Morgunblaðið - 20.02.1983, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 1983
25
Látum þá æða burt, eins langt og þeir geta
sem hTinu á Fróni ei una.
Ég skal samt aldrei fara, ég kann að meta
íslenzku náttúruna.
Svo hljóðar upphafsvísan í
söngnum Ættjarðarást, sem
hinn nýlátni og ástsæli alþýðu-
fræðari okkar, dr. Sigurður Þór-
arinsson, orti á góðri stundu. En
hann var einmitt sá náttúruvís-
indamaðurinn sem á undanförn-
um áratugum lagði mest fram
fræðslu og stuðlaði í dagsins önn
að því að auka áhuga og þekk-
ingu almennings á náttúru þessa
lands, mekanisma hennar og
uppákomum. Ómetanlegur liður
í því að við getum „lifað í sátt við
landið okkar", eins og hann
orðaði það sjálfur. Hitti að venju
naglann á höfuðið.
Eg býst við að það hafi verið
af sjokkinu yfir því að nú væri
þessi fræðabrunnur þorrinn, að
óformlegur 15 manna hópur kom
fyrirvaralítið saman á laugar-
dagsmorgni í einum skóla borg-
arinnar, til að ræða löngu afvit-
aðan vanda. Að nú á tímum lif-
andi kennsluhátta, sem ekki
byggja á lestri bóka einum sam-
an heldur að auki á lifandi upp-
lýsingaöflun, skuli ekki vera til í
þessu landi neitt náttúruminja-
safn er þjónað geti skólakerfinu
— hvað þá almenningi. Þarna
mætti fólk frá vísindastofnun-
um, ýmsum félögum og fulltrúar
skóla, fræðslumála og foreldra-
félaga (Gáruhöfundur bara á
eigin ábyrgð eða sem sjálfstæð
stofnun) og röbbuðu yfir kaffi og
vínarbrauðum í kennarastofunni
um hvað mætti til varnar verða.
í hópnum var lítil telpa með
landslagsarkitektinum móður
sinni — í raun fulltrúi æsku ís-
lands. Eftir úttekt á stöðu máls-
ins og horfum, vakti Guðmundur
Sigvaldason jarðfræðingur at-
hygli á því að þessi litla stúlka
yrði orðin fullorðin kona áður en
komnir yrðu í gagnið þeir sýn-
ingarsalir og sú aðstaða Nátt-
úrufræðistofnunar, sem áætlan-
ir hefðu verið gerðar um. Gera
menn sér ljóst að heil kynslóð
Islendinga er þegar komin upp
og önnur á leiðinni, sem ekki
hefur umgengist náttúrugripa-
safn nema í flugumynd? Og það í
guðs eigin náttúrunnar landi,
þar sem svo mikilvægt er að íbú-
arnir kunni að lifa í sátt við
landið sitt. Þó eru að verða 100
ár síðan forsjálir menn skynjuðu
nauðsyn slíks safns fyrir velferð
þessarar þjóðar og stofnuðu í fá-
tækt sinni en auðlegð andans ár-
ið 1889 náttúruminjasafn í
Reykjavík. Safn sem við glutruð-
um svo niður 1954, er það var „til
bráðabirgða" kviksett, en síðan
ýtt aðeins við líkinu í obbolitlum
sal í húsakynnum Náttúrufræði-
stofnunar áratug síðar.
Við, sem komin erum á miðjan
aldur, rifjuðum þarna upp yfir
kaffinu og vínarbrauðunum
hvernig gamla náttúrugripa-
safnið hafði verið þáttur í til-
veru okkar á barnsaldri. Einn
mundi að strákarnir höfðu farið
strax úr hádeginu á sunnudögum
af stað í 3-bíó, til þess að geta
fyrst litið inn í náttúrugripa-
safnið við Hverfisgötu og skoðað
skrýtna hluti. Sjálf minnist ég
reglubundinna leiðangra af
Lindargötunni í safnið, þar sem
mátti sjá furðuhluti á borð við
mölétið lamb með alltof marga
fætur, kynleg líffæri í sprittglös-
um og fugla eða steina, sem ekki
máttu fara fram hjá nokkru
barni. Safn sem okkur krökkun-
um þótti bráðnauðsynlegur liður
í tilverunni og efndum í frjálsu
framtaki til skoðunarferðar
þangað með hvern þann sem
ekki hafði sé dýrðina.
í morgunkaffinu þennan laug-
ardagsmorgun var fólk, sem gat
miðlað okkur hinum af þekkingu
sinni á málinu og stöðu þess, svo
sem Sveinn Jakobsson, forstöðu-
maður Náttúrufræðistofnunar,
sem sýndi okkur stórhuga fyrri
áætlun á pappírnum með bygg-
ingu á Háskólalóðinni. Og skýrði
frá litlum plástri sem væntan-
legur væri á þá ófullnægjandi
aðstöðu sem safnið býr við nú.
Sýndist kunnugum fram-
kvæmdaáætlunum í háskólanum
og öðrum opinberum stofnunum
í landinu, að langþráði draumur-
inn gæti fyrst komist á dagskrá
eftir tvo áratugi. Var því velt
upp hugsanlegum skammtíma
bótum, eins og sýningum um af-
markað efni eða aukinni vett-
vangsfræðslu úti í náttúrunni.
Virtist augljóst að safnferðir
skólanna þyrftu ekki síður að ná
til náttúrugripasafns en Þjóð-
minjasafns, Arbæjarsafns og
Ásgrímssafns. Og þá ekki aðeins
fyrir krakka á þéttbýlissvæðinu
heldur líka fyrir skólabörn utan
af landi í fræðsluferðum í borg-
inni.
Vettvangsfræðsla úti er raun-
ar annar þáttur en þarna var
beinlínis verið að fjalla um, sem
var lifandi safnafræðsla í sam-
bandi við skólana og námið. En
ekki ómerkur fyrir það. Mér hef-
ur í áratug fundist og miðað að
því að tryggja þyrfti fólki í
þéttbýli aðgang að svæðum með
fjölbreyttri náttúru. Og því
beint þangað. Hjálpað með lagn-
ingu gatna og stíga til að komast
á staðinn og fræðsluefni um það
sem þar er að finna. Síðan gæti
áhugafólk, foreldrar, ferðafélög
og aðrir hópar eða einstaklingar
efnt til skoðunar og útivistar-
ferða þangað undir forystu
fróðra manna. Hefur Elliðaár-
dalurinn einmitt verið hugsaður
sem slíkur vettvangur í nálægð
og jafnvel í „Grænu byltingunni"
á sínum tíma gert ráð fyrir að
söfnum með fróðleik mætti
koma fyrir uppi á Ártúnsholtinu
með tengslum við þennan vett-
vang (sem því miður er nú af
skammsýni fyrir bí). í þeim
anda er nú unnið í Reykja-
nesfólkvangi, að gera megi þenn-
an dýrlega stað með sýnis-
hornum af öllum tegundum ís-
lenskrar náttúru aðgengilegan
fjölskyldum og almenningi. Það
tekur sinn tíma og er raunar
annar þáttur en safnamálið.
Kjarni málsins er að heil
kynslóð á íslandi vex nú upp án
slíks safns og fer á mis við þau
uppeldislegu áhrif sem gott nátt-
úruminjasafn getur haft á börn
og unglinga. Sú kynslóð sem
þannig hefur misst þennan þátt
— og þá ekki vaknað áhugi — er
nú farin að stjórna landinu og
situr í lykilstöðum þar sem val
forgangsverkefna og úthlutun
fjár fer fram. Og önnur slík
kynslóð á leiðinni. Ætli afleið-
inganna kunni ekki að vera farið
að gæta í því áhugaleysi, sem
stjórnvöld sína náttúrufræði-
rannsóknum, náttúruvernd og
skyldum málefnum? Og að þeir
sem ýta eiga á, almenningur í
landinu og hæstvirtir kjósendur,
gera það ekki. Þeir hafa ekki
fengið áhugann af því að kynn-
ast.
Má þá kannski heimfæra upp
á ástandið írsku söguna af hon-
um Quinn, sem lýsti því fjálg-
lega yfir að ekkert það væri til
sem hann vildi ekki gera fyrir
tengdamömmu sína. Hún gaf yf-
irlýsingu á móti um að ekkert
væri til sem hún vildi ekki gera
fyrir hann. Satt og rétt! Þau
gera einmitt ekkert hvort fyrir
annað.
ÆITTJARÐARÁST
Hreinsum
borgina
Eftir að snjóa leysti blasa við
óhreinindi á götum og gangstígum
höfuðborgarinnar. Þótt snjórinn
eigi vafalaust enn eftir að leggjast
yfir er ógjörlegt annað en vakið sé
máls á því, hve mikil óprýði er að
þessu drasli sem ekki verður allt
fjarlægt fyrr en vorið heldur lang-
þráða innreið sína. Borgaryfirvöld
leggja sig fram um að tryggja ör-
yggi vegfarenda í hálku og snjó
með ýmsum ráðum og er eitt
þeirra að kasta sandi á stræti og
torg. Þegar ísa leysir minna
sumar götur helst á malarbrautir,
svo mikill er sandurinn. Til þess
að hreinsa hann er nauðsynlegt að
beita sérstökum vinnuvélum borg-
arinnar. Hins vegar geta borg-
arbúar sjálfir tekið til hendi og
hreinsað mikið af því drasli sem
fokið hefur á skjólsæla staði í
vetrarvindunum. Með því móti
legðu þeir í senn sitt af mörkum
til snyrtilegra umhverfis og léttu
undir með borgarsjóði sem hefur
nóg á sinni könnu, eins og allir
vita.
Innflutningur bifreiða hefur
verið meiri til landsins undanfar-
in misseri en nokkru sinni fyrr.
Samtímis því hefur orðið erfiðara
en áður að selja þá bíla sem komn-
ir eru til ára sinna. Þess sjást víða
merki í Reykjavík. Á bílastæðum
víðsvegar um borgina má sjá af-
skráð bílhræ ryðga niður og eini
munurinn á þeim er sá, að óprýðin
er misjafnlega mikil eftir því hve
langt er um liðið siðan eigandinn
yfirgaf þau. Nú þarf einhvern
opinberan atbeina til að fá bíl tek-
inn út af skrá. Það ætti að vera
lágmarksskilyrði fyrir afskrán-
ingu að tryggt sé að hinu áflóga
bílhræi verði lagt á varanlegan
geymslustað en ekki skilið eftir á
stæðum við skóla, barnaheimili
eða Sundahöfn svo að nefndir séu
þrír staðir, þar sem bréfritari hef-
ur rekist á þennan ósóma nú í vet-
ur. Og með öllu er ástæðulaust að
borgarsjóður standi straum af
kostnaði við að fjarlægja þessi
hræ.
Borgarstjórn undir forystu hins
dugmikla borgarstjóra, Davíðs
Oddssonar, ætti að beita sér fyrir
myndarlegu átaki allra Reykvík-
inga til að hreinsa til í borginni
þegar sól hækkar á lofti. Slíkt
átak mundi stuðla að moiri hirðu-
semi hvers og eins, en hún ein
breytir borgarbragnum að þessu
leyti til frambúðar.
Húsnæði og
martröð
Svíinn Björn Eklund, ritari Al-
þjóðaleigjendasamtakanna, dvald-
ist á íslandi í nokkra daga fyrir
skömmu. Hann fór héðan með
martröð ef marka má yfirlýsingu
hans í Þjóðviljanum: „Af því sem
ég veit um húsnæðismál ykkar á
íslandi dreg ég þá ályktun, að hér
ríki martröð hægri stefnunnar.
Það hefur alla tíð verið baráttu-
mál íhaldsflokksins í Svíþjóð að
koma öllum í eigið húsnæði, en
þeirri stefnu fylgja mikil félagsleg
vandamál. Ég fer héðan reynsl-
unni ríkari úm þessa martröð og
get hugsanlega notað mér hana í
samskiptum mínum við ýmsa
hægri aðila í Svíþjóð."
Það voru leigjendasamtökin
sem buðu Björn Eklund hingað til
lands og sendu hann svona miður
sín úr landi. Ástæðan fyrir döpr-
um kynnum hr. Eklunds af íslend-
ingum er þessi: Þjóðviljinn spyr:
Hefur þú einhver ráð til lausnar
húsnæðisvanda íslendinga? Og hr.
Eklund svarar: „Ég er fyrst og
fremst hissa á eignargleði íslend-
inga í þessum efnum ... Ég skil
ekki að íslenska þjóðfélagið hafi
efni á þessu; mér er nær að halda
að svo sé auðvitað ekki. En þið
hagið ykkur eins og allur verald-
arauðurinn sé ykkar ... Ég held,
að sú stefna sem við höfum tekið
upp í Svíþjóð sé sú rétta, en e.t.v.
er það of mikið stökk fyrir ykkur
að fara allt í einu að byggja leigu-
íbúðir .. Þið þurfið greinilega að
gera stórátak í þessum málum og
þið hafið svo sannarlega alla sam-
úð mína í þeim efnum.“
Því miður kemur ekki fram í
viðtalinu við hr. Eklund í Þjóðvilj-
anum, hvort hann hafi hitt hús-
næðismálaráðherra Islands, Svav-
ar Gestsson. Það hefur einmitt
verið stefna Svavars og Alþýðu-
bandalagsins að taka upp hina
sænsku stefnu í húsnæðismálum,
það er hina félagslegu lausn. Að
vísu hefur ályktunargleði Alþýðu-
bandalagsins I húsnæðismálum
minnkað í réttu hlutfalli við setu
flokksformannsins í stól húsnæð-
ismálaráðherrans. I ályktun síð-
asta flokksráðsfundar Alþýðu-
bandalagsins er til dæmis ekki að
finna aðra setningu en þessa um
húsnæðismál: „Bankakerfinu ber
að leggja áherslu á húsnæðismálin
og félagslega lausn þeirra." (!)
Martröð þeirra Islendinga sem
vilja eignast þak yfir höfuðið á
rætur að rekja til þess, að Alþýðu-
bandalagið hefur farið með forsjá
þessara mála og markvisst staðið
þannig að þeim að einstaklingum
sé gert ókleift að byggja, hinar fé-
lagslegu lausnir hafa setið í fyrir-
rúmi. Hr. Eklund hefur greinilega
fengið meira en lítið skakka mynd
af vilja íslendinga í húsnæðismál-
um ef hann ætlar að fara að
sannfæra hægri aðila í Svíþjóð um
að þeir séu á sömu mistakabraut
og Svavar Gestsson og Alþýðu-
bandalagið.
Sitjum meöan
aörir leyfa
Alþýðubandalagið tók einkenni-
lega ákvörðun eftir að hafa þolað
Gunnari Thoroddsen, forsætis-
ráðherra, það, að hann flytti vísi-
tölufrumvarpið sitt á alþingi. Það
sagðist taka afstöðu sina til
stjórnarsetu til innhverfrar íhug-
unar og síðan lýsti Ólafur R.
Grímsson, formaður þingflokks
Alþýðubandalagsins, því yfir, að
um leið og frumvarpið næði fram
að ganga á alþingi myndi flokkur-
inn segja sig úr ríkisstjórninni. í
þessari yfirlýsingu felst ekki ann-
að en að flokksbroddar Alþýðu-
bandalagsins hafa afhent ákvörð-
unarvaldið um eigin setu í ríkis-
stjórninni í hendur annarra. Hitt
er svo annað mál að þannig hefur
verið staðið að vísitölumálinu á
þingi með samkomulagi milli allra
aðila að ríkisstjórninni, að það
nær ekki afgreiðslu nægilega tím-
anlega til aö hafa þau áhrif sem til
stendur. Enn ein sýningin hefur
verið sett á svið. Framsóknar-
menn og forsætisráðherra ætla að
segja, sjáið þið hvað við reyndum
en gátum því miður ekki. Og
talsmenn Alþýðubandalagsins
munu berja sér á brjóst og segja:
Þetta gátum við, það erum við sem
höfum töglin og hagldirnar í ríkis-
stjórninni.