Morgunblaðið - 18.01.1983, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 1983
a:
■'QTí
Dagatal
fylgiblaöanna
ALLTAFA FIMMTUDOGUM
Alltaf á fóstudögum
ALLTAF A LAUGARDÖGUM
ALLTAF Á SUNNUDÖGUM
simA
OG EFNISMEIRA BLAÐ!
Fimm sinnum í viku fylgir
auka fróóleikur og skemmtun
Mogganum þínum!
pinrjpwWalitlí
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Umdeild aðstoð
við Guatemala
STJÓRN Ronald Reagans hefur gefið í skyn að i athugun sé að veita
Mið-Ameríkuríkinu Guatemala hcrnaðaraðstoð á ný og fyrst verði sendir
þyrluvarahlutir að verðmæti 4 milljónir dala. Þetta hefur vakið áhyggjur í
Bretlandi, þar sem Guatemala-menn hafa lengi hótað innrás í grannríkið
Belize, fyrrverandi nýlendu Breta (Brezka-Honduras) sem hlaut sjálf-
stæði 1981. Á sama tima hafa bandari.sk mannréttindasamtök tilkynnt að
hvergi i Vesturheimi hafi mannréttindabrot verið meiri í fyrra en í
Guatemala og hvergi færri en í Belize.
Bandaríkjamenn hættu hern-
aðaraðstoð við Guatemala í
tíð Carters forseta vegna
mannréttindabrota í landinu. Þá
var svo komið að her landsins
hafði fyrir fasta venju að myrða
þúsundir saklausra smábænda
og þekktir andstæðingar stjórn-
arinnar voru skotnir til bana á
götum úti. Reagan forseti hefur
hins vegar verið staðráðinn í að
efla ríkisstjórnir fjandsamlegar
kommúnistum í Mið-Ameríku,
einangra vinstristjórn Sandin-
ista i Nicaragua og koma á lagg-
irnar öflugu bandalagi ríkis-
stjórna andkommúnista undlr
forystu Bandaríkjamanna til að
stemma stigu við útþenslu kúb-
ansks kommúnisma í Vestur-
heimi. Hann telur sig skuld-
bundinn til að hjálpa öllum rík-
isstjórnum til að berja niður
uppreisnir vinstrisinna, hvort
sem þær aðhyllast lýðræði eða
ekki.
Einræðisherra Guatemala,
Rios Montt hershöfðingi, hjálp-
aði upp á sakirnar með því að
lýsa yfir þegar Reagan forseti
ræddi við hann í síðasta mánuði
að fyrir lægi „tímaáætlun"
nýrra, lýðræðislegra kosninga og
ástandið í mannréttindamálun-
um yrði fært í betra horf. Reag-
an sagði í heimsókninni að Rios
Montt væri „ráðvandur maður".
Heimsókn Reagans markaði
breytingu á afstöðu stjórnar
hans til Guatemala og banda-
rískir embættismenn sögðu að
mannréttindaástandið í Guate-
mala hefði batnað verulega á
síðari mánuðum og dregið hefði
úr andstöðu bandarískra þing-
manna gegn nýrri hergagnasölu
til Guatemala.
Kaldhæðnislegt er að sam-
kvæmt nýrri skýrslu um mann-
réttindamál í Rómönsku-Amer-
íku, sem óháð samtök í Wash-
ington, Vesturheimsmálaráðið
(Council on Hemispheric Af-
fairs), birtu, hafa 5—10.000
óbreyttir borgarar verið myrtir
síðan Rios Montt hershöfðingi
komst til valda í marz í fyrra,
fleiri en í öllum öðrum löndum í
heimshlutanum. Fleiri óbreyttir
borgarar hafi verið myrtir í
Guatemala en í E1 Salvador í
fyrsta skipti á síðari árum.
„Fleiri saklausir óbreyttir borg-
arar voru myrtir í þessum
tveimur Mið-Ameríkulöndum en
í öllum öðrum löndum Róm-
önsku-Ameríku til samans," seg-
ir í skýrslunni.
Einnig segir að fleiri óbreyttir
borgarar hafi verið myrtir í tíð
Montt-stjórnarinnar en á sam-
bærilegum tíma „í tíð fyrrver-
andi stjórnar Lucas Garcia
hershöfðingja, sem var almennt
fordæmd". Síðan segir: „Mann-
réttindahópar eru sammála um
að a.m.k. 20.000 Guatemalar,
meirihlutinn indíánar, hafi verið
myrtir í fjögurra ára valdatíð
Lucas Garcia. Flestir töldu að
hvers konar breyting yrði aðeins
til góðs. Morðin hafa hins vegar
haldið áfram af fullum krafti
síðan í marz. Blaðamenn,
mannréttindahópar og fulltrúar
þeirra hópa, sem oftast eru
ofsóttir — indíána — áætla
fjölda látinna á þeim tíma síðan
byltingin var gerð a.m.k. 5.000 og
e.t.v. helmingi fleiri."
Talsmaður Reagans forseta
skýrir stefnu hans þannig:
„Markmið ríkisstjórnarinnar er
að öryggishagsmunir okkar og
áhugi okkar á mannréttindamál-
um stangist ekki á heldur efli
hvort annað." Því virðist Reag-
an-stjórnin hafa leitt hjá sér að
Guatemala-stjórn hefur á síð-
ustu tveimur árum fest kaup á
a.m.k. níu Bell-þyrlum, sem hef-
ur verið breytt í herþyrlur og eru
nú notaðar gegn skæruliðum. Nú
vantar varahluti í Huey-herþyrl-
ur, sem fyrri ríkisstjórn keypti,
og talið er óhjákvæmilegt að í
kjölfar varahlutasölu til Guate-
mala fylgi sala á vopnum, bif-
reiðum og jafnvel flugvélum.
Bretar eru skuldbundnir til að
verja Belize og hafa sent þangað
1.400 hermenn. Þeir hafa þrá-
faldlega varað Reagan-stjórnina
við því að efla herinn í Guate-
mala, en Reagan virðist svo stað-
ráðinn í að einangra Kúbumenn
og Sandinista i Nicaragua og
binda endi á undirróðursstarf-
semi þeirra að hann muni veita
Guatemala fullan stuðning.
Bandaríkjamenn hafa lengi haft
náin samskipti við Guatemala,
en kæra sig lítið um Belize.
Stjórn Reagans er fullkunnugt
um afstöðu Breta, en þó munu
Bretar ekki mótmæla ef forset-
inn samþykkir aðeins sölu á
þyrluvarahlutum.
í síðasta mánuði hittust for-
sætisráðherra Belize, Price, og
efnahagsráðherra Guatemala,
Julio Matheu, í Miami. Eftir
þann fund baðst Castillo Arriola
utanríkisráðherra lausnar. Bret-
ar halda annan fund með full-
trúum landanna í New York sið-
ar í mánuðinum og svipaðir
fundir fóru fram í haust. Guate-
malar hafa sagt að þeir muni að-
eins beita friðsamlegum ráðum
til að ná fram kröfu sinni til BeF
ize, sem þeir viðurkenna ekki. í
síðustu yfirlýsingu Sinni segjast
þeir ekki gera kröfu til alls Bel-
ize, aðeins suðurhlutans til að fá
aðgang að Atlantshafi. Bretar
telja viðræðurnar góðs viti, en
segja þróunina hægfara. Við-
skipti yfir landamærin hafa
aukizt nokkuð. Rætt hefur verið
um að viðskiptanefnd frá Guate-
mala komi til Belize.
- O -
í Guatemala er von á Jóhann-
esi Páli páfa II í heimsókn í
marz. Kaþólskir prestar og
verkamenn aðhyilast „frelsis-
guðfræði" og berjast fyrir rót-
tækum breytingum. En mótmæl-
endum hefur fjölgað mikið: þeir
eru um fjórðungur landsmanna.
Flestir nýliðanna eru lágtekju-
fólk, aðallega indíánar, sem eru
helmingur þjóðarinnar. Mót-
mælendur predika bæði guðsótta
og hlýðni við yfirvöld og dyggðir
menntunar, vinnusemi og sjálfs-
hjálpar. Ráðandi stéttir telja
mótmælendur þjóna hagsmun-
um sínum og Rios Montt snerist
til mótmælendatrúar fyrir fjór-
um árum. Bróðir hans er kaþ-
ólskur biskup.
Áhrif kaþólsku kirkjunnar
hafa dvínað. Prestar hennar í
Guatemala hafa lagt áherzlu á
samhjálp til lausnar vandamál-
um fátækra, að hætti presta í
öðrum löndum Rómönsku-Am-
eríku, sem heilluðust af hvatn-
ingarorðum Páls páfa VI á bisk-
uparáðstefnunni í Medellin í
Kólombíu 1968. Raunverulegt
stríð hefur geisað milli kaþólsku
kirkjunnar og ríkisins í 3—4 ár.
Ýmsir prestar hafa tekið virkan
þátt í stofnun bændafélaga, aðr-
ir hafa gengið í lið með skæru-
liðum. Herinn hefur svarað með
því að myrða marga stuðnings-
menn kirkjunnar.
Ofsóknir gegn kaþólskum hafa
treyst stöðu mótmælenda. Staða
mómælenda er sterkari en í
nokkru öðru Mið-Ameríkuríki.
Aukin stjórnmálaafskipti kaþ-
ólsku kirkjunnar hafa hins vegar
grafið undan andlegum áhrifum
hennar. í Guatemala er sagt að
stöðugt hafi hallað undan fæti
hjá kaþólsku kirkjunni síðan
ráðstefnan í Medellin var haldin
— ráðstefnan hafi svipt kirkj-
una ljóma sínum.