Morgunblaðið - 13.01.1983, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JANÚAR 1983
Fréttamatur ársins
— eftir Björn Dag-
bjartmm
Skreiðin ætlar að endast mönnum
vel sem fréttaefni. I>egar flett er í
gegn um úrklippusafn ársins 1982
um sjávarútveg er að vísu erfitt að
meta það hvaða einstakt málefni var
oftast í fjölmiðlum á þvi herrans ári.
Kkreið er örugglega ofarlega á blaði
og skyggir jafnvel á hinn fræga
/ rekstrarvanda útgerðarinnar. I>ó að
við íslendingar lítum að vísu alls
ekki á skreið sem mat mætti þó i
óciginlegri merkingu nefna hana
„fréttamat ársins“. Alveg fram á síð-
ustu daga komu fréttir eins og að
maurar væru byrjaðir á hausabirgð-
um matsmanna suður með sjó; að
íslendingar hafi hagað sér mun
skynsamlegar i skreiðarframleiðslu
en Norðmenn; að ekki sé hægt að
taka „hugsaðan" skreiðargróða inn í
afkomuútreikninga fiskvinnslunnar
og síðast en ekki síst að vöntun sé á
þorski á Bandaríkjamarkað vegna
þess að hann liggi nú í óseljanlegum
skreiðarhaugum heima á íslandi. Og
svo í haust kom þessi rosalega gusa
um gæði framleiðslunnar og mat á
þeim.
Úr úrklippusafninu
Viðtal Mbl. 22/01. „Innflutningi
(til Nígeríu) verður háttað líkt og
í fyrra ... íbúar Nígeríu eru um
100 milljónir og skreiðarmarkað-
urinn þar ætti að haldast um
ókomin ár.“
Ekki var nú mikið um svartsýni
eða viðvaranir í þéssu viðtali.
Aðeins einn af skreiðarsölu-
mönnum hélt áfram að vara við
offramleiðslu (Mbl. 03/02, DV.
17/02:. „Ég tel hiklaust að mark-
aðurinn sé í hættu ... Ég tel að
við framleiðum of mikið ..."
I marslok eru farnar að berast
fréttir af tregðu og jafnvel stoppi
á skreiðarmörkuðum Nígeríu. Þær
virðast hafa komið frá erlendum
fréttastofum (Tíminn 26/03). En
30/03 segir Tíminn eftir einum
skreiðarseljanda: „Hann sagði það
reginmisskilning að búið væri að
loka fyrir allan skreiðarinnflutn-
ing til Nígeríu, aðeins væri verið
að athuga gjaldeyrisstöðu lands-
ins.“
Um miðjan apríl eru jafnvel
þeir bjartsýnustu farnir að viður-
kenna staðreyndir. „Það yrði
hrikalegt áfall ef Nígeríumenn
loka fyrir skreiðarkaup því það er
búið að framleiða mikið," segir í
Tímaviðtali 17/04. Þetta var þó
allt sagt í viðtengingarhætti enn-
þá og framleiðendur héldu áfram
að hengja upp.
Það er svo 28/04 að Seðlabank-
inn og viðskiptabankarnir hætla
að lána út á skreiðarframleiðsl-
una. Morgunblaðið segir þennan
sama dag að viðbrögð manna séu
almennt mjög hörð. „Þessi
ákvörðun er með endemum," segir
einn framleiðenda; og ... „Með
þessum aðgerðum er búið að loka
fyrir skreiðarverkun í heilum
landshlutum ...
... Ég veit ekki til þess að ís-
land hafi tapað eyri á skreiðar-
verkun, allra síst Seðlabank-
inn ... “
S k ö m m u síðar er látið undan
og farið að lána út á skreið fyrir
Italíumarkað. Allir vita svo
hvernig vara Italíuskreiðin var í
haust.
En það er svo seint í maí sem
Nígeríumarkaðurinn fer að opnast
aftur i blöðum. Síðan hefur hann
„opnast" einu sinni til tvisvar í
mánuði (Tíminn 08/07, DV 04/08,
Alþýðublaðið 08/09, DV 14/09,
Mbl. 19/10, Tíminn 18/11, RÚV
28/12). Þrátt fyrir þetta eru nú
um áramót til skreiðarbirgðir
fyrir um l'Æ til 2 milljarða króna.
Skreiðin hefur sem sagt svo til ein-
göngu selst á síðum dagblaðanna.
Annað sem kemur mönnum afskap-
lega mikið á óvart er það hve mikið
skreiðarbirgðir hafa vaxið í sumar
þrátt fyrir að ekki átti að vera mögu-
legt að hengja upp án bankafyrir-
greiðslu. Mbl. 28/04 segir birgðirnar
700 milljónir en 22/10 segir i sama
blaði að þær séu 1,5—1,7 milljarða
virði.
Skreiöarverðmæti
og önnur verðmæti
Ennþá liggur ekki ljóst fyrir
hversu mikið af fiski hefur verið
hengt upp í skreið á árinu 1982.
Samkvæmt fréttum um verðmæti
skreiðarbirgða seint á árinu virð-
ist öruggt að á annað hundrað
þúsund tonn af fiski hafa lent uppi
í hjöllum. Skreiðarframleiðandi
sagði (Mbl. 28/03) að ísland hefði
ekki tapað eyri á skreiðarverkun.
Það er ffú svo!! Meðfylgjandi tafla
sýnir nokkrar tölur um útflutn-
ingsverðmæti þorskafurða. Ef 100
þúsund tonn af þorski eru flökuð og
fryst eru þau 500 milljóna krónum
verðmætari en besta Nigeríuskreið
sem hægt væri að gera úr þessum
fiski.
Sumir segja að það sé ekkert
annað að gera við margra nátta
netamorkinn eða hálfúldinn,
ormaðan smáfisk en að hengja
hann upp í skreið. Því er til að
svara að þess háttar hráefni verð-
ur ekki fyrsta flokks afurð; ekki
heldur besta Nígeríuskreið. I öðru
lagi er óþarft að fá á land 100
þúsund tonn af morknum eða
hálfúldnum fiski, bæði þetta ár og
önnur í framtíðinni. Það er aftur á
móti mjög slæmt ef skreiðarmarkað-
urinn í Nígeríu er svo gersamlega
ónýtur fyrir okkur nú, að hann getur
ekki einu sinni tekið við nokkrum
þúsundum tonna af 2ja nátta neta-
fiski. Eitthvað af þannig fiski mun
koma á land meðan netaveiðar, þær
þorskveiðar, sem einna minnsta olíu
nota pr. tonn, eru stundaðar frá ís-
landi.
Ábyrgð og ábyrgðir
Þann 10. nóvember héldu
skreiðarseljendur og framleiðend-
Björn DagbjarLsson
„Skreiðarsölumál hafa oft
verið gagnrýnd, einkum
þegar allt að 20 aðilar hafa
verið að selja sömu kaup-
endum stundum sama
fiskinn. Ef þessi vandræði
okkar núna verða til þess
að færri en ábyrgari aðilar
annist skreiðarsölu í fram-
tíðinni þá hefur ekki verið
til einskis þjáðst.“
ur geysifjölmennan fund enda úr
vöndu að ráða. Háværar kröfur
voru hafðar uppi um það að
stjórnvöld yrðu að gera EITT-
HVAÐ í málinu. Þetta „eitthvað"
var m.a. að íslenskir bankamenn
yrðu að taka gild loforð frá „koll-
egum“ sínum í Nígeríu; að leyfa
yrði verðlækkun á skreiðinni þó að
búið væri að reikna með fullu
verði í lánveitingum; að utanríkis-
þjónustan og viðskiptaráðuneytið
ættu að láta málið mun meira til
sín taka og að skilyrðislaust yrði
að senda a.m.k. ráðherra til Níg-
eríu til að biðja um gott veður.
Nú skal alls ekki dregið úr því
að við eigum að sjálfsögðu að
koma fram við Nígeríumenn eins
og aðra mikilvæga viðskiptavini
eftir því sem mögulegt er. Ég tel
meira að segja að það hefði verið
mun nauðsynlegra og skynsam-
legra fyrir sjávarútvegsráðherra
að fara til Nígeríu í desember í
stað Jamaica. Éins getur vel verið
að ríkisábyrgð eins og nú er í raun
og veru veitt á skreiðarútflutning
sé réttlætanleg, en eðlileg er sú
ráðstöfun engan veginn. Halda
menn að það sé að ástæðulausu að
enginn banki á Vesturlöndum vill
taka ábyrgðir frá Nígeríubönkum
gildar? Ætli það geti ekki dregist
lengur en í 180 daga héðan í frá að
grciðslur komi fyrir þá skreið sem
hengd var upp og lánað út á um
þetta leyti í fyrra? Hver borgar þá
vextina? Ekki eru það seljendur.
Þcir bera auðvitað enga ábyrgð á
ábyrgðum sem þeir fá. Ef framleið-
endur bera þennan vaxtakostnað þá
kemur það fram í lækkuðu fiskverði
vegna lakari afkomu fiskvinnslunn-
ar. Svo þegar fiskverðið dugar ekki
fyrir útgcrðarkostnaði og launum
sjómanna þá verður gengið að lækka
og hver borgar það?
Skreiðarsölumál hafa oft verið
gagnrýnd, einkum þegar allt að 20
aðilar hafa verið að selja sömu
kaupendum stundum sama fisk-
inn. Ef þessi vandræði okkar núna
verða til þess að færri en ábyrgari
aðilar annist skreiðarsölu í fram-
tíðinni þá hefur ekki verið til ein-
skis þjáðst. Afstaða skreiðarselj-
enda kom vel fram í haust í sam-
bandi við endursenda Italíuskreið.
Þeir áttu varla orð til að lýsa
hneykslun sinni á óþverranum,
sem þeir voru að selja, en það
hvarfiaði ekki að þeim að þeir
bæru nokkra ábyrgð á hlutunum,
heldur skömmuðu framleiðendur
og gagnslaust ríkiseftirlit.
Skaði erskeður
Ég kom þar um daginn sem ver-
ið var að rífa upp skreiðarpakka
frá því í fyrravor til þess að reyna
að leita að og vinsa úr fiska og
pakka með áberandi jarðslaga
(svartri myglutegund). Ég efast
ekki um að þessi framleiðandi,
sem er þekktur fyrir vöruvöndun
yfirleitt, mun gera sitt besta til að
komast fyrir þennan galla og fjar-
lægja skemmda vöru en tjón hans
og fyrirhöfn er þegar mikið. Þess-
ar skemmdir munu halda áfram
með vaxandi hraða og það er
næsta lítið sem hægt er að gera til
að ráða þar bót á, þar sem hús-
pláss er takmarkað og þurrkunar-
aðstaða nánast engin.
Nýlega var hent nokkru af haus-
um og skreið á Suðurnesjum
vegna maura. Einnig fréttist af
maurum í skreiðarbirgðum á
Austfjörðum og vitað er um
marga fleiri framleiðendur sem
eru með lífið í lúkunum af ótta við
að skordýr leggi Skreiðarskemmur
þeirra undir sig. Margir hafa ekki
komið sínum skreiðarbirgðum í
hús heldur verða að geyma þær
úti, ýmist uppi í hjöllum, vonandi
að sem minnst fjúki niður og fenni
í kaf þegar spyrðurnar fúna, eða í
göltum og bólstrum eins og hey.
Þó að óhjákvæmilega eigi mikið af
fiski eftir að blotna upp, mygla og
eyðileggjast í slíkum skreiðargölt-
um þá þarf síður að óttast maur-
inn úti.
Eitt er alveg víst. Ekki mun öll sú
skreið komast til neytenda sem
hengd var upp í fyrravetur í þeirri
trú að skreiðarmarkaðurinn í Níg-
eríu ætti eftir að haldast um ókomin
ár (Mbl. 22/01) eða i sumar í nafni
Ítalíu eða landshlutajafnvægis (Mbl.
28/04). Og ég er ekki í vafa um það
að skreiðarverkandinn sem ekki
vissi til þess í fyrravor að ísland
hefði tapað eyri á skreiðarverkun
mun vita betur í vor eða næsta
haust.
Eftirmáli
Ég hef nokkrum sinnum varað
við óhófi og fyrirhyggjuleysi í
skreiðarverkun á undanförnum
árum (Þjóðv. mars 1980, Vísir ág-
úst 1980, Rannsóknarráð: Þróun
sjávarútvegs 1981, DV apríl 1982).
Vegna þessara skrifa hef ég orðið
fyrir aðkasti, ekki aðeins í einka-
samtölum heldur einnig opinber-
lega í blöðum og samkvæmum.
Það er svo sem ósköp tilgangslítið
að segja: l>etta sagði ég ykkur, og
láta þar við sitja.
Ég á kunningja sem er prófessor
í matvælafræði í ILE, í Nígeriu.
Hann er að vísu ekki skreiðar-
kaupmaður en bráðgáfaður og há-
menntaður maður. Hann skrifaði
mér í vor svör við ýmsum áleitn-
um spurningum, sem ég hafði, og
mér sýnist að hann ætli að reyn-
ast nokkuð sannspár. Ég er að
bíða eftir bréfi frá honum núna og
mun reyna að koma efni þess á
framfæri, ef hann getur eitthvað
ráðlagt okkur.
Ég get verið sammála því sem
kom fram á skreiðarfundinum
mikla um daginn að þetta er ekki
lengur mál nokkurra skreiðarselj-
enda. Við verðum að koma fiskinum
til Nígeríu a.m.k. því besta af honum
áður en maurar og mygla valda
meira tjóni en orðið er. Ég ætla ekki
að fara að kenna einum eða neinum
um það hvernig komið er, en skreið-
arsölumálin þarf að endurskoða
rækilega þcgar við erum búin að
sigrast á þcssu vandamáli. Við get-
um ekki leyft okkur að hengja neitt
upp í vetur og við verðum þegar í
stað að fara að hyggja að öðrum
nýtingarmöguleikum fyrir dauð-
blóðgaðan netafisk, físktegundir
eins og keilu og fískhausa.
Samanburður á verðmætum þorsks í skreið eða frystingu.
(Heimildir frá útflytjendum í desember 1982.)
Hráefni:
1. fl. kassafiskur, verð án hauss ................ 9,00 kr./kg
Skreið:
Astra a. fl. 287 $/pakki + 4% .................... 6,15 $/kg
+ Áfallinn kostnaður og flutningur ............... 1,20 $/kg
Skilaverð pr. 1 kg afurðar (1$=16,50 kr.) ........ 81,00 kr./kg
Útflutningsverðmæti úr 1 kg hráefnis (15% nýting . 12,20 kr./kg
Hraðfrystar afurðir:
Skilaverð (flök 75%, blokk 20%,
marningur 5%) pr 1 kg afurðar .................... 41,00 kr./kg
Útfl. verðmæti úr 1 kg hráefnis (42% nýting) ..... 17,20 kr./kg
Hjálparstofnun kirkjunnar:
Enn er tækifæri til að gefa
„brauð handa hungruðum heimi“
„UNDANFARNA daga hefur staðið
yfir landssöfnun á vegum Hjálpar-
stofnunar kirkjunnar, „Brauð handa
hungruðum heimi." Söfnunin hefur
fram að þessu gengið vel en safnast
hafa um tvær milljónir króna. Áætlað
er að söfnunin standi yfír út janúar-
mánuð, þannig að enn er tækifæri
fyrir þá sem ekki hafa tekið þátt að
sameinast þeim stóra hópi fslendinga
■sem nú þegar hafa svarað kalli kirkj-
unnar og látið af hendi rakna framlag
til söfnunarinnar. Iljálparstofnunin
vill þakka af alhug þeim fjölmörgu
sem stutt hafa málcfni söfnunarinnar
og sýnt fórnfúsa samstöðu með þeim
sem líða og þjást í heiminum,“ segir í
fréttatilkynningu frá Hjálparstofnun
kirkjunnar. Þar segir ennfremur:
„Söfnunarfé Hjálparstofnunar-
innar verður varið til þróunarverk-
efnis í Suður-Súdan þar sem Hjálp-
arstofnunin er beinn framkvæmdar-
aðili í samvinnu við norsku Hjálpar-
stofnun kirkjunnar. Markmið þessa
verkefnis er að hjálpa þurfandi fólki
til sjálfsbjargar og nær hjálpin til
um hálfrar milljónar manna. Hjálp-
arstofnunin hefur verið aðili að
þessu verkefni í þrjú ár og hefur
starfið borið mikinn árangur, sem
hefur náðst m.a. vegna velvilja svo
margra íslendinga. 1 Suður-Súdan
starfa nú tveir íslendingar við
ráðgjafar- og hjúkrunarstörf á veg-
um Hjálparstofnunar kirkjunnar.
Þá hefur Hjálparstofnunin ákveð-
ið að hluti söfnunarfjár renni til
neyðarhjálpar. Á hverjum degi ber-
ast Hjálparstofnuninni beiðnir um
hjálp við neyðaraðstæður víða um
heim þar sem fólk þjáist vegna
hungurs, sjúkdóma, slysa og nátt-
úruhamfara. Yfir 20 börn deyja á
hverri mínútu úr hungri í heimin-
um. Hjálparstofnunin vill leitast við
að svara slíkum neyðarköllum eftir
því sem fjárráð leyfa hverju sinni.
Þá hefur Hjálparstofnunin á hendi
aðstoð við fólk hér innanlands sem
býr við erfiðar aðstæður vegna
óvæntra áfalla, en að þessari aðstoð
stendur Hjálparstofnunin í náinni
samvinnu við sóknarpresta. Mikil-
vægt er að efla neyðarsjóð Hjálpar-
stofnunarinnar til innanlandshjálp-
ar.
Samhliða söfnuninni gaf Hjálpar-
stofnunin fólki kost á að gerast fast-
ir styrktarmenn að hjálparstarfinu,
en yfir sjö hundruð einstaklingar
eru fastir styrktarmenn og leggja á
þann hátt grundvöll að hjálpar-
starfinu. Margir hafa svarað þessu
kalli og styrktarmönnum hefur
fjölgað töluvert.
Þeir sem vilja gerast fastir
styrktarmenn geta haft samband
við Hjálparstofnunina.
Þeim sem vilja taka þátt í lands-
söfnuninni Brauð handa hungruðum
heimi er bent á heimsenda gíróseðla
eða gírónúmer Hjálparstofnunar-
innar í öllum bönkum, sparisjóðum
og póstafgreiðslum nr. 20005—0.“
pinrgíijwi
| Meim en þii geturímyndad þér!