeir verða ekki byggðir
upp á þann hátt. Þeir verða ekki
byggðir upp með því að taka lán
til styttri tíma og með hærri vöxt-
um en lánað er út. Á þann hátt
tæmast sjóðirnir og opinber fram-
lög fara í vaxandi mæli í það að
greiða vaxtamismun á teknum og
veittum lánum. Engin von er til að
útlán hækki ef þessari stefnu
verður áfram fylgt.
„Stjórnarsinnar
benda á verkamanna-
bústadakerfið, sem
lausn á öllum vanda.
Það er út af fyrir sig
þakkarvert, að í þeim
efnum skuli fylgt þeirri
stefnu, sem frumvarp
Alþýðuflokksins mark-
aði, en við komumst
ekki framhjá þeirri stað-
reynd, að verkamanna-
bústaðakerfið nær að-
eins til u.þ.b. 30%
þeirra, sem þurfa að
byggja eða kaupa sér
íbúð. Hvað um alla
hina?“
Afleiðingar af stefnu
ríkisstjórnarinnar
Árangur af stefnu ríkisstjórn-
arinnar lætur heldur ekki á sér
standa. Almenn lán til nýbygg-
inga eru nú 19,5% af byggingar-
kostnaði staðalíbúða (eru reyndar
mun lægri ef tillit er tekið til verð-
bólgu á byggingartímanum) í stað
35% eins og frumvarp Alþýðu-
flokksins gerði ráð fyrir sem lág-
marki fyrir yfirstandandi ár.
Breyttar aðstæður
Til skamms tíma gátu menn,
með óheyrilegu líkamlegu og and-
legu álagi, komið sér upp húsnæði.
Ef það tókst að afla nægilegs
lánsfjár til að Ijúka byggingunni
(eða kaupunum) og ef unnt reynd-
ist, sem alls ekki var alltaf, að slá
ný lán til að greiða af þeim eldri
fyrstu árin, þá sá verðbólgan um
afganginn. M.ö.o. gamla fólkið
(aðrir eiga ekki teljandi sparifé í
bönkum) var látið greiða lánin,
svo geðþekkt sem það nú var.
Markadir Skv. frum Skv.
tekjuHtofnar varpi ikvitrðun
skv. eldri Alþýriu rík is.stjorn
lögum flokksins arinnar
Byggingarsjóður ríkisins: millj. kr. millj. kr. millj. kr.
Hlutdeild í launaskatti 150,0 150,0 43,0
Aðrir markaðir tekjustofnar 19,5 19,5 0
Viðbótarframlag úr ríkissjóði 0 36,5 0
169,5 205,5 43,0
Byggingarsjóður verkamanna:
Framlag ríkissjóðs 16,0!» 24,02>3> 75,02»
Framlag sveitarsjóða 16,0 24,0 12,0
Veðlánakerfið í heild 201,5 253,5 130,0
Nú er þetta gerbreytt og við því
verður að bregðast af myndarskap
ef við viljum ekki skilja eftir úti í
kuldanum allt það unga fólk og
aðra, sem þurfa að byggja eða
kaupa íbúð í fyrsta sinn, og ef við
viljum ekki yfirfylla allt of þröng-
an leiguíbúðamarkaö, en það er
einmitt það, sem nú er að ske
vegna þess að ungt fólk getur nú
hvorki byggt eða keypt. Unga fólk-
ið er horfið af markaðnum, segja
fasteignasalar.
En ríkisstjórnin heldur að sér
höndum. Stefna hennar er sú, að
lán Byggingarsjóðs ríkisins hækki
ekki. Hún virðist telja það lofsvert
ef lánin fylgja verðbólgunni. Hví-
líkt úrræðaleysi.
Talsmenn ríkisstjórnarinnar
segja, að lífeyrissjóðir hafi hækk-
að útlán sín verulega. Sama sé að
segja um bankakerfið.
Áuðvitað hjálpar það mörgum,
að geta fengið góð lán hjá sínum
lífeyrissjóði, að ekki sé talað um ef
bæði hjónin eiga aðgang að sterk-
um lífeyrissjóðum. En bæði er, að
margir lífeyrissjóðir hafa lítið
bolmagn til útlána og margir eiga
alls engan aðgang að lífeyrissjóði,
t.d. flestir sem eru að ljúka lang-
skólanámi.
Því má svo bæta við, að enginn
ræður við að taka verulegan hluta
byggingarkostnaðar eða kaup-
verðs að láni hjá bankakerfinu
miðað við þau skammtímalán, sem
nú eru í boði, og það er langt frá
því að allir eigi aðgang að slíkum
lánum.
Ef treysta á í vaxandi mæli á
útlán lífeyrissjóða til að fjár-
magna verulegan hluta bygg-
ingarkostnaðar eða íbúðakaupa og
tilviljanakenndan aðgang að
bankakerfinu, þá erum við að búa
til óþolandi mismunun fólks. Sum-
ir eiga þá verulegan rétt, aðrir lít-
inn eða engan.
Stjórnarsinnar benda á verka-
mannabústaðakerfið sem lausn á
öllum vanda. Það er út af fyrir sig
þakkarvert, að í þeim efnum skuli
fylgt þeirri stefnu, sem frumvarp
Alþýðuflokksins markaði, en við
komumst ekki framhjá þeirri
staðreynd, að verkamannabú-
staðakerfið nær aðeins til u.þ.b.
30% þeirra, sem þurfa að byggja
eða kaupa sér íbúð. Hvað um alla
hina? Hvað um þá, sem hafa
nokkrum krónum hærri árslaun
en það hámark, sem ræður því
hvort menn eiga rétt eða ekki
rétt?
Leiðir til úrbóta
Það, sem nú er nauðsynlegt að
gera, er:
a) Að ná sem fyrst því marki, að
byggja 700 íbúðir árlega í
verkamannabústöðum.
b) Að byggja leiguíbúðir á vegum
sveitarfélaga í allstórum stíl.
Aðrir verða ekki til þess.
c) Að hækka strax til mikilla
muna lán Byggingarsjóðs ríkis-
ins. Einkum til þeirra, sem
byggja eða kaupa íbúðir í
fyrsta sinn. Sjálfsagt er, að
bankakerfið komi með einum
eða öðrum hætti inn í þá mynd,
enda hafa útlánamöguleikar
þess gjörbreyst til batnaðar
eftir þá miklu innlánsaukn-
ingu, sem fylgir í kjölfar verð-
tryggingar sparifjár.
Það er auðvelt að sýna fram á
það, að greiðsla afborgana og
vaxta af 20—30 ára verðtryggðu
jafngreiðsluláni (anuitet) er flest-
um sæmilega viðráðanleg.
Greiðsiurnar eru ekki hærri en
húsaleiga gengur og gerist á
Reykjavíkursvæðinu, jafnvel þótt
allur byggingarkostnaðurinn (eða
íbúðarverðið) sé tekinn að láni á
þann hátt.
Við verðum að neyta allra til-
tækra ráða til að draga úr þeim
mikla mismun á lífskjörum, sem
nú á sér stað. Annarsvegar þeirra,
sem eiga skuldlitlar íbúðir (sem
verðbólgan er búin að greiða).
Hinsvegar þeirra, sem engar íbúð-
ir eiga eða eru nýbúnir að byggja
eða kaupa og ráða ekki með neinu
sæmilegu móti við greiðslur af-
borgana og vaxta af óhagkvæmum
skammtímalánum.
Aðgerðarleysi ríkisstjórnarinn-
ar í þessum málum er óþolandi.